Morgunblaðið - 29.06.2018, Blaðsíða 20

Efstu gæðingar á landsmótinu 1950 ásamt fríðum hópi knapa. Á þessari merkilegu mynd má þekkja sögufræga menn og hesta: Þriðji frá vinstri er Sigurður Ólafsson söngvari og skeiðkóngur á Hetti frá Eyhild-
arholti og við hlið hans Magnús Gunnarsson í Ártúni á Rangárvöllum á hesti sínum Króki, fyrir miðju á gráum hestum eru tveir Nautabúsbræðra, þeir Pálmi Jónsson (í Kveldúlfi) og Jón Jónsson bóndi á Hofi á
Höfðaströnd á Gormi og Stormi frá Hofi og þar við hliðina Sveinn Guðmundsson á Árna-Blesa sem þjóðskáldið Hannes Pétursson lýsti á einum stað í kvæði sem Orminum-Langa í fylkingu hrossa.
Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
Þ
ví verður ekki mótmælt að á
Íslandi hefði ekki verið
hægt að komast af án hests-
ins. Landið var vegalaust
með öllu og frá því fyrstu
menn námu hér land gátu þeir notað
hestinn til að komast á milli staða,
draga að timbur og reiða hey og eldi-
við heim í hús. Börnin voru jafnvel á
stundum reidd á milli bæja í pokum
sem festir voru á klyfbera hestanna og
meira að segja í síðustu vegferðinni
var líkkistunni komið fyrir á baki
hestsins og reidd þverbaks til kirkju.“
Þannig svarar Kristinn Hugason
þegar hann er spurður hvernig saga
hests og þjóðar hefur fléttast saman í
gegnum aldirnar. Kristinn hefur verið
forstöðumaður Söguseturs íslenska
hestsins á Hólum í Hjaltadal frá árinu
2015 en setrið hóf starfsemi árið 2001
og hefur haldið bæði fjölbreyttar og
fræðandi sýningar í gegnum árin.
Á Landsmóti hestamanna 2018
mun Sögusetrið frumsýna nýja sýn-
ingu sem fjallar um það hlutverk sem
íslenski hesturinn lék á fullveldisöld.
„Við opnuðum aðra sýningu á síðasta
landsmóti á Hólum sem heitir Upp-
runi kostanna og fjallar um helstu
ættfeður og ættmæður íslenska
hrossastofnsins eins og hann er erfða-
lega samansettur í dag, en núna bein-
um við sjónum okkar að sögu hestsins
og hrossaræktar frá 1918 til 2018,“ út-
skýrir Kristinn en sýningin fékk
styrk frá Afmælishátíð fullveldis Ís-
lands og er ætlunin að koma sýning-
unni fyrir til varanlegrar varðveislu í
Skagafirði auk þess sem hún verður
gerð aðgengileg á heimasíðu Söguset-
urs íslenska hestsins.
„Sýningin er í formi nk. sagnarefils
sem búið er að setja fallega upp og
prenta á dúk sem er rétt um hálfur
annar metri á hæð og tæpir fimmtán
metrar á lengd. Þar má sjá tvær tíma-
línur sem segja annars vegar frá
helstu viðburðum á fullveldisöldinni í
þróun hestamennsku og hrossarækt-
ar og hins vegar frá helstu áhrifavöld-
um erfðaframfara stofnsins. Á refl-
inum er fjöldi merkilegra ljósmynda
sem í senn lýsa tíðarandanum og sýna
hvernig hestamennskan þróaðist á
liðinni öld, og loks myndagallerí sem
sýnir þá framtíðarsýn sem við höfum
fyrir íslenska hestinn.“
Með rætur í Mongólíu
Íslenska hestkynið á sér merkilega
ræktunarsögu og mótaðist stofninn
bæði af ytri aðstæðum og af verkum
ræktenda sem beindu kyninu á
ákveðna braut. Kristinn segir að það
hafi ekki verið fyrr en upp úr aldamót-
unum 1900 að farið var að stunda kyn-
bætur á íslenska hestinum að ein-
hverju marki. „Önnur hrossakyn
höfðu verið ræktuð af mikilli útsjón-
arsemi um margra alda skeið en í
meginatriðum hafði íslenski stofninn
þróast með náttúruvali,“ segir Krist-
inn og bætir við að erfðarannsóknir
sýni að rætur íslenska stofnsins liggi
alla leið til Asíu. „Hann virðist blóð-
skyldur mongólska hestinum sem
skýrist af ferðum víkinga í austurveg.
