Land & synir - 01.05.1998, Blaðsíða 7

Enginn í fjölskyldu minni lagði
stund á listir. Eg fæddist í litlu
þorpi í Síberíu sem ekki er til
lengur; þeir reistu virkjun og
þorpið fór undir vatn. Ef ég viidi
heimsækja fæðingarstað minn
gæti ég siglt þangað á báti og horft
niður á hásbotninn.
SCHRADER: Það er heillandi sýn.
SOKUROV: Fyrir rnér er þessu
tímabili einfaldlega lokið. Mér
hefur líka alltaf fundist þetta
ferðalag inní heim kvikmyTtdanna
vera afar langt og ég liélt aidrei að
ég myndi ná leiðarenda. Almennt
talað þá fannst mér mikilvægast að
ná í góða undirstöðumenntun til
að verða hstamaður. Þessvegna var
rökrétt fyrir mér að útskrifast með
gráðu í sagnfræði.
SCHRADER: Hvar var það, í
Moskvu?
SOKUROV: Nei, í Gorky á Volgu-
bökkum, þaðan sern móðir mín
kemur. Eftir skólann vann ég í
nokkur ár fyrir sjónvarpsstöð
svæðisins. Alla þá kunnáttu sem ég
hef í dag fékk ég þaðan, frá fyrsta
kennaranum mínum, Yuri Besp-
olov. Leiðin inní kvikmyndir og myndlist var frekar löng.
Ég fór í leikstjórnardeild Kvikmyndaakademíunnar í
Moskvu og eftir það gengu hlutirnir fyrir sig á hefð-
bundinn hátt.
SCHRADER: Hvernig þróaðist kvikmyndagerð jrin?
SOKUROV: Ég er fæddur og uppalinn undir alræðis-
stjórn og mótaði því mína sjálfsmynd á þeim tíma. Fyrir
mann með mitt upplag og menntun, þýddi það að ég hóf
feril minn rneð alvarlegum grundvallar vangaveltum. Og
ekki má gleyma því að ég var stöðugt að lesa klassískar
rússneskar bókmenntir. Ég heyrði aldrei um tilvist
Bítlanna né annarra samtíma tónlistarmanna utan
Rússlands. Mínir áhrifavaldar voru Wagner og Scarlotti.
Þannig gengu hlutirnir fyrir sig. Ég einbeitti mér að
alvarlegum málum.
SCHRADER: Mér er kunnugt um að fyrir uþþlausn
Sovétríkjanna þurftir þú að ktjást við ritskoðun.
Hefðir þú lent í meiri erfiðleikum gagnvart stjórn-
völdum ef myndir þínar hefðu byggt á frásagnar-
legum aðferðum - ogþannig verið hœgt að ti'dka þœr
áþólitískan hátt?
SOKUROV: Þetta er heillandi spurning, ég hef aldrei
fengið hana fyrr. Hún er mikilvæg vegna þess að jafnvel
þó þú fengir aldrei tæmandi útskýringar frá stjórnvöld-
um, þá gastu lesið milh h'nanna. Aðfinnslurnar sem ég
fékk frá yfirvöldum kvikmyndamála voru aldrei studdar
pólitískum rökum, vegna þess að ég gerði aldrei
athugasemdir við Sovétskipulagið. Áhugi minn á því var
lítill sem enginn, svo ég gat ómögulega fengið mig til að
gagnrýna það. Ég var alltaf drifinn áfram af myndrænni
fagurfræði, fagurfræði sem tengdist andlegu lífi
mannsins og gaf tóninn um ákveðna hegðun. Sú
staðreynd að ég var að fást við hina myndrænu hhð hsta,
gerði stjórnvöld tortryggin. Eðli mynda minna var
frábrugðið öðrurn. Þeir vissulega hreinlega ekki fyrir
hvað átti að refsa rnér - og það fór óskaplega fyrir
brjóstið á þeim. Auðvitað gerði þetta mér erfltt fyrir, en
um leið auðveldara. Þegar ég lít um öxl geri ég mér
grein fyrir því að þetta var rnikil þverstæða. I aðra
röndina var mér neitað um sýna rnyndir mínar
opinberlega; á hinn kantinn voru nýjar hugmyndir
mínar alltíh samþykktar. Ég tel þetta þversögn alræðis-
kerfisins, vegna þess að alræðisstjórnir hafa áhuga á
hinu skapandi ferli.
