Fréttablaðið - 09.07.2018, Side 11

Á Íslandi ríkir marghliða tor-
tryggni. Fáir treysta nokkr-
um. Tortryggnin hefur grafið
um sig á löngum tíma. Traust
hefur ekki verið ræktað.
Aðferðir Íslendinga til þess að ná fram niðurstöðu í kjara-deilum eru meingallaðar,“
sagði Bjarni Benediktsson fjármála-
ráðherra í fréttum Stöðvar 2 þegar
rætt var við hann um þá alvarlegu
stöðu sem upp er komin í kjaradeilu
ljósmæðra við fjármálaráðherra fyrir
hönd ríkissjóðs. Ljósmæður hafa
hætt störfum á Landspítala og fleiri
hafa sagt upp störfum. Neyðará-
ætlun hefur tekið gildi á Landspítala
og verkefnum er komið yfir á aðrar
stofnanir þar sem ljósmæður eru
enn starfandi. Yfirvinnubann ljós-
mæðra hefst um miðjan mánuðinn,
nákvæmlega 10 árum eftir að rétt
náðist að afstýra sambærilegu yfir-
vinnubanni hjúkrunarfræðinga hjá
ríkinu í sambærilegri kjaradeilu.
Íslenskum stjórnvöldum virðist
ofviða að semja um kaup og kjör við
heilbrigðisstéttir. Nánast undantekn-
ingarlaust þurfa heilbrigðisstéttir að
grípa til aðgerða eins og verkfalla til
þess að knýja á um að gengið sé til
samninga við þær. Hvers vegna er
ástandið með þessum hætti og hvers
vegna eru Íslendingar alltaf að grípa
til þessara meingölluðu aðferða eins
og fjármálaráðherra segir? Getur
ekki verið að skorti á stefnu íslenskra
stjórnvalda í heilbrigðismálum,
mönnunar- og launamálum heil-
brigðisstétta, kynbundnum launa-
mun innan kerfisins og skorti á skýrri
starfsmannastefnu sé að einhverju
leyti um að kenna?
Rétt er að minna á að íslenska ríkið
er nánast eini vinnuveitandi flestra
heilbrigðismenntaðra kvennastétta.
Á Íslandi hefur það sjaldan átt upp
á pallborðið að kvennastéttum sem
sinna umönnunarstörfum séu greidd
laun í samræmi við ábyrgð í starfi. Að
þessu leyti hefur jafnréttisbaráttan
náð litlum árangri. Markaðslögmál
þar sem samspil framboðs og eftir-
spurnar ræður launum og launaþró-
un stétta virðist ekki gilda hjá hinu
opinbera þegar kemur að kvenna-
stéttum.
Fjármálaráðherra, fjármálaráðu-
neytinu og Samtökum atvinnulífs-
ins verður tíðrætt um að launaþróun
þurfi að vera sambærileg milli stétta.
Þessi aðgerð myndi ganga ef allir
væru með sambærileg laun í upp-
hafi samanburðar eða hlutlægt mat
lægi á bak við launasetningu, en hug-
lægt mat og gamlar hefðir um launa-
setningu karla og kvenna virðast
ráða meiru. Þetta væri einnig gagnleg
aðferð ef sama upphafsár væri alltaf
notað í slíkum útreikningum.
Í kjarasamningum undanfarinna
ára hafa íslensk stjórnvöld notast
við upphafspunkt sem hentar
hverju sinni. Árin 2006 og 2013 hafa
verið notuð. SALEK-samkomulag og
kjarasamningar 2015 gengu út frá
launaþróun 2013. Þann 3. júlí gaf
fjármálaráðuneytið út yfirlýsingu um
launaþróun ljósmæðra og var árið
2007 þá notað sem upphafsár, vænt-
anlega af því að það hentaði betur.
Það að skoða bara launaþróun gefur
skakka mynd ef heildarmyndin eða
hvað liggur á bak við er ekki skoðað.
Launaþróun upp á 30% skilar færri
krónum til launamanns sem er með
400 þúsund krónur í laun en þess
sem er með 700 þúsund krónur. Það
er það sem ljósmæður, hjúkrunar-
fræðingar og fleiri heilbrigðismennt-
aðar kvennastéttir horfa til þegar
verið er að meta launahækkanir hjá
hinu opinbera. Til að mynda hafa
dagvinnulaun hjúkrunarfræðinga
hækkað um 133 þúsund krónur frá
árslokum 2014 til ársloka 2017 á
meðan t.d. kjararáð, læknar og skurð-
læknar hafa fengið um 300 þúsund
króna hækkun á dagvinnulaun að
meðaltali, ofan á laun sem fyrir voru
mun hærri en hjúkrunarfræðinga.
