Þjóðólfur - 27.04.1942, Qupperneq 1
Ritstjóri og ábyrsðarmaður:
VALDIMAR jÓHANNSSOM
Skrifstofa:
Laufásv. 4. Sími 2923. Pósth. 761
Viðtalstími ritstjórans kl. I—2 alla
daga nema laugardaga.
Þjóðólfur kemur út á hverjum
mánudegi. Misserisverð er kr. 6.00
og greiðist fyrirfram, í lausasölu
25 aura.
Víkingsprent h. f.
Efst d baugi
UMHIRÐA og var/.la Mennta-
skólasafnsins hefur orðið al-
mennt umræðuefni síðan Þjóðólf-
ur hreyfði því máli. Jóhann G.
Möller alþingismaður hefur flutt
í sameinuðu þingi tillögu til þings-
ályktunar um málið, þess efnis
að skora á kennslumálaráðuneyt-
ið að hlutast til um skrásetningu
safnsins og bætta vörzlu þess.
Rektor háskólans hefur gert kost
á því, að safnið yrði varðveitt
með bókasafni háskólans unz úr
rættist um hag Menntaskólans.
Ennfremur ræða menn nú fleira
um hag Menntaskólans almennt
en venja er til. Hefur það öðrum
þræði sprottið af umtali um bóka-
safnið en hinum af þingsályktun-
artillögu rektors um flutning
skólans úr Reykjav ík.
• • •
OG það fer ekki milli mála, að
í skólanum ríkir ekki sá ,andi’
sem vera ætti. Hann er gegnsýrð-
ur af upplausn og agaleysi.
Hrakningar skólans eiga að sjálf-
sögðu verlegan þátt í þessu. Það
er mikil þrekraun fyrir stofnun
eins og Menntaskólann að vera
svipt heimili sínu, hrakin á ver-
gang og dæmd á annarra náð.
Lítur blaðið á þau vandræði skól-
ans af fullum skilningi og ætlar,
að ekki hafi aðrir tekið málstað
hans í þeim efnum röggsamlegar
en gert var hér í blaðinu 17. nóv.
sl.
En Menntaskólinn hefur eltki
aðeins verið sviptur heimkynni
sínu. Hann hefur líka verið svipt-
ur húsbóndanum. Rektor skólans
hefur raunverulega verið tekinn
frá embætti sínu og settur til
ýmislegrar umsýslu, því óskyldu.
Og þó að mál kunni að vera tor-
sótt til fulls réttar á hendur of-
ríkismönnum þeim, sem hafa
heimili skólans á valdi sínu, ætti
að vera auðvelt að skila
skólanum aftur húsbóndanum.
Það hlýtur að vera völ hæfra
manna í þau störf, sem Pálmi
Hannesson hefur verið tekinn til
frá skólastjórn sinni.
• • •
ÞAÐ er annars næsta merki-
legt íhugunarefni, og vei
þess vert, að því sé nokkur gaum-
ur gefinn, hvernig það má verða,
að starfsmanni rikisins skuli
beinlínis vera gert ókleift að
rækja jafn þýðingarmikið em-
bætti og Pálmi Hannesson gegn-
ir. Svarið er raunverulega aug-
ljóst. Orsökin liggur í sjálfu
stjórnarfarinu. Valdaaðstaðan í
þjóðfélaginu veltur á einskonar
happdrætti. Pólitískir herstjórn-
endur heyja harðvítuga styrjöld
um völdin. Sigurinn er komínn
undir dugnaði við undirróður og
málafylgju. Blekkingar og lygar
eru aðalvopn skeleggra áróðurs-
manna. Það er til mikils að vinna.
Taflið stendur um óskoruð yfir-
ráð yfir réttindum hvers manns,
eignum og aðstöðu í þjóðíélag
inu. Sá styrjaldaraðilinn, sem er
óvandastur að vopnum og ósvífn-
astur í áróðri, ber hærra hlut.
Eftir það á hann raunverulega
Framh. á 4. síðu.
Minun
II. árg.
Reykjavík, mánudaginn 27. apríl 1942.
11. tölublað
Hernaðarásíandið hreisf óuenjvleera aðoerða
Akvaeði stjórnarsbrárínnar um varnarsfeyldu
á að koma tíl framkvæmda þegar í stað
leOa DeFshrlstlilnig allra ilnulsm nanni. brla ig meui
MÁLIN færast nú smátt og smátt á það stig, að menn fá
ekki öllu lengur lokað augunum fyrir því, að hér ríkir
geigvænlegt stríðsástand, sem tyiiir hugann spurn og kvíða
Þar skoríir raunverulega ekkert á annað en það, að landið
sé lýst í iiernaðarástand.
