Þjóðólfur - 15.06.1942, Blaðsíða 3

ÞJÖ.ÖÖLÉ'.UB
3
Grefar Fells;
Hvers vegna ég er
Þjóðveldismaður
CTC* geri iáð fyrir að þeir, sem
standa að stofnun hins s vo-
kallaða flokks Þjóðveldismanna,
séu ósammála um marga hluti,
og jafnvel um sumt það, er við
kcmur sjálíum flokknum. En
þeir munu þó vera sammála um
það, sem mestu máli skiptir, svo
sem um það, að mikil og brýn
þörf sé á samtökum frjálsra og ó-
háðra manna til þess að reyna að
hnekkja, ef unnt væri, flokks-
ræði því, er nú ríkir og ríkt hefur
um alllangt skeið í íslenzkum
stjórnmálum, og kenna þjóðinni
að finna aftur sjálfa sig sem ó-
skipta heild, — sem þjóð. Mig
langar til þess að gera í örstuttu
máli grein fyrir því, hvers vegna
ég tel rétt að taka þátt í þessum
samtökum.
1) Sú sannfæring hefur alltaf
verið að festast og styrkjast með
mér, að stéttaflokkar eigi aðeins
rétt á sér sem fagfélög, en að
ekki nái nokkurri átt, að ríkinu
sé stjórnað frá meira eða minna
nærsýnum stéttars j ónarmiðum.
— Það lýðræði, sem er í raun
réttri ekki annað en ein tegund
borgarastyrjaldar, leiðir ævin-
lega, fyrr eða síðar, til algjörs
stjórnleysis og upplausnar eða til
einræðis. — Svo er komið hér
hjá oss, að þjóÖarheildin sjálf á
naumast nokkurn fulltrúa á
þingi. Hún er einskonar munað-
arleysingi, sem á einnig formæl-
endur of fáa utan þings. Þetta
þarf að breytast. — Vér þurfum
að fá nýja menn til starfs á vett-
vangi stjórnmálanna, frjálslynda,
vitra, víðsýna menn, er hafi
heilbrigða yfirsýn yíir hin
Gretar Fells.
þjóðfélagslegu vandamál, og
kosti kapps um að finna á þeim
þær lausnir, er þjóðarheildinni
séu fyrir beztu. —
2) Flokkspólitíkin hefur bæði
leynt og ljóst þau áhrif á hugi
manna, sem standa ekki á verði
gegn henni, að þeir sljóvgast og
forherðast gagnvart því, sem
Englendingar nefna ,,the finer
things of life“ — háleitum við-
fangsefnum lífsins sjálfs. Þetta er
staðreynd, en ekkert mun-
klökkvakennt hjal út í loftið.
Hversu oft hefi ég ekki orðið að
horfa á eftir kunningjum mínum
— mér til mikillar raunar — inn
í fangelsi flokkanna — og séð þá
verða smám saman bæði að leið-
inlegri og verri mönnum ! — Mér
hefur fundizt þeir hverfa inn í
einhverja hamra, — ekki inn í
neinar álfaborgir, heldur tröll-
hamra!
Þetta er því leiðinlegra, sem
sumir ílokkarnir hafa óneilan-
lega ýmsar góðar hugsjónir á
stefnuskrá sinni. En hin öfga-
kennda flokkshyggja verður til
þess, að manngildið verður að
þoka fyrir flokksgildinu, og
flokksmaðurinn hverfur inn í
blmda hópsál, — hættir næstum
því að vera einstaklingur. —
Hann hugsar sem flokksmaÖur,
, finnur til sem flokksmaÓur og af-
hendir viíja sinn flokkshyggj-
unni. Hann verður ekki fyrst og
fremst þjóSfélagsþegn, heldur
flokhþagn.
3) Hér vantar flokk, er sé
raunverulegur flokkur allra
stétta, íslenzkur þjóðflokkur, er
taki að sér munaðarleysingjann,
hina íslenzku þjóð. Þessi flokk-
ur má ekki verða að öfgafullum
þjóðrembingsflokk heldur á
hann að vera þjóðrœktarflokkur,
— einskonar forsjón og um leið
samvizka þjóðarinnar allrar, og
því hafinn yfir allar stéttir og
starfsgreinar. Ég er að vona að
flokkur Þjóðveldismanna geti
orðið slíkur flokkur.