Ljósmæður hafa notið lakari
launaþróunar en aðrir opinberir
starfsmenn bæði hvað varðar pró-
sentur og krónur, það sýna gögn fjár-
málaráðuneytisins. Reikningsæfingar
eins og fjármálaráðuneytið grípur til
í yfirlýsingu sinni þann 3. júlí breyta
litlu þar um. Það að lengja tímabilið
sem skoðað er eða notast við upp-
hafspunkt sem ekki hefur verið not-
aður í neinum samanburði gagnast
lítið.
Samtal ALLRA aðila á vinnumark-
aði um það hvernig eigi að meta störf,
menntun, ábyrgð, álag og umfang
væri ágætis byrjun til þess að þróa
nýjar aðferðir til þess að leiða kjara-
deildur til lykta á Íslandi. Síðan mætti
reikna launaþróun út frá því. Vilji til
þess að taka slíkt samtal virðist ekki
vera til staðar, í það minnsta hefur
hjúkrunarfræðingum ekki verið
boðið í þá umræðu en þeir eru alltaf
reiðubúnir til samtals.
Kjaramál heilbrigðisstétta
Gunnar
Helgason
sviðsstjóri kjara-
og réttindasviðs
Fíh
Guðmundur
Steingrímsson
Í DAG
VIÐURKENNDIR
ÞJÓNUSTUAÐILAR HEKLU
Verður þú á ferðinni í
sumar? Fyrirbyggjandi
skoðun á bílnum fyrir
sumarið gæti bjargað
fríinu. Kynnið ykkur þá
þjónustu sem er í boði
fyrir hvert merki hjá þeim
þjónustuaðila HEKLU
sem er næstur þér.
Við erum til staðar
fyrir þig!
Bílaverkstæði Austurlands
Miðás 2, 700 Egilsstaðir
470-5070
info@bva.is
Bílaverkstæði K.S.
Hesteyri 2
550 Sauðárkróki
455-4570
gunnar.valgardsson@ks.is
Bílaverkstæði SB
á Ísafirði
Sindragötu 3
456-3033
verkstjori@bsb.is
HEKLA Reykjanesbæ
Njarðarbraut 13
260 Reykjanesbær
590-5090
fyrirspurnrnb@hekla.is
Kletthálsi 9,
110 Reykjavík
568-1090
bilson@bilson.is
Laugavegur 170, 105 Reykjavík
590-5030
thjonusta@hekla.is
Þórsstíg 4,
600 Akureyri
461-6060
verk@holdur.is
Hrísmýri 3
800 Selfossi
482-4012
bvklettur@selfoss.is 
Mikið rosalega væri það glimrandi fínt ef allir sem búa og vinna á Íslandi
væru ánægðir með launin sín. Um
leið og ég skrifa þessa setningu átta
ég mig hins vegar á því hversu fjar-
lægt þetta markmið er. Kraftar sam-
félagsins virðast virka þannig, að
öðrum megin er fólk sem er ánægt
með að borga öðrum sem minnst
laun. Hinum megin borðsins situr
svo fólk sem er ánægt ef það fær
sem hæst laun. Kannski virkar sam-
félagið best þegar báðir aðilar eru
fúlir. Eða hvað?
Þótt sátt virðist fjarlæg á
stundum, þá er það engu að síður
eitt mikilvægasta verkefni hvers
heilbrigðs þjóðfélags að skapa
sem mesta sátt. Þótt þetta sé eins
konar Sysifosarverkefni – þar sem
markmiðið næst aldrei fullkom-
lega – verður samt að reyna, sífellt
og ætíð. Það verður að segjast eins
og er, að einhverra hluta vegna
gengur þessi vinna mjög brösulega
á Íslandi. Óánægja stórra stétta með
kjör sín er djúp og viðvarandi. Á
köflum sér maður ekki almennilega
hvernig er hægt að mæta óánægj-
unni án þess að kollvarpa efnahags-
lífinu. Það er úr vöndu að ráða.
Að rífast við hafið
Maður vill að ljósmæður séu sáttar.
Maður vill að kennarar séu sáttir.
