Morgunblaðið - 08.02.2019, Síða 6

6 MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 8. FEBRÚAR 2019
Ásgeir Ingvarsson
ai@mbl.is
B
reska dagblaðið Guardian
birti á dögunum grein sem
eðlilega hefur hrist upp í
sjávarútveginum, jafnt
sem þeim bresku neyt-
endum sem þykir fátt betra en fiskur
og franskar. Guardian vitnar í nýlega
skýrslu sem gefin var út af umhverf-
isvöktunarnefnd norðurskautsráðs-
ins, AMAP (e. Arctic Monitoring and
Assessment Programme), sem
fjallar um möguleikann á að súrnun
sjávar og hitabreytingar í Barents-
hafi gætu valdið því að þorskstofninn
á svæðinu hrynji þegar fram í sækir.
Hrönn Egilsdóttir er sjávarvist-
fræðingur hjá Hafrannsóknastofnun
og segir hún að það sem geri skýrslu
AMAP sérstaklega áhugaverða sé að
þar er þess freistað að smíða líkan
sem sýni áhrifin þegar súrnun og
hlýnun sjávar fara saman, frekar en
að meta áhrifin hvor í sínu lagi. „Nið-
urstaðan er að hlýnun gæti hjálpað
þorskstofninum í Barentshafi upp að
vissu marki en ef hlýnar of mikið fari
áhrifin að verða neikvæð. Súrnunin
veldur síðan auknu álagi á stofninn
og hefur einkum áhrif á fiskinn þegar
hann er á lirfustigi og viðkvæmari
fyrir umhverfisbreytingum.“
Að sögn Hrannar torveldar það
allar spár hve fáum rannsóknum er
til að dreifa og þannig sé t.d. ekki
hægt að finna nema sautján vísinda-
greinar sem fjalla um áhrif súrnunar
sjávar á þorsk. „Þær rannsóknir sem
við höfum í dag veita okkur aðeins
vísbendingar, og t.d. einblíndi
skýrsla AMAP sérstaklega á þorsk-
stofninn í Barentshafi. Þessar rann-
sóknir segja okkur þó afdráttarlaust
að full ástæða sé til að skoða þessi
mál betur, bæði hér við Ísland sem
og annars staðar.“
Fiskar þola ekki hvað sem er
Bendir Hrönn á að það hafi lengi ver-
ið viðtekin skoðun að fiskarnir í haf-
inu gætu lagað sig að víðtækum um-
hverfisbreytingum og fært sig um
set í takt við breytingar á hitastigi
sjávar. Tegundir eins og þorskurinn
eignist líka margar milljónir hrogna
og þeir einstaklingar sem þola um-
hverfisbreytingarnar best geti því
fjölgað sér hratt og styrkt stofninn.
Þessi sýn á þrautseigju fiskstofna
gefur samt skakka mynd, hvað þá
þegar umhverfisbreytingarnar eru
hraðar og fleiri en einn umhverf-
isþáttur sem veldur álagi á stofninn.
