Morgunblaðið - 14.03.2019, Síða 13

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 14. MARS 2019 13FRÉTTIR
BÓKIN
Hver rannsóknin á fætur annarri
hefur rennt stoðum undir þá kenn-
ingu að ein helsta skýringin á mis-
góðri stöðu kynjanna á
vinnumarkaði sé að
karlar eiga það til að
ofmeta eigin getu, á
meðan konum hættir
til að vanmeta hvers
þær eru megnugar og
hvar þær standa. Fyrir
vikið trana mishæfir
karlar sér fram á með-
an mun hæfari konur
halda sig til hlés.
Argentínski sálfræð-
ingurinn Tomas Cha-
morro-Premuzic hefur skrifað bók
um þetta efni: Why Do So Many
Men Become Leaders? (And How to
Fix It).
Þar bendir hann á að þegar kemur
að því að velja stjórnanda eigi at-
vinnulífið það til að hampa körlum
sem líta mjög stórt á sig og eru mjög
sjálfmiðaðir í ofanálag. Chamorro-
Premuzic, sem kennir við UCL og
Columbia, segir að þess háttar per-
sónueinkenni ættu þvert á móti að
kveikja á viðvörunarbjöllum, því
risaskammtur af sjálfstrausti sé alls
ekki ávísun á góða stjórnunarhæfi-
leika.
Gengur höfundur-
inn svo langt að segja
að heilt á litið séu kon-
ur betur til þess falln-
ar en karlar að hafa
mannaforráð þökk sé
fimi í mannlegum
samskiptum, meiri
gæsku og betri sjálfs-
stjórn. Því til viðbótar
standa þær sig al-
mennt betur en karl-
arnir í háskólanámi.
Chamorro-
Premuzic segir að það eigi bæði við
um karla og konur að hæfustu
stjórnendurnir séu iðulega þeir sem
eru ekki of uppteknir af að koma
sjálfum sér sem lengst upp met-
orðastigann heldur einbeita sér að
því að hlúa vel að samstarfsfólki sínu
og kunna að koma sér upp öflugu
teymi – en því miður fellur þannig
fólk iðulega í skugga þeirra sem eru
með stæla og læti. ai@mbl.is
Þegar vanhæfir karl-
ar fljóta upp á topp-
inn
Tæp sjö ár eru frá því Landsdómur kvað upp sinndóm í máli Alþingis gegn Geir H. Haarde fyrrver-andi forsætisráðherra. Bæði fyrir og eftir mála-
ferlin var boðuð endurskoðun á lögum um ráðherra-
ábyrgð og Landsdóm og það meðal annars ámálgað að
rétt væri að leggja niður Landsdóm sem sérdómstól um
ráðherraábyrgð. Í kjölfar þess að Mannréttindadómstóll
Evrópu komst að þeirri niðurstöðu síðla árs 2017 að
málsmeðferð bæði saksóknara Alþingis og Landsdóms í
máli Geirs H. Haarde hefði verið í samræmi við Mann-
réttindasáttmála Evrópu virðist hafa dregið úr þeirri
umræðu. Út frá hagnýtum sjónarmiðum má eftir sem áð-
ur velta því fyrir sér hvort rétt sé að taka ákveðna þætti
gildandi regluverks um ráð-
herraábyrgð til endurskoðunar.
Í 14. gr. stjórnarskrárinnar
segir m.a. að ráðherraábyrgð
skuli ákveðin með lögum og að
Alþingi geti kært ráðherra fyrir
embættisrekstur þeirra. Lands-
dómur skuli dæma í þeim málum.