IJin margvíslegra upplausn og röskun venjulegra hátta
í athöfnum manna og samlifi, sem fylgir hernaðarástandinu
eins og skuggi, hefur þegar sagt til sín hér í svo ríkum
mæli, að ekki veröur vefengt. Og þó mun það enn aukast
á næstu mánuðum.
Varnarskylda
Það virðist því einsætt, að
íslendingum beri að fara að
hætti striðsþjóða um margt.
Hernaðarástand í löndunum er
ekki gróðabrall, eins og virðist
næsta útbreidd skoðun á ís-
landi. Þjóðir, sem ekki hafa
haft varnarskyidu, lögleiða
hana jafnskjótt og siíkt ástand
skapast. íslendingar þurfa
ekki aö leiöa varnarskyldu í
iög. Það er gert í 71. grein
sijórnarskrárinnar. Hér þarf
aðeins að setja lög um fram-
kvæmd hennar,
Þörfin er ótvíræð. Eðlilegt
athafnalif liggur að verulegu
leyti í rústum vegna upplausn-
arinnar, sem skapazt hefur í
landínu. Vegna legu landsins
og stöðugri hættu á algerri
siglingateppu er vinnan viö
matvælaframleiðsluná þýðing-
armestu störfin, sem inna
þarf af hendi í þágu þjóðar-
heildarinnar. Ekkert er þjóö-
inni háskalegra en það, ef
skip og bátar standa í nausti
í stað þess að vera róið til
fiskjar eða ef gras slægjuland-
anna sölnar og fellur í stað
þess að vera breytt í matvæli.
Hrörnun framleiðslunnar er
þegar tekin að segja til sín
á óvefengjanlegan hátt. Mörg
önnur óhjákvæmileg störf
liggja niðri vegna upplausn-
arinnar.
Það er jafnvel ekki lengnr
unnt að starfrækja jafn nauö-
synlegar stofnanir og sjúkra-
hús og geöveikrahæli vegna
ekklu á vinnuafli. íslendingar
eiga óskipt mál með stríðs-
þjóðunum um það að öll
raunveruleg verðmæti hrörna
og ganga úr sér vegna öng-
þveitisins í þjóöfjélaginu.
Raunhæfar ráðstafanir
Það virðist skoöun sumra
manna, að á þessu verði ráðin
bót með lítilfjörleguin kák
ráðstöfunum. Það sé nægilegt
að koma í veg fyrir það, að
þeir menn, sem stunda verka-
mannastörf, sinni atvinnu
á vegum hinna útlendu herja.
En hér er þörf á miklu víö-
tækari og raunhæfari aðgerða.
Varnarskylduákvæði stjórnar-
skrárinnar á aö koma til fram-
kvæmdar þegar í stað. Þaö
ber að skrásetja alla vinnu-
færa karla og konur. Sérhver
starfsfær maður veröur aö
leggja hönd aö þjóönýtum
störfum. Það á að ganga jafnt
yíir ríka sem fátæka. Sá, sem
hefur komizt yfir óvæntan
striösgróða, getur ekki fengiö
orlof fyrir sig og sitt fólk frá
nauðsýnlegri vinnu í þágu
þjóöarheildarinnar. Varnar-
skyldan gengur jafnt yfir alla.
Hver sá, sem ekki getur gert
grein fyrir því, að hann leysi
af höndum gagnlega vinnu,
verður kvaddur til starfs, þar
sem skortur er á vinnandi
höndum. Þeir, sem þversköll-
uðust við að inna af höndum
varnarskyldu yrðu settir til
vinnu undir ströngum aga af
hálfu þjóðfélagsins.
Afleiðingarnar
Framkvæmd þessara sjálf-
sögðu ráðstafana mundi skapa
gerbreytt viöhorf á fjölmörg-
um sviðum.. Þarflaus og bein-
línis þjóðhættuleg starfræksla
s. s. rekstur hermannaknæp-
anna mundi leggjast niður.
Hundruð stúlkna, sem nú
hafa lífsuppeldi sitt af því að
vera gleðikonur útlendra
manna myndu á ný hverfa að
gagnlegri vinnu fyrir þjóðfé-
lagið. Starfsafl yrði tryggt til
allra nauðsynlegra fram-
kvæmda. Matvælaframleiðsl-
unni væri borgið og þjóðin
væri svo vel á vegi stödd aö
mæta óvenjulegum atburðum
sem framast væri kostur.
Með þvi, sem hér er sagt,
er ekki gert ráð fyrir að vinnu-
aflið yrði algerlega tekið úr
þjónustu hersins. Um þaö
yrði höfð samvinna við her-
stjórn Bandaríkjanna á ís-
landi. Hitt er augljóst, að
þjóðin getur ekki lánað annað
vinnuafl en það, sem hún get-
ur án veriö. Nauðsynleg störf
er ekki hægt að fella niður.