4) Ég er sannfærður um, að
þótt flestir stjórnmála-,,ismar ’
hafi eitthvað til síns máls, er það
þó aðeins einn ,,ismi“, sem er
hið eina nauðsynlega, en það er
,,humanismi“, — sönn mann-
göfgi, góðvild og víðsýni. Skyn-
samlegt skipulag er gott og bless-
að, og sjálfsagt að reyna að
koma því á, þar sem hægt er, en
það verða þó alltaf mennirnir,
sem með skipulagið fara, sem
fyrst og fremst verður að rækta,
ef vel á til að takast. Mennirnir
verða alltaf sál skipulagsins, ef
svo mætti segja. Og mér liggur
við að segja við flokkana: Þér
megið gjarna eiga mest af yðar
skipulagi, en skilið oss umfram
allt aftur -— mönnunum.
I 5), Þjóðin þarf að eiga ein-
hverja sameiginlega hugsjón,
, sem hún getur fylkt sér um, —
! einhverja stjörnu, sem geti verið
henni bæði dagstjarna og nætur-
stjarna, — leiðarljós í meðlæti og 1
mótlæti. — Hver á þessi hugsjón
i;
að vera ? Er ekki eðlilegast og
líklegast til einhvers árangurs, að
sú hugsjón sé að einhverju leyti
! tengd við hamingju sjálfrar þjóð-
arinnar, — að hún sé einskonar
1 draumur hennar um sig sjálfa ?
— Ef hér á að skaþast það, sem
kalla mætli nýja þjóðarvitund, er
1 augljóst, að beina verður athygl-
I inni frá flokkunum, hinum ein-
stöku hagsmunahópum, en að
þjóðinni sjálfri sem einni heild.
Og mönnum verður að lærast að
líta á hana — ekki aðeins sem
eina sálfræðilega og andlega
heild, heldur einnig sem eina
hagsmunaheild, er verði að sitja
í fyrirrúmi fyrir öðrum minni
hagsmunahópum.
6) Það hljómar einkennilega,
en samt er það satt, að inn í hið
pólitíska líf þurfa að koma nýir
ópólitískir menn. En þegar kom-
izt er að orði á þessa leið, er það
vegna þess, að orðið ,,pólitík“
hefur í raun og veru fengið alveg
sérstaka merkingu í hugum
manna, vegna þess hvernig farið
hefur verið með það, sem í hug-
takinu felst. — Orðið ,,pólitík“
hefur í hugum margra manna
orðið að einskonar samnefnara
fyrir illdeilur, persónulegar Vœr-
ingar, Valda- og metorðastreitu,
og fleira af slíku tagi. Er það al-
veg nauðsynlegt, að orðið ,,póli-
tík“ haldi alltaf áfram að vera
eins konar táknheiti slíks ófagn-
1 aðar ?
7) Þrátt fyrir allt elskum vér ís-
lendingar hina íslenzku þjóð í
heild sinni, hversu flokksbundn-
ir, sem vér kunnum að vera. Vér
erum og viljum fyrst og fremst
vera íslendingar, jafnvel þótt svo
líti út stundum, sem sumir sjái
aðeins hina íslenzku þjóð í ein-
hverri einni stétt. Þessa heil-
brigðu eðlisákvörðun á að styrkja
og glæða á viturlegan og hófsam-
legan hátt, — virkja hana, ef svo
mætti segja, í þágu hinnar ís-
lenzku þjóðar. — Þjóðleg eining,
sem byggð er á réttlæti og frjálsu
samstarfi þegnanna, er öllum
stjórnmálastefnum ofar. — Sam-
fylking allra íslenzkra manna
undir hinum íslenzka fána til
bróðurlegrar samvinnu um ís-
lenzka þjoðrœkt. — Það er þetta
sem er hinn raunVerulegi ,,ís-
lenzþi málstaður', ef hann er
nokkur til.
