Morgunblaðið - 14.08.2019, Síða 13

Himbrimi með unga
á Úlfljótsvatni
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 14. ÁGÚST 2019 13SJÓNARHÓLL
GRAFÍSK HÖNNUN
Lógó
bréfsefni
bæklingar
myndskreytingar
merkingar ofl.
Sundaborg 3
104 Reykjavík
777 2700
xprent@xprent.is
BÓKIN
Financial Times birti fyrir
skemmstu langlistann yfir þær
bækur sem koma til greina í valinu á
bestu viðskiptabók ársins. Gaman
er að sjá að ViðskiptaMogginn hefur
þegar fjallað um
marga þeirra titla sem
finna má á listanum, en
þar eru líka nokkrar
bækur sem blaðið á
eftir að gera skil.
Eitt verk sem stend-
ur upp úr er hagsögu-
ritið The Anxious Tri-
umph: A Global
History of Capitalism
1860-1914, eftir Do-
nald Sassoon. Þar fer
hann í saumana á því
hvernig hið alþjóðlega
markaðshagkerfi tók á sig mynd á
þessum miklu breytinga- og fram-
faratímum í mannkynssögunni.
Meðal þess sem gagnrýnendum
þykir gera skrif Sassoons bitastæð
er að hann finnur ýmis líkindi með
fyrstu áratugum alþjóðavæðingar-
innar og þeim áskorunum sem þjóð-
ir heims standa frammi fyrir í dag.
Tímabilið sem Sassoon skrifar um
var á margan hátt gullöld í mann-
kynssögunni en líka tímabil átaka
og óánægju og leiddi á endanum til
hörmunga og blóðugra stríðsátaka.
Skelfilegar hugmyndafræðilegar
stefnur urðu til sem andsvar við nei-
kvæðum hliðum kapítalismans, og
hafa litað mannkyns-
söguna alla tíð síðan.
Hann bendir líka á
hvernig þróun kapítal-
ismans kallaði fram
það viðbragð hjá
stjórnvöldum að reyna
að halda sínu, og missa
ekki völd og ítök.
Þannig var ný-
lendustefna vestrænu
heimsveldanna, að
mati höfundar, leið
ríkja til að reyna að ná
aftur einhvers konar
forskoti þegar þeim þótti þeirra út-
færsla af kapítalisma ekki vera að
heppnast eins vel og hjá nágranna-
ríkjunum. Minnir þetta hann á deil-
ur stórveldanna í dag, sem horfa út
á við frekar en inn á við þegar
vandamál koma í ljós í hagkerfinu,
saka önnur lönd um að svindla og
reisa tollamúra sjálfum sér til varn-
ar. ai@mbl.is
Framförunum fylgja
krefjandi áskoranir
Kaup útlendinga á bújörðum hafa skipað stóran sessí opinberri umræðu undanfarið. Af fréttum aðdæma var málið tekið fyrir á fundi ríkisstjórn-
arinnar í síðustu viku og virðist sem samstaða sé meðal
stjórnmálamanna að setja erlendum aðilum frekari skorð-
ur en nú gilda við kaup þeirra á jörðum hér á landi. Í þess-
ari grein verður gerð grein fyrir svigrúmi stjórnvalda að
teknu tilliti til skuldbindinga íslenska ríkisins samkvæmt
EES-samningnum.
Stjórnvöld hafa á grundvelli full-
veldisréttar ríkisins heimild til að
setja lög og reglur sem gilda um
fasteignir og fasteignaréttindi.
Slíkur réttur er þó ekki án tak-
markana, en er nærtækast að vísa
til 72. gr. stjórnarskrárinnar nr. 33/
1944 þar sem segir að eignarrétt-
urinn sé friðhelgur og að engan
megi skylda til að láta af hendi eign
sína nema almenningsþörf krefji, á
grundvelli lagaheimildar og að fullt
verð komi fyrir.
Kaup erlendra aðila á fasteignum hér á landi hafa vakið
sérstaka athygli enda ljóst að verðmæt fasteignarréttindi
fylgja eignarréttinum. Samkvæmt íslenskum rétti tekur
fasteign til afmarkaðra hluta lands ásamt lífrænum og
ólífrænum hlutum þess, réttindum sem því fylgja og
mannvirkjum varanlega við landið skeytt. Með kaupum á
landi öðlast eigandinn því enn fremur hvers kyns lands-
réttindi, s.s. hlunnindi (t.d. laxveiðiréttindi). Þannig tekur
eignarréttur fasteignareigenda á hverjum tíma til þessara
réttinda innan þeirra marka sem mælt er fyrir um í lögum
á hverjum tíma.