„Við hreinlega vitum það ekki
hvort þorskurinn geti eða geti ekki
þraukað ef sjórinn hlýnar og súrnar
á sama tíma. Aftur á móti má fullyrða
að ef umhverfi þorskstofna breytist
mikið gæti dregið úr erfðabreytileika
og þar með getur stofninn orðið við-
kvæmari fyrir hvers kyns áföllum
sem komið gætu í kjölfarið.“
Hrönn útskýrir að því meiri líf-
fræðileg fjölbreytni sem er innan
fiskstofns, því auðveldara eigi hann
með að aðlagast, en ef ytri þættir
valda því að hluti stofnsins nær ekki
að koma afkvæmum á legg þá hverfi
um leið hluti líffræðilegu fjölbreytn-
innar. Gæti það t.d. þýtt að ef helm-
ingur stofnsins nær að aðlagast súrn-
un minnki erfðabreytileiki hans
umtalsvert og hætta á að þeir eigin-
leikar sem hefðu nýst til að takast á
við hitabreytingar hafi horfið með
þeim helmingi stofnsins sem ekki
tókst að aðlagast súrnuninni. „Ef síð-
an enn eitt áfallið bætist við, t.d. að
sníkjudýr taka að herja á stofninn, þá
er hann mögulega þeim mun verr í
stakk búinn til að takast á við þær
breytingar.“
Marglyttur í stað þorska
Aðspurð hvort eitthvað megi til
bragðs taka til að draga úr skaðleg-
um breytingum á umhverfi þorsksins
segir Hrönn að slíkar aðgerðir væru
bókstaflega dropi í hafið, og í besta
falli gæti verið mögulegt að hafa ein-
hver áhrif á sýrustig sjávar á smáum
og afmörkuðum svæðum, en þá væri
alls óvíst hvort slíkar tilraunir
myndu gera gagn eða enda á að valda
meira tjóni. Eina lausnin sé að reyna
að stemma stigu við losun koltvísýr-
ings, en súrnun sjávar er einkum
rakin til þess að um fjórðungur út-
blásturs frá samgöngum og iðnaði
blandast yfirborði sjávar og hefur
áhrif á efnajafnvægið þar, bæði með
lækkuðu sýrustigi og minni kalk-
mettun.
Hún segir erfitt að segja til um
með nokkurri vissu hver áhrifin gætu
verið á þær tegundir sem mestu máli
skipta fyrir íslenskan sjávarútveg, og
óþekkt hvort útkoman muni verða
jafn slæm og vísindamenn óttast að
geti orðið raunin í Barentshafi.
Jafnframt segir Hrönn að ekkert
megi fullyrða um hvort breytingar á
hita- og sýrustigi geti mögulega haft
jákvæð áhrif í íslenskri lögsögu, t.d.
ef nýjar tegundir birtast á meðan
aðrar hverfa. Vistkerfi sjávar sé gríð-
arlega flókið og erfitt að segja til um
bæði orsakir og afleiðingar hvers
kyns breytinga. „Hlýnun sjávar virð-
ist þó almennt vera að hafa þau áhrif
að dýrategundir eru að færast norð-
ar, og til dæmis sáum við það líklega
með komu makrílsins fyrir nokkrum
árum þegar hafið umhverfis Ísland
tók að hlýna. Hvað súrnunina varðar
er hins vegar erfitt að finna nokkur
jákvæð áhrif, en þær sjávarlífverur
sem virðist þola súrnunina hvað best
eru marglytturnar, og þær myndum
við alls ekki vilja fá í skiptum fyrir
fiskstofnana okkar.“
Þá segir Hrönn að ef fer að verða
vart við neikvæð áhrif súrnunar og
hitastigsbreytinga þá gæti þurft að
endurskoða fiskveiðistjórnunarkerfi
Íslands og annarra þjóða til að gefa
fiskstofnum betra svigrúm til að tak-
ast á við breytingarnar. „Líkt og höf-
undar skýrslunnar benda á gæti t.d.
á einhverjum tímapunkti verið full
ástæða til að draga töluvert úr veið-
um í Barentshafi til að tryggja af-
komu þorskstofnsins þar.“
Súrnun og hlýnun eru ekki góð blanda
Þær breytingar sem eru
að eiga sér stað í hafinu
gætu á einhverjum
tímapunkti kallað á að
draga þurfi töluvert
úr fiskveiðum.
Hrönn Egilsdóttir segir fáum rannsóknum til að dreifa en þær gefi þó allar
tilefni til að huga vandlega að þróuninni í umhverfi verðmætra fisktegunda.
Morgunblaðið/RAX
Jafnvel þó þorskurinn gæti aðlagast erfiðari skilyrðum í hafi þá draga öll
áföll úr erfðafjölbreytileika stofnsins sem gerir hann meira berskjaldaðan.
Morgunblaðið/Ómar
Þessi mynd úr safni sýnir skipverja landa afla úr frystitogaranum Venusi eftir 40 daga túr í Barentshafi. Ný rannsókn gefur tilefni til að hafa áhyggjur af samvirkni súrnunar og hlýnunar sjávar á þeim slóðum.