Morgunblaðið - 02.03.2018, Blaðsíða 30

30 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 2. OKTÓBER 2018
Viðarhöfða 1, 110 Reykjavík | Sími 566 7878 | rein.is
silestone.com
Bakteríuvörn
Kvarts steinn frá Silestone er fáanlegur í fjölbreyttum áferðum og litum.
Silestone bjóða einir upp á borðplötur með varanlegri
bakteríu- og sveppavörn.
Gefðu heimilinu ferskleika og líf á þínum forsendummeð Silestone.
Blettaþolið Sýruþolið
Högg- og
rispuþolið
Kvarts steinn
í eldhúsið
Einar Falur Ingólfsson
efi@mbl.is
Árið 1977 vann Sigurjón Ólafsson
(1908-1982), einn kunnasti myndlist-
armaður þjóðarinnar á liðinni öld,
rúmlega níu metra langa og nær
þriggja metra háa lágmynd inn í
steinsteyptan norðurgafl húss sem
var í byggingu við Síðumúla, hús
númer 20. Veggurinn var málaður
ljósgulur en myndflöturinn málaður
í dekkri lit. Þegar Sigurjón gerði úr
frauðplasti mótið fyrir veggmynd-
ina notaði hann sömu aðferð sem
hann hafði þróað við vinnuna við
aðrar álíka veggskreytingar, fyrst
fyrir þá gríðarstóru og þekktu sem
er á stöðvarhúsi Búrfellsvirkjunar
og hann gerði á árunum 1966-69 og
síðan meðal annars fyrir Sundaborg
við Kleppsveg (1971-74) og háhýsin
við Espigerði 2 (1973-74) og Engi-
hjalla 3 og 11 í Kópavogi (1975-77).
Í vor átti Birgitta Spur ekkja Sig-
urjóns, og stofnandi Listasafns Sig-
urjóns Ólafssonar í Laugarnesi sem
nú er hluti Listasafns Íslands, er-
indi í Síðumúla og tók þá eftir því
að gaflinn á húsi númer 20, sem áð-
ur hafði verið prýddur veggmynd-
inni, hafði verið klæddur og að auki
gerður gluggi á miðjan vegg, þar
sem verk Sigurjóns hafði verið, og
verkið þar með eyðilagt. Rétthöfum
höfundarréttar listamannsins hafði
ekki verið gert viðvart að til stæði
að eyðileggja verkið, svo þeir gætu
skráð það, tekið af því mót eða gert
aðrar ráðstafanir.
Hefðu viljað mæla verkið upp
Birgitta, sem fer með höfundar-
rétt verka Sigurjóns Ólafssonar,
telur eyðileggingu verksins vera
brot á sæmdarrétti listamannsins
og ámælisvert að eigandi fasteign-
arinnar, sem er Eik fasteignafélag,
hafi ekki upplýst rétthafa höfundar-
réttarins um fyrirhugaðar breyt-
ingar á gafli hússins, og þar með
veitt möguleika á að endurheimta
eða varðveita verkið. Hefur hún
snúið sér til Myndstefs sem fer með
réttindamál myndhöfunda hér á
landi.
Birgitta segir Gissur Símonarson
sem reisti húsið hafa verið aldavin
Sigurjóns og hafa fengið hann til að
vinna verkið á húsið. Gissur átti
Gluggasmiðjuna sem var í húsinu
fyrstu árin. Lengi vel fyrir breyt-
ingarnar nú huldu auglýsingaskilti
frá verslunum í húsinu hluta verks-
ins. Birgitta segir það alls ekki hafa
verið ákjósanlegt og þó hafi verkið
verið heilt undir þeim. Hún spyr
síðan hvort ekki hafi mátt finna
aðrar lausnir við viðhald á húsinu,
sem henni hafi verið sagt að þurft
hefði að ráðast í en við það mun
veggurinn hafa verið klæddur – auk
þess sem gluggi var settur ofan í
verkið. Hún bendir á að eigendur
annarra húsa með verkum Sigur-
jóns hafi haldið húseignunum vel
við og þar með verkunum með
sóma. „Hefðum við verið látin vita
hefðum við getað tekið ljósmyndir
af veggnum og verkinu en við eig-
um bara eina eða tvær góðar ljós-
myndir af þessum vegg. Við hefðum
viljað gera þarna rannsóknarvinnu,
mæla verkið upp og mögulega taka
mót af því.
Mér finnst mjög gróft að fara í
svona framkvæmd meðan
höfundarrétturinn er í fullu gildi,
án þess að tilkynna það.“ Og Birg-
itta bætir við að henni þyki þetta
mál sýna að það sé brotalöm í höf-
undarréttarlöggjöfinni, að eig-
endum opinberra verka sé ekki
skylt að tilkynna um breytingar eða
eyðileggingu á þeim.