Svigrúm stjórnvalda til að skerða eignarréttindi er tak-
markað, ekki einungis af vernd eignarréttarins sam-
kvæmt stjórnarskrá, heldur enn fremur af EES-
samningnum. Mikilvægt er að hafa í huga að þótt þessum
samningi sé ætlað að tryggja réttindi einstaklinga og lög-
aðila gerir hann enn fremur ráð fyrir því að stjórnvöld geti
takmarkað réttindi þessara aðila, þ.m.t. fasteignar-
réttindi.
Af EES-samningnum leiðir að heimilt er að takmarka
eignarhald á fasteignum með lögum og án bótaskyldu á
grundvelli skilgreindra markmiða byggðra á almanna-
hagsmunum. Við útfærslu markmiðanna ber þó að gæta
meðalhófs og jafnræðis milli íslenskra ríkisborgara og
EES-borgara – m.ö.o. er óheimilt er að mismuna þessum
aðilum á grundvelli þjóðernis, sbr. 4. gr. EES-samnings-
ins.
Athygli vekur að í 125. gr. EES-samningsins er tiltekið
sérstaklega að samningurinn hafi engin áhrif á reglur um
skipan eignarréttar. Þetta ákvæði felur sannanlega í sér
undanþágu en hún gildir þó aðeins að því marki sem ís-
lensk lög um eignarréttindi hnika ekki til réttindum sem
EES-borgarar njóta á innri
markaði EES-svæðisins. Er hér
einkum átt við fjórfrelsisreglur
EES-samningsins, nánar tiltekið
réttinn til frjálsra fólksflutninga,
staðfesturéttinn, þjónusturéttinn
og réttinn til fjármagnsflutninga.
Af dómaframkvæmd Evrópu-
dómstólsins má ráða hvaða mark-
mið eru einkum viðurkennd í
framkvæmd þegar kemur að tak-
mörkun á kaupum fasteigna. Er
um að ræða markmið sem ætlað er að tryggja a) skipulag
tiltekinna svæða, (b) landbúnað og rekstur bújarða, c) bú-
setu á tilteknum svæðum allt árið og d) umhverfisvernd
og vernd sérstakra menningarsvæða.
Athygli vekur að takmarkanir norskra stjórnvalda frá
árinu 2003 um kaup á landi í landbúnaðarnotum voru
teknar til skoðunar af hálfu Eftirlitsstofnunar EFTA
(ESA). Með ákvörðunum frá 2012 kaus ESA að loka
tveimur málum eftir að hafa kannað hvort skilyrði
norskra laga brytu gegn 40. gr. EES-samningsins. Sú nið-
urstaða bendir til þess að ESA hafi fallist á takmarkanir
norskra laga. Þá gaf framkvæmdastjórn ESB út leiðbein-
ingarrit árið 2017 um kaup á landi nýttu til landbúnaðar
en þar er áréttað sérstakt eðli landbúnaðarlands og til-
tekið að nauðsynlegt kunni að vera að ljá slíku landsvæði
sérstaka vernd.
Af framansögðu er ljóst að unnt er að finna því stoð á
grundvelli almannahagsmuna ef takmarka á kaup aðila á
fasteignarréttindum hér á landi og byggja slíkar takmark-
anir á EES-samningnum sjálfum. EES-samningurinn
veitir samkvæmt þessu stjórnvöldum tiltekið svigrúm en
mikilvægt er í því sambandi að taka tillit til dómafram-
kvæmdar Evrópudómstólsins og niðurstaðna ESA til að
tryggja að skuldbindingar EES-samningsins séu virtar.
Jarðakaup útlendinga
LÖGFRÆÐI
Finnur Magnússon
hæstaréttarlögmaður og aðjúnkt við lagadeild
Háskóla Íslands
”
Af dómaframkvæmd
Evrópudómstólsins má
ráða hvaða markmið
eru einkum viðurkennd
í framkvæmd þegar
kemur að takmörkun á
kaupum fasteigna.