Þjóðólfur - 29.06.1942, Side 2

2
ÞJÓÐÓLFUR
Mánudagur, 29. júní 1942.
mennlrnir með
fAleggin
P INHVERN næstu daga mun
*“ að öllu forfallalausu koma
á bókamarkaðinn bæklingur eft-
ir Halldór Jónasson frá Eiðum, er
hann nefnir Um endurreisn þjóS-
ueldis á íslandi.
Um rúmlega tíu ára skeiS hef-
ur Halldór Jónasson ritaS í blöS
og tímarit um höfuSáhugaefni
sitt, skipun stjórnarfarslegra mál-
efna og endurheimt þess valds,
er flokkarnir hafa dregiS úr hönd-
um þjóSarinnar. Hann er upp-
hafsmaSur þeirrar stefnu í stjórn-
arfarslegpm efnum, er ÞjóSveld-
ismenn aðhyllast, enda er stefna
þeirra byggð á kenningum hans.
Hefur Halldór ritað nokkuð í
Þjóðólf um þessi efni.
Halldór Jónasson hefur jafnan
látið almenn mál til sín taka, þótt
hann hafi ekki aðhyllzt valda-
streitu flokkanna. Frá því á
Hafnarárum sínum hefur hann
ritað fjölda greina í blöð og tíma-
rit til styrktar ýmsum helztu fram-
faramálum þjóðaíinnar. Hefur
jafnframt komiS í hans hlut aS
eiga virkan þátt að framkvæmd
ýmsra slíkra mála. Hann átti
frumkvæði að skilnaðarhreyfing-
unni meðal íslenzkra stúdenta
1905—6, en sú hreyfing varð
mjög þýðingarmikill liður í bar-
áttu landsmanna fyrir sjálfstæði
sínu, svo sem alkunnugt er. Hall-
dór var einn af fyrstu hvata-
mönnunum að stofnun Eimskipa-
félags íslands. Hann gekkst og
fyrir stofnun fyrsta flugfélags á
íslandi, og átti drjúgan þátt í því,
að bifreiðar voru teknar í notkun
hér á landi.
Meðal annarra skrifa Halldórs
Jónassonar um íslenzk þjóðmál,
vill Þjóðólfur sérstaklega minna
á greinaflokk, sem hann reit fyr-
ir nokkrum árum í Vísi um end-
urskipun landbúnaðarins. Þær
greinar vöktu sérstaka athygli
Halldór Jónasson.
ýmissa hugsandi manna hér á
landi, vegna þess, hve hin glögga
reifun málsins og hið almenna
sjónarmið höfundarins þótti
stinga í stúf viS þá meðferð mála,
sem menn eru orðnir vanastir
hér, af hálfu leiðandi manna
þjóSfélagsins.
Halldór Jónasson er maður
bæði gáfaður og gagnmenntaður.
A Hafnarárum sínum lagði hann
í fyrstu stund á heimspekileg
efni, en síðar snerist hugur hans
meir og meir að stjórnlegri félags-
fræði. — Þó aS ófyrirséðar ástæð-
ur yrðu því valdandi, aS hann
lyki aldrei háskólaprófi í þeim
fræðum, má sennilega fullyrða,
að H. J. eigi nú yfir að ráða meiri
þekkingu í þeim efnum en nokk-
ur annar núlifandi íslendingur.
Oll skrif H. J. um stjórnmál,
hafa jafnan vakið mikla athygli.
HiS almenna traust, sem hann
nýtur meðal landsmanna, er ekki
grundvallaS fyrst og fremst á
hinu mikla bókviti hans, heldur á
gerhygli mannsins, framsýni og
fölskvalausri ættjarðarást.
Á morgun á Halldór 40 ára
stúdents afmæli Á þeim tíma-
mótum ævi hans á ÞjóSólfur ekki
til aðra betri árnaðarósk að færa
honum en þá, að honum megi
auðnast að lifa það, að hugsjónir
hans og vonir um endurreist þjóð-
veldi á Islandi nái að rætast og
verða landi og lýð til jafn mikilla
heilla og önnur hugsjónamál
hans hafa þegar orðið.
