Morgunblaðið - 16.08.2018, Side 13

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 16. ÁGÚST 2018 13SJÓNARHÓLL
Vatnagörðum 22 | 104 Reykjavík | Sími 585 8300 | sala@postdreifing.is | postdreifing.is
FJÖLPÓSTUR
SEM VIRKAR
*könnun Zenter apríl 2016.
61% landsmanna lesa fjölpóst
70% kvenna lesa fjölpóst
58% neytenda taka eftir tilboðum á
vöru og þjónustu í gegnum fjölpóst*
Dreifum sex daga vikunnar inn á 80.000 heimili
MARKHÓPURINN ÞINN BÍÐUR
EFTIR TILBOÐI FRÁ ÞÉR
Hafðu samband og við gerum þér tilboð í þá þjónustu sem þér hentar
BÓKIN
Devin Fergus heldur því fram
að bandaríski fjármálageirinn hafi
almenning að féþúfu með ógagn-
sæjum skilmálum, földum þókn-
unum og alls kyns
bellibrögðum. Hann
gengur svo langt að
segja að öll þau gjöld
sem hinn almenni
borgari þarf að greiða
af skuldum sínum
verði til þess að
breikka bilið á milli
lág- og meðal-
tekjufólks og hinna
sem sitja í efstu lög-
um samfélagsins og
raka til sín þókn-
ununum frekar en að
greiða þær.
Fergus er prófess-
or við Missourihá-
skóla og höfundur bókarinnar
Land of the Fee: Hidden Costs
and the Decline of the American
Middle Class.
Aðgengi að lánum virðist sjald-
an hafa verið betra, en um leið er
ekki annað að sjá en það hafi aldr-
ei verið dýrara að skulda. Hvort
sem fólk hefur slysast til að taka
námslán, fasteignalán, bílalán eða
einfaldlega stungið greiðslukort-
inu aðeins of oft í posann er eins
og fjármálafyrirtækin klípi dollar
hér og dollar þar, svo að kostn-
aðurinn við það að
skulda verður mun
meiri en við-
skiptavinurinn
hafði reiknað með.
Og vei þeim sem
getur ekki staðið í
skilum – þá bætast
vextir ofan á vext-
ina og gjöld ofan á
gjöldin.
Að mati Fergus
er rót vandans að
finna í Washing-
ton. Hann rekur
slóðina allt aftur
til 8. áratugarins
þegar ákveðið var
að veita fjármálafyrirtækjum
meira svigrúm til að haga lánveit-
ingum eftir eigin höfði. Stjórnvöld
hafa líka búið til regluverk sem
verkar hvetjandi á fólk að safna
skuldum, t.d. með því að leyfa al-
menningi að draga vaxtagreiðslur
frá skatti. ai@mbl.is
Gjöldin rýja milli-
stéttina inn að skinni
Höfuðmarkmið alþjóðlegra fjárfestingarsamninga erað auðvelda fjárfestingar á milli landa. Með slíkumsamningum skuldbinda þjóðríki sig til þess að
uppfylla tiltekin skilyrði með það fyrir augum að laða til sín
erlent fjármagn. Í þessu sambandi er mikilvægt fyrir þjóð-
ríki að tryggja stöðugleika og viðunandi réttaröryggi fyrir
erlenda fjárfesta. Þegar ágreiningur hefur risið á milli er-
lendra fjárfesta og þjóðríkja á grundvelli alþjóðlegra fjár-
festingarsamninga hefur því tíðkast að leysa úr honum
fyrir luktum dyrum með sérstökum gerðardómi án aðkomu
hefðbundinna dómstóla (e. investor-state dispute settle-
ment). Að baki liggja margvíslegar ástæður, svo sem þær
að forðast hugsanlega hlutdrægni dómstóla í gistiríkinu og
að auka skilvirkni við úrlausn flókinna álitaefna. Dæmigerð
álitaefni fyrir slíkum gerðardómum snúast um hvort til-
teknar ákvarðanir stjórnvalda eða lagasetning bitni á er-
lendum fjárfestum og stangist á við hinar alþjóðlegu skuld-
bindingar. Margir hafa þó efast
um hvort umrætt gerðardóms-
fyrirkomulag sé ákjósanlegt fyr-
ir almannahagsmuni og vilja
draga málin fram í dagsljósið.