SCHRADER: Nafn þitt hefur oft verið tengt við
Tarkovsky. Kom hann seint inní lífþitt eða var hann
áhrifavaldur frá byrjun?
SOKUROV: Það var bundið aðstæðum. Við erum frekar
óhkir einstaklingar, eins og Tarkovsky benti sjálfur oft
á. Ég kynntist verkum hans fyrst þegar ég var að klára
Kvikmyndaakademíuna. Fagurfræði hans var ekki
uppgötvun fyrir mér, heldur frekar staðfesting á eigin
sýn. Hreinskilnislega, þá er erfitt fyrir mig að svara
þessari spurningu. Eg myndi segja að okkar vinátta hafl
verið náin, frekar en að um væri að ræða nána
samvinnu. Ég veit ekki afhverju honum hkaði það sem
ég var að gera.^
SCHRADER: Ég hef alltaf haft svolitla sektarkennd
vegna þess að ég taldi að mér œtti að líka betur við
Tarkovsky en raunin var.
Höfuðið sagði mér að líka við
hann, en hjartað fylgdi ekki
með. Þegar ég sá myndir þínar,
voru mín fyrstu viðbrögð, jtetta
er það sem ég vildi fá frá
Tarkovsky.
SOKUROV: Þetta er dásamlegt.
Þetta er afar fallega sagt. Þetta
sannar enn og aftur að sérhver
okkar er aðeins eitt þrep í
stiganum. Og að það sem við ahir
erum að gera, þú, ég og
Tarkovsky, er lifandi veruleiki
þrátt fyrir muninn á okkur.
SCHRADER: Breytum nú aðeins
um umrœðuefni og snúum
okkur að tœkni- og fjárhags-
legum hliðum. Það lítur út fyrir
að það verði auðveldara fyrir
þig að fjármagna myndir þínar
eftirleiðis, vegna velgengni
þinnar á kvikmyndahátíðum.
Ertu sœmilega öruggur um
möguleika þína til að ná í
fjármagn?
SOKUROV: Ég hef ennþá miklar
áhyggjur af fjármögnun. Það er
regla hjá mér að vinna alltaf með
sarna fólkinu: tökumannfy hljóðmanni, klippara,
leikmyndahönnuði o.sv.frv. Ég trúi því staðfastlega að
aðeins með því að vinna saman í svona fimmtán til
tuttugu ár, nái hópurinn þétt saman og geti gert góða
hluti. Við geUim gert ýmislegt vegna þess að við gerum
myndirnar afar ódýrt.
SCHRADER: En jaftivel ódýrar myndir kostaþeninga -
einhver verður að borga. Þegar ég var kvikmynda-
gagnrýnandi vann ég fyrir mér með því að sendast
með kjúklinga og skrifa fyrir smáblað. Ég skrifaðist á
við Bresson vegna þess að ég var að vinna að bók um
hann. Og hann skrifaði mér og sþurði, afþví að ég
bjó í Los Angeles, hvort ég gœti hjálþað honum að
útvegaþeninga fyrir “LArgent” (“Silfur"). Fyrir mér
var Bresson meistarinn og ég var að sendast með
kjúklinga - og hann var að biðja mig um þeninga.'Ég
gerði mér þá grein jyrir því hversu erfttt þetta er. En
segðu mér, var “Móðir og sonur” fjármögnuðfyrst og
fremst afÞjóðverjum?
SOKUROV: Helmingur fjármagnsins kom þaðan, hinn frá
Rússlandi.
SCHRADER: Munu hin jákvœðu viðbrögð sem þú
fékkst á hátíðunum í New York og Berlín breyta
náttúru mynda þinna? Hversu hrattþú vinnur þœr?
SOKUROV: Nei, ahs ekki.
SCHRADER: Hvað tók langan tíma að filma “Móðir og
sonur”?
SOKUROV: Ég held að tökutíminn hafl verið samtals um
tuttugu dagar.
SCHRADER: Vegna hinna þungbúnu, dökku skýja,
þurftirðu að bíða lengi eftir rétta veðrinu?