Má óhætt vænta þess, að her-
stjórnin virði þörf íslendinga
sjálfra fyrir sitt starfsafí og
beiti engum þvingunum' í þeim
efnum.
Hvernig á að tryggja
framkvæmd hitaveit-
unnar?
Þaö hefur verið rætt um
það nú um skeið, að hitaveita
fyrir höfuöstaðinn yrði full-
gerð fyrir haustiö. Til þess
mun þurfa a. m. k. þúsund
verkamenn. Eins og nú horfir
mun erfitt að koma auga á,
hvar þaö vinnuafl veröur
fengið. Og þaö væri vissulega
ekki rétt aö taka fólk frá
nauösynlegum framleiöslu-
störfum til þeirra hluta. En
væri varnarskyldan komin í
framkvæmd er auðvelt að ful’-
gera hitaveituna með vinnu
þeirra manna, sem annars
leggja ekki hönd að slíkum
störfum. Það væri vel hugsan-
legt að kveðja Reykvíkniga,
sem vinna að skrifstoíustörf-
um, verzlun, iðnaði og blaða-
mennsku, svo að eitthvað sé
nefnt, til að vinna í hitaveit-
unni um ákveðinn tíma, t. d.
hálfan mánuð hver maöur.
Það færi vel á því, að menn
eins og Jón Árnason og Björn
Ólafsson stórkaupm., Ragnar
í Smára og Jónas Jónsson,
Einar Olgeirsson og Jón Ey-
þórsson ynnu að því hlið við
hlið um nokkurn tíma að
tryggja framgang mesta nauö-
synjamáls Reykvikinga.
Þörfin getur orðið ótví-
ræðari en nú er
Það er hernaðarástand á
íslandi eins og í þeim lönd-
Framhald á 4. síðu.
Framkvæmdir á Dalvík
Þorsteinn Jónsson oddtíiti á
Dalvík. hefur dvalizt i bœnum nú
um nokkra hrí8 i erindum hrepps
nefndarinnar. — ÞjóÖólfur kpm
aÖ máli tíiÖ Þorstein og spurði tíÖ-
inda.
— Fyrirhugað er að auka
hafnarmannvirki þorpsins nokk-
uð á þessu sumri, segir Þorsteinn.
Er ætlunin að lengja brimbrjót-
inn og bryggju, sem er áföst við
hann, um 60 m. Verður lengd
hafnarmannvirkjanna þá um 180
m. og dýpi við bryggjuna um 4
m. Er þorpið þá sæmilega á vegi
statt hvað hafnarskilyrði snertir,
þótt ekki verði hinum fyrirhuguðu
hafnarmannvirkjum lokið með
þessu.
— Hefur hreppsfélagið aflað
sér fjár til þessara framkvæmda ?
— Ég hef verið hér fyrir sunn-
an í þeim erindagerðum. Hefur
mér tekizt að tryggja hreppnum
lán til verksins hjá Sparisjóði
Hafnarfjarðar. Lánskjörin eru hin
aðgengilegustu. Féð er lánað til
25 ára með 4'/2% ársvöxtum, og
er lánið afborgunarlaust fyrstu 25
árin.
— Hvað er kostnaðurinn áætl-
aður ?
— Til að fullgera þessa 60 m.
af garðinum, ásamt bryggju, er
áætlað, að þurfi 310 þúsund. —
Verkið er framkvæmt í ákvæð-
isvinnu, að frátekinni bryggju-
smíði og krónusteypu af þeim
Christensen og Jóni Gíslasyni á
Siglufirði.
— Hvaða fleiri verklegar fram
kvæmdir eru fyrirhugaðar í Dal-
vík og Svarfaðardal ?
— Það hefur lengi verið áhuga
mál Svarfdælinga, að fá sveitar-
síma, og var seinast gerð sam-
þykkt þar að lútandi á hrepps-
fundi í vetur. Ég hef leitazt við
að þoka því máli áleiðis, en með
litlum árangri. Til slíkra fram-
kvæmda skortir nú margt, sem
ekki er auðvelt að afla, eftir því
sem póst- og símamálastjóri tjáir
mér. — Rafveitumál Dalvíkur
eru aðkallandi verkefni, sem
verður að leysa. Skolpleiðslur er
fyrirhugað að leggja um þorpið
á þessu sumri, enda mikið nauð-
synjamál. Er nú verið að ganga
frá skipulagsuppdrætti þorpsins
áður en þær framkvæmdir hefj-
ast. \
— Og afkoman er góð ?
— Já, afkoma einstaklinganna
og sveitarfélagsins er óvenjulega
góð. A síðastliðnu ári var jafnað
niður mjög hárri útsvarsupphæð
á okkar mælikvarða. Þrátt fyrir
það varð innheimta útsvaranna
með meiri ágætum en nokkru
sinni fyrr.