Ef mér skjátlast ekki því meir,
mun eitthvað svipað því, er hér
hefur lýst verið, vaka fyrir hinum
nýstofnaða flokki Þjóðveldis-
manna. Þess vegna fylgi ég hon-
um að málum, og þess vegna
hef ég léð nafn mitt á lista þann,
er hann hefur nú borið fram við
næstu kosningar til alþingis hér í
Reykjavík. Eitthvert blað var hér
á dögunum að senda mér tóninn,
— hinn venjulega pólitíska tón—
út af þessu tiltæki og búa til
skáldsögu um það. Það læt ég
mig litlu skipta. — En ef ég gæti
átt einhvern þátt í því, að orðið
,,pólitík“ mætti fá annað og
æðra innihald í hugsun góðra
manna og hugsandi en það hefur
nú, er nafn mitt mér ekki svo
dýrmætt, að ég kveinki mín hið
minnsta, þótt það kunni að verða
fyrir nokkrum aurslettum. — Það
munar ekki mikið um einn blóð-
mörskepp í mikilli sláturtíð! —
Gretar Fells.
Gtillsmíða~
vinnustofu
hefi ég opnað í
Hverfisgötu 90.
Aðalbjörn Pcíursson
gullsmíður.
Sími 4503.
iXMIW
er miðstöð verðbréfavið-
skiptanna. — ísírui 1710.
ur, harla fátæk, skýtur yfir hann
skjólshúsi. Dregur hann þar fram
lífið um hríð, og er þó lítt hald-
inn.
Ekki liðu langir tímar, þar til
rættist úr fyrir Sigurði. Hafði
Konráð Gíslason frétt af piltinum
og séð að hann var í nauðum
sladdur. Konráð þekkti fólk hans
heiman úr Skagafirði og ákvað
að hjálpa drengnum úr krögg-
unum. Gekkst hann íyrir því, að
merkum dönskum listmálara
voru sýndar myndir Sigurðar, er
hann hafði gert á íslandi. Leizt
honum svo vel á, að hann bauð
Sigurði til sín og kenndi honum
ókeypis.
Þarna dvaldi Sigurður í all-
góðu yfirlæti um skeið. Síðar
þennan sama vetur skeði það, að
Hetsch, prófessor við listaskól-
ann í Kaupmannahöfn, kom
heim til kennara Sigurðar, og sá
myndir þær, sem drengurinn
hafði teiknað. Þótti honum þær
svo vel gerðar, að hann bauð
Sigurði á listaskólann.
Þessu boði varð Sigurður harla
feginn og tók því tveim höndum.
Nú sá hann opnast fyrir sér þau
lönd, sem áður hafði aðeins hillt
undir í dráumum og vonum, löud
fegurðar og listar. Nú vann hann
líka af kappi, því að þessu sinni
var hugurinn heill og óskiptur
við starfið. Hér biðu hans við-
fangsefni, sem honum hæfðu,
enda gekk skólanámið prýðisvel.
Ymsir góðir Islendingar tóku að
veita þessum unga manni at-
hygli. Jón Sigurðsson kynntist
honum og sá þegar af skarp-
skyggni sinni, hvað í piltinum
bjó. Gekkst hann fyrir samskot-
um handa Sigurði, og styrkti
hann með ráðum og dáð, svo að
hann gæti haldið náminu áfram,
Dvaldi Sigurður nú á listaskólan-
um um hríð og undi vel hag sín-
um.
111.
Það er hægt að gera sér í hug-
arlund, hvernig þeim manm
hefur verið innanbrjósts, sem
ekki átti annað málefni heilagra
en að hlynna að íslenzkum verð-
mætum, íslenzkri menningu, og
er settur í þá sáru raun að dvelja
í Reykjavík, eins og hún var um
miðja 19. öld. Þar réðu öllum
bæjarbrag og aldaranda fáeimr
embættismenn, danskmenntaðir,
dansk sinnaðir, — danskir ís-
lendingar — eins og skáldið
komst að orði. Og eftir höfðinu
dönsuðu límirnir. Þjóðernis-
kenndin svaf værum svefni í
flestra brjóstum. Þegar Jón Sig-
urðsson og menn hans hvöttu til
dáða, fengu þeir hljómgrunn
víða úti um landsbyggðina, en
Reykjavík var þeim að verulegu
leyti lokaður bær.