Síðan blandast inn hestakyn frá
bresku eyjunum en skyldleiki við þá
hesta sem finnast í dag í Vestur-Nor-
egi er minni en margur hefði trúað
fyrirfram. Saga þjóðarinnar og ein-
angrun verður síðan til þess að stofn-
inn helst tiltölulega hreinn.“
Kristinn segir að á sínum tíma hafi
hugmyndir verið á kreiki um að flytja
inn hross að utan en aldrei komið til
framkvæmda, m.a. vegna þess hve
skilyrði voru erfið fyrir stóra hesta
sem höfðu verið ræktaðir fyrir allt
aðrar aðstæður. „Þá hafði verið sett
innflutingsbann á búfé, m.a. vegna
þess að landbúnaðurinn hafði brennt
sig hörmulega á innflutningi á sauðfé
sem bar fjárkláða til landsins.“
Þegar kynbætur fóru síðan af stað
voru ekki allir á einu máli um hvort
ætti að leggja áherslu á að gera ís-
lenska hestinn að góðum reiðhesti eða
öflugum dráttarhesti, eða jafnvel
rækta tvö aðskilin kyn með ólíka eig-
inleika. Kristinn segir að um örstutt
skeið hafi verið mörkuð sú stefna að
leggja áherslu á vinnueiginleika stofns-
ins: „Það breyttist svo skömmu seinna
með vélvæðingu landbúnaðarins og í
stað þess að þurfa að stóla á hestinn til
að draga vinnuvélar tóku bændur trak-
torinn í sína þjónustu. Á meðan stofnar
vinnuhesta í öðrum löndum höfðu verið
ræktaðir í árhundruð varði þetta tíma-
bil aðeins í nokkur ár hér á landi og
hafði lítil sem engin áhrif.“
Kristinn segir það ekki lítið afrek
hversu góðan stofn hefur tekist að
rækta hér á landi á ekki lengri tíma.
„Ræktunarsaga íslenska hestsins er
alveg einstök: hefst með nær ókyn-
bættum stofni sem hafði þróast með
náttúruvali en þróast yfir í góðan
sporthest sem stenst samjöfnuð við
hvaða hestakyn sem er af sinni stærð.
Líka merkilegt hvernig okkur tókst
að vernda stofninn og margir sem ótt-
uðust þegar landbúnaðarjepparnir og
traktorarnir birtust í sveitunum að
hesturinn væri búinn að vera og jafn-
vel myndi þurfa inngrip frá stjórn-
völdum ef stofninn ætti ekki að deyja
út. En þá rís upp fylking hestamanna,
ekki síst í bæjunum, sem hélt áfram að
hlúa að íslenska hestinum, efla hann
með ýmsum hætti og finna honum
nýtt hlutverk í tæknivæddu samfélagi.
Árangurinn fer ekki á milli mála og er
hestamennska í kringum íslenska
hesta núna orðin alþjóðlegt sport.“
Hlynur frá Akureyri, sigurvegari í B-flokki gæðinga á landsmótinu 1978. Knapi er
Eyjólfur Ísólfsson sem um árabil var yfirreiðkennari Hólaskóla. Eyjólfur og Hlynur
sigruðu einnig töltkeppni landsmóts með hæstu einkunn sem gefinn hafði verið.
Íslenski hesturinn á sér merka sögu
Ræktunarsaga íslenska
hestsins er óvenjuleg
fyrir margra hluta sakir.
Á tímabili leit út fyrir að
íslenska kynið yrði rækt-
að með áherslu á vinnu-
eiginleika hestsins en
það breyttist með komu
traktorsins.
Kristinn Hugason, forstöðumaður Söguseturs íslenska hestsins, staddur í Theo-
dórsstofu; minningarstofu um fyrsta hrossaræktarráðunaut BÍ, Theodór Arn-
björnsson, í húsakynnum sögusetursins á Hólum í Hjaltadal.
Stjarni frá Oddsstöðum, sigurvegari gæðinga-
keppni 1954 og 1962. Knapi er Bogi Eggertsson eig-
andi hestsins, meðhöfundur að fyrstu eiginlegu
kennslubókinni í reiðmennsku sem út kom á Íslandi.
Fremsti hrossaræktarmaður Íslandssögunnar.
Sveinn Guðmundsson á Sauðárkróki situr hér stofn-
móðurina miklu; Ragnars-Brúnku 2719 frá Sauðár-
króki á landsmótinu á Þveráreyrum 1954.
Sörli 71 frá Svaðastöðum (IS1916158550), áhrifamesti
forfaðir nútíma hestsins íslenska. Erfðahlutdeild hans í
hrossastofni dagsins í dag er 4,6% og 99% allra núlif-
andi hrossa eiga ættir að rekja til hans .
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon
Ljósmynd/Guðmundur Björn Eyþórsson Ljósmynd/Kristján Einarsson
Ljósmynd/Vigfús SigurgeirssonLjósmynd/Vigfús Sigurgeirsson Ljósmynd/Óþekkt
20 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 29. JÚNÍ 2018