Hellbrigt líf
Rauði Kross Islands hefur
haldið úti tímariti sínu, Heilbrigt
líf í eitt ár. Ritstjóri þess er dr.
Gunnlaugur Claessen. — 1—2.
hefti annars árgangs er nýlega
komið út. Ritið hefur flutt marg-
ar þarfar og læsilegar greinar
um heilbrigðismál. I þessu síð-
asta hefti ritar Guðm. Thorodd-
sen um Fæðingardeild Landspít-
alans, Niels Dungal um blóðgjaf-
ir, Guðm. Hannesson um sögu
salernanna, Helgi Tómasson um
ellihrörnun karla, Hannes Guð-
mundsson um lúsina, Júlíus Sig-
urjónsson um varnir gegn barna-
veiki, Sigurður Sigurðsson um
berklapróf og Jóhann Sæmunds-
son um bakteríur. Ýmislegt ann-
að efni er í ritinu, þar á meðal
hinn læsilega greinabálkur rit-
stjórans, Ritstjóraspjall. Enn-
fremur birtir ritstjórinn þar út-
varpserindi sitt, Kvíðbogi fyrir
sjúkdómum. Heilbrigðu lífi er
ætlað að stuðla að hollu og skyn-
samlegu líferni almennings og
mynda tengilið milli hans og
læknavísindanna. Á ritið þar
þarft verk að vinna.
er miðstcið verðbréfavið-
skiptanna. — Sími 1710.
I.
Mér kom það ekki á óvart,
þótt Þjóðviljamennirnir firrtust
við grein mína í Þjóðólfi um of-
stjórn og vanstjórn. Hélt ég því
fram meðal annars í grein þeirri,
að menn ættu að reyna að skilja
nazismann eins og annað, og
gerði nokkra grein fyrir því, að
vísu mjög lauslega, hver rök
lægju til, að stefna þessi varð
til. Þetta hefur farið mjög í taug-
ar þeirra Þjóðviljamanna. Eg
geri ráð fyrir, að margir muni
telja það mjög eðlilegt fyrir-
brigði, því hingað til hefur það
ekki þótt einkenna það blað, að
þar væri um mikla löngun að
ræða til að skilja menn eða mál-
efni yfirleitt. — Ennfremur virð-
ist það hafa hneykslað ritstjór-
ana mjög, að ég minntist eitt-
hvað á „humanisma” í fyrstu
grein minni , Þjóðóifi. Það skyldi
þó ekki vera vegna þess, að hér
sé um einhver viðkvæm kaun að
ræða., sem ég hafi óvart komið
við hjá þeim • sjálfum, — ofuriít-
ið slæma samvizku, sem hafi rétt
í bili rumskað ofurlítið, og taut-
að svo nokkur köpuryrði út af
því að fá ekki að sofa í friði?
—• Hver veit? — Svo mikið er
víst, að ' varið er miklu af hinu
dýrmæta rúmi blaðsins til þess
að skamma mig og ófrægja á alla
lund, og sannfæra lesendurná um
það, hve nauða ómerkileg persóna
þessi Gretar Fells sé. Reyndar
virðist ' venjulegum mönnum, að
þama kenni nokkurrar mótsagn-
ar. Ef þessi maður er jafn ó-
merkilegur og látið er í veðri
vaka, hví er þá verið að eyða
svona miklu púðri á hann ? —
En sumir menn eru mjög miklir
íþróttamenn í því að fara í gegn-
um sjálfa sig, og skal ekki um
það sakazt. Annars vildi ég í allri
vinsemd gefa þeim, sem ritað
hefur svívirðingarnar um mig í
Þjóðviljann undanfarið, þetta
ráð: Reynið að stilla skap yðar
ofurlítið betur og látið ekki óvild-
ina skjóta gneistum svo að segja
t'rá hverri línu, ef þér viljið að
sæmilega viti bornir menn taki
mark á því, sem þér ritið! Þetta
er náttúrlega ekki nein sérstök
„speki!!, — en ég er þó ekki
viss um, að málstaður Þjóðvilj-
ans sé svo góður og sterkur, að
ritstjórarnir hafi ráð á að fyrir-
líta þetta einfalda ráð.