Í ákvæðinu er útlistað að Alþingi
fer með ákæruvald vegna ráð-
herraábyrgðar og að tiltekinn
sérdómstóll, Landsdómur, dæmi
í slíkum málum. Telja verður
nokkuð sterk rök fyrir því að
hafa sérstakan dómstól til þess
að leysa úr málum er varða ráð-
herraábyrgð. Eðli málsins sam-
kvæmt eru mál er lúta að ráðherraábyrgð viðkvæm í al-
menningsumræðu. Haganlegt er því að almennir
dómstólar standi utan við slíkan málarekstur. Jafnframt
er skipan Landsdóms í íslenskri löggjöf með þeim hætti
að 15 dómarar eiga sæti í réttinum, þar af 8 dómarar
kosnir af Alþingi. Dómstóllinn hefur því mikið mannval
og breiða skírskotun.
Samkvæmt gildandi löggjöf er það Alþingi sjálft sem
ákveður að höfða skuli mál á hendur tilteknum ráðherra
eða fyrrverandi ráðherra, og í framhaldi af útgáfu ákæru
er skipaður saksóknari Alþingis sem fer með eftirfarandi
saksókn málsins fyrir Landsdómi. Óheppilegt er að sú
skylda hvíli á alþingismönnum, s.s. í formi þingnefndar,
að framkvæma rannsókn á samstarfsfólki sínu og kjósa
svo um það hvort gefa skuli út ákæru á hendur til-
greindum ráðherra. Alþingi er kleift að koma á fót óháð-
um rannsóknarnefndum áður en t.d. ákvörðun er tekin
um útgáfu ákæru en í slíkum tilvikum þarf þingið eftir
sem áður að ákveða hvort tilefni sé til þess að rannsaka
tilteknar embættisfærslur ráðherra.
Velta má því fyrir sér hvort breyta mætti lögum um
ráðherraábyrgð þannig að þau næðu í senn tilgangi sín-
um um að leggja viðurlög við refsiverðum brotum ráð-
herra og á sama tíma draga úr pólitískum áhrifum við
beitingu þeirra, þótt eflaust verði erfitt að komast að öllu
leyti hjá þeim. Til dæmis gæti
verið rétt að hafa fastráðinn sak-
sóknara Alþingis í hlutastarfi,
sem gæti s.s. komið úr röðum
embættismanna, fræðimanna
eða dómara, sem rannsakaði
kærur vegna meintra brota á
lögum um ráðherraábyrgð. Í
kjölfar rannsóknar sem færi
fram undir forystu saksókn-
arans gæti hann lagt fram fyrir
Alþingi formlega tillögu um
ákæru á hendur tilgreindum
ráðherra ásamt greinargerð.
Það væri svo Alþingis að taka
ákvörðun um útgáfu ákæru í
samræmi við stjórnarskrá.
Að höfða sakamál á hendur einstaklingum vegna brota
í starfi er ekki léttvæg ákvörðun og skyldi aðeins gert ef
burðugar líkur eru á sakfellingu. Þessi sjónarmið gilda
um refsiverð brot á lögum um ráðherraábyrgð líkt og
önnur refsilagabrot. Sá ágalli er á gildandi löggjöf um
ráðherraábyrgð að frumuppspretta rannsóknar er hjá
Alþingi. Sú skipan gerir það að verkum að lög um ráð-
herraábyrgð geta annaðhvort verið ofnýtt í pólitískum
tilgangi eða óvirk, í andstöðu við hefðbundin sjónarmið
sakamálaréttarfars. Telja verður að tilefni sé til þess að
endurskoða þennan anga ráðherraábyrgðar í íslenskri
löggjöf.
Ráðherraábyrgð og
saksóknari Alþingis
LÖGFRÆÐI
Sindri M. Stephensen
aðstoðarmaður dómara við EFTA-dómstólinn
”
Velta má því fyrir sér
hvort breyta mætti lög-
um um ráðherraábyrgð
þannig að þau næðu í
senn tilgangi sínum um
að leggja viðurlög við
refsiverðum brotum ráð-
herra og á sama tíma
draga úr pólitískum áhrif-
um við beitingu þeirra
Ert þú að spila í
myrkri?
Borgartúni 20
105 Reykjavík
sími 585 9000
www.vso.isV E R K F R Æ Ð I S T O F A