„Það verða að vera varnaglar
sem forða því að menningar-
verðmæti séu eyðilögð. Þetta er
óafturkræf eyðilegging.“ Hún
viðurkennir að sér þyki þetta sárt
og hún spyr um ábyrgð fagmanna
sem koma að breytingunum og
samþykktir þeirra: arkitekta,
tæknifræðinga og byggingafulltrúa.
„Mér finnst vanta eitthvað í mennt-
un þeirra og sýn,“ segir hún, að
þeir hafi ekki áttað sig á því að
þarna væri einstakt listaverk.
Birgitta skýrir fyrir blaðamanni
hvernig verkið vísar í evrópskar
listhræringar á mótunartíma Sigur-
jóns, hvernig hann vinnur með hug-
myndir sem voru meðal annars
undir áhrifum frá myndhöggvar-
anum Jean Arp og í markvissri per-
sónulegri framvindu. „Þetta er verk
sem er hluti af evrópskri listasögu
þessa tíma og það er búið að eyði-
leggja það – gróflega. Mér finnst
þeir menn vera grátlega illa upp-
lýstir sem hika ekki við að eyði-
leggja verk sem þetta“
Listaverkið ekki á teikningum
Lögmaður Eikar fasteignafélags
benti á það í bréfi til Myndstefs að
leyfi frá byggingafulltrúa til breyt-
inga á Síðumúla 20 hafi verið veitt í
október 2016 og janúar 2017 án at-
hugasemda. Verk Sigurjóns á norð-
urgafli eignarinnar hafi ekki verið
skráð hjá byggingaryfirvöldum né
komi fram á uppdráttum. Þar segir
jafnframt að stærsti hluti verksins
hafi árum saman verið hulinn með
skilti frá Hljóðfærahúsinu, áður en
Eik eignaðist fasteignina. Og hafi
Eik því ekki verið kunnugt um til-
vist þess hluta fyrr en leigutaki
fékk heimild til að setja glugga á
gafl hússins.
Þegar blaðamaður ræðir við
starfsmann byggingafulltrúa sem
fer í gegnum teikningar að Síðu-
múla 20 sem þar eru, staðfestir
hann að hvergi megi sjá að getið sé
um að listaverk eftir Sigurjón
Ólafsson sé á gafli hússins. Þegar
spurt er hvort afgreiðsla á ósk um
að breyta gaflinum hefði verið sam-
þykkt athugasemdalaust hefði verið
vitað af listaverkinu segir starfs-
maðurinn það ólíklegt.
Tilgangur framkvæmda
ekki að eyðileggja
Harpa Fönn Sigurjónsdóttir er
lögmaður Myndstefs. Hún segir að
í þessu máli sé bent á sæmdarrétt
höfunda sem lýtur að því að ekki
megi breyta verkum listamanna eða
taka þau úr samhengi án þeirra
leyfis eða handhafa höfundarréttar
þeirra.
Þegar Harpa Fönn sendi fyrir-
spurn til Eikar fasteignafélags
vegna þess álitamáls hvort
sæmdarréttur hafi verið brotinn
með því að fjarlægja verk Sig-
urjóns, þá vísar lögfræðingur fast-
eignarfélagsins til greinar í lögum
um að breytingar á byggingarlist
séu heimilar í þeim tilvikum sem
teljast nauðsynlegar vegna afnotar
á fasteign eða af tæknilegum
ástæðum.
Í bréfi lögfræðings Eikar segir:
„Tilgangur viðhalds fasteignarinnar
var ekki sá að eyðileggja listaverkið
eða hylja það þó að sú hafi orðið
raunin í reynd. Þess síður að
skerða sæmdarrétt höfundar þess,
sem lést árið 1982. Tilgangurinn
var sá að viðhalda fasteigninni
þannig að ekki stafaði hætta af
henni og að halda mætti áfram að
hagnýta fasteignina, til hagsbóta
Morgunblaðið/Guðmundur Ingólfsson
Fyrir Ein fárra ljósmynda sem til er af veggmynd Sigurjóns frá 1977 á gafli Síðumúla 20.
Morgunblaðið/Einar Falur
Eftir Ný mynd af norðurgafli Síðumúla 20 þar sem áður var veggmynd eftir Sigurjón Ólafsson.
Lágmynd eftir Sigurjón Ólafsson
horfin af húsi við Síðumúla
 Gluggi settur gegnum listaverkið og veggurinn klæddur  Handhafar höfundarréttar segja eyðilegg-
ingu listaverksins brot á sæmdarrétti  Lögfræðingur eiganda hússins segir um réttmætt viðhald að ræða