II.
Ritstjórar Þjóðviljans trúa því
sjálfsagt ekki, en samt er það
satt, að ég tel sumt í kommún-
ismanum rétt, eða að minnsta
kosti mjög athyglisverðar bend-
ingar í rétta átt. En ég trúi ekki
á byltingar, og saga mannkyns-
ins virðist sanna, að bylting fæði
ævinlega af sér gagnbyltingu,
fyrr eða síðar. Og ég get með
engu móti fallizt á, að öllu beri
að fóma. fyrir þenna heim, eða
þótt ég neiti því ekki, að mjög
mikiis sé um það vert, að menn
búi þar við sem bezt kjör. Eg
held, að einnig í þessu sambandi
eigi við orð Krists: „Að hverju
gagni kæmi það manninum, þótt
hann eignaðst allan heminn, ef
hann byði tjón á sálu sinni!!.
| Mér virðist kommúnistamir sum-
ir baðast í sjálfsmótsögn: Þeir
skamma kapítalistana niður fyrir
allar hellur fyrir féhyggju þeirra
Qils GuOmundsson: t-dgggn^n. m
Hákarlaformaður og háskólaborgari
I.
L_l EFÐI verið aS því spurt um aldamótin 1800,
1 ■ hverjir væru röskastir og dugmestir bændur í
SkagafirSi, myndi nafn Einars á MolastöSum hafa ver-
iS nefnt í fremstu röS. Hann var maSur tápmikill og
stórhuga, rak búskapinn af hinu mesta kappi, en hafSi
einnig útveg nokkurn, og hélt svo vel á málum sínum,
aS hvortveggja reksturinn stóS meS miklum blóma.
2. ágúst 1801 fæddist Einari sonur. Var honum gefiS
nafniS Baldvin. Litlar sögur fara af uppvexti hans, en
snemma bar á því, aS hann var afbragS annarra æsku-
manna norSur þar, jafnt aS andlegu sem líkamlegu at-
gerfi. Þess er þó getiS sem dæmis um námsgáfur Bald-
vins, aS er hann var um fermingu, tók hann aS læra
dönsku á eigin spýtur, og komst brátt svo langt, aS
hann gat lesiS hvaSa bók sem var á því máli, sér aS
gagni. Baldvin var laus viS alla feimni, en áhugasamur
mjög og framgjarn. Var þaS siSur hans, er hann kom í
kaupstaS, aS taka þá menn tali, er hann hélt sig geta
lært eitthvaS af. Ræddi hann þá oft viS útlendinga, og
er sagt aS danskir menn, er hann hitti aS máli á þess-
um árum, hafi spurt, hvort hann hefSi dvaliS í Kaup-
Þrátt fyrir mikla bókhneigS og augljósar gáfur, varS
allmikill dráttur á því, aS Baldvin yrSi settur til mennta.
Ekki stafaSi þaS þó af efnaskorti, heldur mun hitt hafa
ráSiS meira, aS Einar bóndi þurfti mjög á dugandi
manni aS halda viS útveg sinn. En í þeim efnum sem
öSrum var Baldvin hinn snjallasti. GerSist hann for-
maSur fyrir hákarlaskipi föSur síns 17 ára gamall, og
var þá svo þroskaSur og harSger sem þeir menn full-
orSnir, er þrekmestir þóttu. Fórst honum formennskan
afburSavel úr hendi. Reyndist hann öruggur og úrræSa-
góSur í öllum mannraunum, stjórnsamur í bezta lagi
og aflasæll svo aS af bar. En þótt Baldvin léti.ekki á
sig ganga um sjómennskuna, var hugurinn jafnan bund-
inn öSrum hlutum. Er sagt, aS hann hafi varla matazt
án þess aS hafa bók í hönd, og ef hlé varS a störfum,
sinnti hann engu öSru en lestri og skriftum.