Maður vill að hjúkrunarfræðingar
kjósi frekar að vinna á spítölunum
en hjá flugfélögunum eftir háskóla-
nám sitt. Að kröftum þeirra sé
frekar varið í það að sinna sjúkum
en að spyrja flugfarþega hvort þeir
vilji Sprite eða Kók. En þá verða
sem sagt kjörin að verða betri. Í
frjálsu samfélagi ríkir samkeppni
um vinnuafl. Að segja stórum
stéttum, eins og í skólakerfinu og
heilbrigðiskerfinu, að laun þeirra
séu víst góð er eins og að rífast við
hafið. Það þýðir ekki neitt. Hafið
ræður. Sama gildir á vinnumarkaði:
Ef kjör eru slæm, fer fólk. Ef laun
eru góð, kemur fólk. Sé maður
ráðamaður er vel hægt að pirra sig
á þessum veruleika. Það er hægt að
halda mikla reiðilestra út af því að
heilbrigðismenntað fólk fáist ekki
til að vinna í heilbrigðiskerfinu.
Það er hægt að berja fast í fullt af
borðum og hvessa sig. Á endanum
ræður samt fólkið. Og veruleikinn
blasir við: Það vantar hundruð til
starfa. Landspítalinn er rekinn með
kraftaverki á hverjum degi. Mann
grunar að þeir sem ráða í stjórnmál-
unum séu orðnir samdauna þessum
veruleika, í einu allsherjar tilbrigði
við grunnmöntru þjóðarinnar:
Fyrst hlutir hafa reddast, þá hljóta
þeir að reddast áfram. Ef maður er
alltaf að redda, þá gera aðrir ráð
fyrir því að maður reddi. Maður
verður reddarinn.
Að rækta traust
En það er ekki hægt að byggja
heilt þjóðfélag á reddurum og
kraftaverkum. Það stefnir í óefni.
Bensínið er að verða búið. Það ríkir
vaxandi kergja. Hún sprettur af
langþreytu. Nú þarf að gera alls-
herjarátak í því að skapa sem mesta
sátt innan stórra grundvallarstétta
á Íslandi, til þess að manna heil-
brigðiskerfið og aðra mikilvæga
vinnustaði. Það gengur ekki að hafa
fólk eins og útspýtt hundskinn.
Það verður að vera hægt að búa
á Íslandi, vinna og njóta lífsins á
sama tíma. Og það vilja líklega allir
að þessi grunnkerfi séu í lagi.
Þannig að. Hvað er best að gera?
Ég held að það verði að koma kjara-
baráttu á Íslandi upp úr þessum
farvegi sem hún er í, þar sem hver
stétt er að berjast fyrir sig. Það
gengur ekki til lengdar. Það þarf að
ná heildarsátt, fá alla að borðinu,
sammælast um helstu markmið,
eins og til dæmis að menntun skuli
borga sig, að fólk fáist til starfa, að
verðbólga fari ekki af stað þrátt fyrir
kjarabætur, að fólk efst í launastig-
anum haldi aftur af sér, að álögur
séu ekki of íþyngjandi, vinnuvikan
ekki of löng og svo framvegis. Þetta
er verkefnið. Margar nágrannaþjóð-
ir okkar gera þetta svona. Kjara-
málin eru í ákveðnum farvegi. Það
er búið að sammælast um markmið
og áherslur. Það er búið að skil-
greina sameiginlega – enda eru í
raun og veru allir í sama liði – hvert
efnahagslegt svigrúm samfélagsins
er til kjarabóta og svo eru gerðir
samningar á þeim grunni.
Það hefur einu sinni tekist að
nálgast þessi mál svona á Íslandi,
með Þjóðarsáttinni í gamla daga.
Það var vel heppnað. Það er svolítið
undarlegt að það módel hafi ekki
verið notað aftur. En ástæðan er
einföld: Á Íslandi ríkir marghliða
tortryggni. Fáir treysta nokkrum.
Tortryggnin hefur grafið um sig
á löngum tíma. Traust hefur ekki
verið ræktað. Það tók mörg ár að
byggja upp traust milli fólks til þess
að gera Þjóðarsáttina að veruleika á
sínum tíma. Nú þarf að endurtaka
þá vinnu.
Getur ekki einhver reddað því?
Varðandi kjaramál
S K O Ð U N ∙ F R É T T A B L A Ð I Ð 11M Á N U D A G U R 9 . J Ú L Í 2 0 1 8
0
9
-0
7
-2
0
1
8
0
4
:1
3
F
B
0
4
0
s
_
P
0
3
0
K
.p
1
.p
d
f
F
B
0
4
0
s
_
P
0
1
1
K
.p
1
.p
d
f
A
u
to
m
a
tio
n
P
la
te
re
m
a
k
e
: 2
0
5
6
-A
B
2
C
2
0
5
6
-A
9
F
0
2
0
5
6
-A
8
B
4
2
0
5
6
-A
7
7
8
2
7
5
X
4
0
0
.0
0
1
2
A

F
B
0
4
0
s
_
8
_
7
_
2
0
1
8
C
M
Y
K