Árið 2011 ákváðu stjórnvöld í
Þýskalandi, til dæmis, að loka
öllum kjarnorkuverum í landinu
innan tiltekins tíma, en ákvörð-
unin var tekin í kjölfar kjarn-
orkuslyssins í Fukushima í Jap-
an. Sænska orkufyrirtækið
Vattenfall, sem rekur meðal ann-
ars kjarnorkuver í Þýskalandi, höfðaði í kjölfarið mál gegn
þýska ríkinu fyrir gerðardómi á grundvelli alþjóðlegs fjár-
festingarsamnings um orkumál og krafðist milljarða evra í
skaðabætur. Þýska ríkið telur sig þó vera í fullum rétti til
að takmarka kjarnorkuframleiðslu innan landamæra sinna
og bar meðal annars fyrir sig umhverfisvernd og almanna-
hagsmuni. Þar sem deiluaðilar tókust á fyrir luktum dyrum
fékk almenningur í Þýskalandi afar takmarkaðar upplýs-
ingar um málareksturinn og hugsanlegar skaðabóta-
greiðslur þýska ríkisins. Gagnrýnendur hafa meðal annars
bent á að gerðardómsfyrirkomulagið sé ógegnsætt, setji er-
lend stórfyrirtæki í betri stöðu en innlend og takmarki jafn-
vel fullveldi þjóðríkja. Þá sitji að jafnaði starfandi lögmenn í
slíkum gerðardómum sem fái háar þóknanir fyrir störf sín
og erfitt geti reynst að tryggja fullkomið hlutleysi þeirra.
Sambærilegar gagnrýnisraddir urðu háværar samhliða
samningaviðræðum um fríverslunarsamning milli Evrópu-
sambandsins og Bandaríkjanna (TTIP) þar sem upphafleg
samningsdrög gerðu ráð fyrir gerðardómsleið fyrir fjár-
festa. Í kjölfar óánægjubylgju vegna TTIP ákvað Evrópu-
sambandið að beita sér fyrir stofnun sérstakra fjárfesting-
ardómstóla sem yrði ætlað að leysa umrædda
gerðardómsleið af hólmi. Tillögurnar snúast fyrst og
fremst um að bæta og samræma málsmeðferð við úrlausn
deilumála sem rísa af alþjóðlegum fjárfestingarsamn-
ingum. Slíkir dómstólar myndu starfa á tveimur dóm-
stigum, þannig að hægt yrði að áfrýja dómum; máls-
meðferð yrði opnari og gagnsærri og þriðju aðilum gæfist
eftir atvikum kostur á meðalgöngu. Þá yrðu sérhæfðir
dómarar skipaðir í slíkan dómstól til nokkurra ára í senn.
Evrópusambandið hefur nú þegar samið um slíkar dóm-
stólalausnir í fríverslunarsamningum sínum við Singapúr
og Kanada (CETA). Þá er slíkt fyrirkomulag fyrirséð í upp-
færðum drögum að TTIP þótt
óvíst sé hvort og hvenær takist að
ljúka þeim samningi.
Ákveðin tímamót urðu svo í
fyrra þegar samningaviðræður
hófust á vettvangi alþjóða-
viðskiptalaganefndar Sameinuðu
þjóðanna (UNCITRAL) um
stofnun nýs fjölþjóðlegs fjárfest-
ingardómstóls. Viðræðurnar
byggjast meðal annars á fyrr-
nefndum hugmyndum Evrópu-
sambandsins. Nú hafa farið fram
tvær samningalotur með þátttöku um 60 ríkja og hafin er
vinna við að skoða málsmeðferðartíma, kostnað og gagnsæi
gerðardómsfyrirkomulagsins samanborið við hinar nýju
hugmyndir um fjölþjóðlegan fjárfestingardómstól. Að
mörgu er að huga og má fastlega búast við að samninga-
viðræður taki nokkur ár. Meðal þess sem verið er að skoða
á vettvangi UNCITRAL er hvernig eigi að skipa dómara í
slíkan dómstól, hvernig eigi að fullnusta dómum og hvaða
heimildir fjölþjóðlegur fjárfestingadómstóll eigi að hafa við
endurskoðun og túlkun landsréttar. Þá er afar mikilvægt
að tryggja hlutleysi slíks dómstóls gagnvart alþjóðlegum
stórfyrirtækjum annars vegar og þjóðríkjum hins vegar.
Það verður áhugavert að fylgjast með því hvort alþjóðleg
samstaða náist á komandi misserum, sérstaklega nú á tím-
um þegar alþjóðastofnanir og milliríkjaverslun virðast eiga
undir högg að sækja.
Uppstokkun á umdeildu kerfi
LÖGFRÆÐI
Hjalti Geir Erlendsson
lögfræðingur hjá EFTA í Brussel
”
Gagnrýnendur hafa með-
al annars bent á að gerð-
ardómsfyrirkomulagið sé
ógegnsætt, setji erlend
stórfyrirtæki í betri stöðu
en innlend og takmarki
jafnvel fullveldi þjóðríkja.