FaSir hans sá því glögglega, hvert krókurinn beygS-
ist, og þótt hann væri mjög hreykinn af hinum duglega
og aflasæla syni sínum, vildi hann ekki standa í vegi
fyrir því, aS hann gæti gengiS menntaveginn. ÞaS varS
því aS ráSi, aS Baldvin færi í skóla haustiS 1822, rösk-
lega tvítugur aS aldri. SkólanámiS gekk vel, og útskrif-
aSist Baldvin meS góSum vitnisburSi áriS 1825. RéSist
hann þá sem skrifari til Gríms amtmanns Jónssonar á
MöSruvöllum. Þar dvaldi hann árlangt, án þess aS neitt
bæri til tíSinda, en áriS 1825 skeSi sá atburSur, aS amt-
mannsstofan brann til kaldra kola. GerSist þaS aS næt-
urlagi og var fólk í svefni. Baldvin svaf uppi á lofti og
vaknaSi ekki fyrri en ófært var orSiS ofan stigann.
Komst hann meS naumindum úr eldinum, meS þeim
hætti, aS brjóta glugga og stökkva út um hann á nær-
klæSunum einum. í bruna þessum missti Baldvin föt
sín öll og bækur, og mátti teljast heppinn, aS sleppa
lifandi úr eldinum.
Skömmu eftir þetta sigldi Baldvin til Kaupmanna-
hafnar, innritaSist í háskólann og tók aS lesa lögfræSi
af miklu kappi. Lauk hann þar námi 1831, meS hinum
bezta vitnisburSi. HefSi nú margur látiS staSar numiS
á námsbrautinni, og tekiS aS svipast um eftir góSu og
vel launuSu embætti. En slíkt kom Baldvin ekki til hug-
ar. Heitasta ósk hans var sú aS vinna íslandi allt þaS
gagn, er hann mætti, og ennþá taldi hann sig ekki
nægilega búinn undir þaS lífsstarf. Af skarpskyggni
sinni var honum þaS ljóst, hvers þjóSin þarfnaSist mest.
En þaS voru dugmiklir og menntaSir framkvæmda-
menn, sem hefSu staSgóSa þekkingu á atvinnuháttum
landsbúa, en væru einnig nákunnugir því bezta, er
þekktist meS öSrum þjóSum í slíkum efnum. Baldvin
tók því þá ákvörSun, aS halda áfram námi. LagSi hann
nú einkum stund á náttúruvísindi, mælingafræSi, bú-
fræSi og aSra skylda hluti, sem komiS gætu aS notum
fyrir íslenzka atvinnuvegi. Honum var mikiS í huga.
Fullur eldmóSs vildi hann segja öllum þeim afturgöng-
um, er stóSu í vegi fyrir endurreisn íslenzkrar menn-
ingar stríS á hendur. Baráttufús og sigurviss dró hann
vopn úr slíSrum, alráSinn í aS safna öllum dugandi ís-
lendingum í þétta fylkingu til þeirrar orustu. Er enginn
efi á því, aS hefSi Baldvin átt lengri lífdaga fyrir hönd-
um, myndu tröllaukin átök hafa veriS gerS í atvinnumál-
um, og stórkostlegum Grettistökum rutt úr vegi. Svo
mikill var ákafi og starfsþróttur hins unga manns, því-
líkur var viljinn til aS láta stóra hluti gerast, slíkur var
mátturinn til aS framkvæma þá.
En hér urSu snögg umskipti. Skyndilega var hinn
glæsilegi foringi fallinn í valinn í upphafi bardagans.
Átakanlegt slys bindur snöggan enda á allar vonir um
forystu úr þeirri átt. 9. dag febrúarmánaSar 1833, er
Baldvin Einarsson KSiS lík.
Menn standa höggdofa. Vinir Baldvins geta vart átt-
ag sig á því, sem orSiS er. Hvergi virSist dauSinn eiga