Heim til þessa dansklundaða
bæjar flutti Sigurður málari árið
1856. Það væri synd að áð segja,
að honum hafi verið tekið opn-
um örmum. Listþroski Reykvík-
inga var þá af harla skornum
skammti, og litu flestir á slíka
hluti sem hégóma einan. Sigurð-
ur hafði fullan hug á að kenna
löndum sínum að meta það sem
fagurt væri, og þroska smekk
þeirra í listrænum efnum. En
jafnframt vildi hann vekja og
efla þjóðerniskenndina, því ís-
lendingur var hann, fyrst og
fremst. Þess vegna ætlaði hann
að afla sér fyrirmynda í íslenzk-
um fornsögum, og tók nú að lesa
þær af kappi.
Það átti ekki fyrir Sigurði að
liggja, að verða mikill listmálari.
Ovíst er þó, að hann hafi skort
hæfileika til að komast langt á
þeirri braut. Hitt mun sönnu
nær, að þroskaleysi landa hans
hafi orðið til að beina hinum list-
rænu hæfileikum inn á aðrar
götur.
Þegar Sigurður hafði lesið
fornsöguinar ofan í kjölinn, og
kynnst menningarástandinu með
þjóð sinni, fann hann sárlega til
þess, hversu „feðranna frægð,
var fallin í gleymsku og dá,“
Honum sveið það mjög, að
danskur hugsunarháttur og
dönsk tízka, höfðu rutt flestu því
úr vegi, sem gamalt var og þjóð-
legt. Hann fann til þess, að nú
var þörf öruggra landvarna-
manna, til að stemma stigu gegn
erlendri ómennsku, og taka upp
þráðínn, þar sem hann hafði
verið slitinn við hrun hins forna
þjóðveldis. Hann hafði lesið um
hinn glæsilega búning karla og
kvenna, sem lýst er í íslendinga-
sögunum. Hann bar þær lýsingar
saman við það, sem hann hafði
daglega fyrir augum, hinn ó-
smekklega kvenbúning samtíðav-
innar, afkáralega eftiröpun er-
lendrar tízku. Hér sá hann verk-
efni að sínu skapi. Hann tók að
kynna sér hinn forna kvenbún-
ing af miklu kappi, og skrifaði
að því búnu merka ritgerð í ,,Ný
félagsrit“, þar sem hann ræðir
þessi mál. Upp frá þeirri stundu,
vann Sigurður að því með oddi
og egg, að útbreiða hinn þjóð-
lega kvenbúning. Varð honum í
því efni mikið ágengt, eins og
landskunnugt er.
IV.
Nú var Sigurður kominn inn á
hina þjóðlegu braut, og upp frá
því hélt hann æ lengra áfram éft-
ir þeim vegi. Næsta átak hans
var það, að koma upp forn-
menjasafni í Reykjavík.
A ferðum sínum um landið, til
að afla þjóðbúningnum tylgj-
enda, hafðj Siguröur rekizt á
ýmsa merkilega hlutj, er snertu
menningarsögu liöinna aida.
Tók hann strax að satna þessum
hlutum, eftir því sem húsrúm og
efnahagur leyfði. Síðan færði
hann mál þetta í tal við vini sína,
og voru þeir honum sammála um
nauðsyn safnsins. Var ákveðið
að herja á yfirvöldin, og reyna
að kría út úr þeim ókeypis hús-
rúm handa safninu. Sigurði var
það ljóst, að hann var maður ó-
vinsæll og illa liðinn hjá þeim,
sem með völdin fóru. Hann þótt-
ist því hvergi vera við málið rið-
inn á opinberum vettvangi, en
undirbjó það í kyrrþei. Fékk
hann Jón Arnason til að gangast
opinberlega fyrir stofnuninni, og
tókst það giftusamlega.
Að Sigurður hafi farið nærri
um hug valdhafanna í sinn garð,
ma marka a litlu atviki. Þegar
það kom í ljós, hver var for-
göngumaður og helzta drif-