SOKUROV: Hvað þetta varðar þá vil ég segja: Guð var
sennilega að rétta okkur hjálparhönd allan tímann. Við
skutum innisenur í kringum stundir þegar náttúran leit
hvað athyglisverðast út. Leikmyndin okkar var afar
flókin bygging á sandi rétt hjá skóginum, þar sem við
tókum flestar útisenurnar. Það var hægt að opna þakið
og snúa húsinu þannig að tökumaðurinn gat notað
sólarljósið á þann hátt sem honum sýndist.
SCHRADER: Eins og í þöglu myndunum snýst húsið
með sólinni. Eitt af vandamálunum sem við í
Ameríku þurfum að glt'ma við er tímaþlanið. Ef
veðrið hentar ekki verðum við samt að filma.
SOKUROV: Við höfum samskonar tímaplan.
SCHRADER: Þannig að ef veðrið hugnaðist ykkur
ekki, skutuð þið j)á sarnt sem áður eða fóruð þið
inn?
SOKUROV: Auðvitað fórum við inn.
SCHRADER: Vinur minn sem er kvikmynda-
tökumaður sá myndina í Telluride og hitti þar
tökumann þinn og sagði: “Ég fann út hvernig þið
gerðuðþetta” en tökumaðurinn þinn vildi ekki
staðfesta kenningu hans. Þessvegna sþyr ég þig:
hvernig náðuðþiðþessari einstöku afbökunaráferð?
SOKUROV: (hlær) Það var miklu auðveldara en þú
heldur. Það er bara ein meginregla og ég tel hana mjög
mikilvæga. Ég er hættur að láta eins og myndin á
tjaldinu hafl vídd. Markmið mitt er að myndirnar séu
flatar og láréttar. í öðru lagi verður að byggja á
úrvinnslu hstrænna og fagurfræðilegra hefða. Ég er ekki
að mynda náttúruna eins og hún kemur fyrir, heldur
skapa hana. í “Móðir og sonur” notast
ég við nokkra einfalda spegla, pensla
og málningu og kíki svo í gegnum
linsuna.
SCHRADER: Seturðu glerið fyrir
framan linsuna?
SOKUROV: Já, fyrir framan, til hliðar
og fyrir aftan. Þetta er mjög erfitt
nákvæmnisverk og tekur langan tíma
að setja upp. Ég eyðilegg náttúruna til
að skapa mína eigin.
SCHRADER: Og svo úðar þú á þessi
gler og sþegla?
SOKUROV: Það er engin úðun. Ég vinn
með mjög þunna og fínlega máln-
ingarpensla. Líkt og notaðir eru í
hefðbundnum kínverskum málverk-
um.
SCHRADER: Tökumaðurinn minn
hélt að litnum vceri úðað á,
SOKUROV: AIls ekki. Ef honum væri
úðað á myndi alit vera mjög gróft.
SCHRADER: Þegar þú heldur skotinu
eins lengi og þú gerir hefur augað
meiri tíma til að litast um. í
myndum sem byggja á hefðbundn-
ari rytma er oft erfiðara að taka
myndirnar inn. Eitt það áncegju-
legasta við “Móðir og sonur” er
hversu nákominn maður verður
myndunum, af því að maður fœr
tíma til að skoða j)œr.
SOKUROV: Það er ekkert frekar eigin-
leiki myndanna sern slíkra en
ímyndunarafl áhorfandans sem veldur
þessu tel ég. Það er mér hinsvegar
mikils virði að þú skulir hafa orðið
fyrir svona sterkum áhrifum því ég
þekki þín verk og skil vel að þar er
aht annarskonar nálgun á ferðinni.
SCHRADER: Eins og flestir kvikmyndagerðarmenn
aðhyllist ég hið sálfrœðilega raunsœi. En ég hef alltaf
dáð myndir sem vinna gegn hinni sálfrœðilegu hefð
og reyna að leiða áhorfandann inní annarskonar
heim, Mér hefur aldrei fundist ég hafa þolinmæði
Framhald á bls. 8
Umd&synir 7
ALEXANDR SOKUROV: „Ég geng útfrá
tilfinningiim, þaö sem heillar inig
mest eru þœr tilfinningar sem aðeins
andlega þenkjandi manneskja hefur:
tilfinningar kreðjustunda og aðskiln-
aðar. “
HINFLATA MYND: „Eg er ekki að mynda náttúruna eins og hún keniur
fyrir, heldur skaþa liana. / “Móðir og sonur” notast ég við nokkra
einfalda sþegla, þeitsla og málningu og kíki svo tgegnum linsuna".