Þjóðólfur - 14.09.1942, Blaðsíða 2

2
ÞJÓÐÓLFUR
NMHUIR
Mánudagurinn 14. septemher 1942.
Ritstjóri: Valdimar Johannnson
Rit^tjórn: Skólavör6ustíg 3. Stmi 4964
íþt Á BAUGI
ÞÖGNIN ROFIN!
Þögnin um „sjálfstæðismálið“
hefur veri rofin með óstöðvandi
straumi fúkyrða, landráða-
brigzla og illmælis. í síðustu
viku hófust um málið flokkspóli-
tískar deilur á Alþingi, er um sið
laust orðbragð, persónulegar ó-
þverra-skammir og algert virð-
ingarleysi fyrir máli, er einu
sinni var þjóðinni heilagt mál
minntu helzt á orðbragð purkun-
arlausra götudrengja. Samherj-
arnir gömlu frá „þjóðstjórnar“-
tímabilinu notuðu þetta tæki-
færi til að svívirða hvorir aðra
með þeim hraklegustu orðum, er
tungan geymir. Stóðu þar
fremstir í flokki fyrrverandi og
núverandi forsætisráðherrar,
þeir Hermann Jónasson og Ólaf-
ur Thors.
í þessari ófrægilegu skamma-
hrinu var uppskátt gert um meg
inefni allmargra lokaðra funda,
er Alþingi hafði haldið um mál-
ið undanfarinn mánuð. Þagnar-
heiti og þinghelgi er létt á met-
unum hjá „leiðandi" mönnum
þjóðarinnar, þegar tækfæri gef-
ast til ærumeiðinga og mann-
skemmda.
TILBÚIÐ
„SJÁLFSTÆÐISMÁL"
Tilefni hins vansæmandi og
Þjóðhættulega götudrengja orð-
bragðs á Alþingi í sambandi við
riftun stjórnarfarslegi’a tengsla
við Danmörku var frumvarps-
nefna ríkisstjórnarinnar um
breytingu á stjórnarskránni.
Kákbreyting sú átti að koma í
staðinn fyrir „síðasta skrefið í
sjálfstæðismálinu“, sem Ólafur
Thors var búinn að auglýsa, að
hann ætlaði að stíga á þessu
sumri. En þegar til átti að taka,
ráku stjórnarvöldin sig á „ný ó-
vænt viðhorf í sjálfstæðismálum
þjóðarinnar“, eins og það er orð-
að í greinargerð ríkisstjórnar- '
innar fyrir gervibreytingu þeirri
er samþykkt hefur verið á stjórn
arskránni. í umræðum þeim á
þingi, er hér að framan hefur
verið vikið að, hefur það svo ver-
ið gert uppskátt, að þessi nýju
viðhorf séu tilmæli frá stjórnar-
völdum Bandaríkjanna.
Hinn smánarlegi hringlanda-
háttur og vansæmandi háttsemi j
íslenzkra stjórnmálamanna varð ^
andi sambandsmálið á sér hins j
vegar dýpri rætur. Frumorsak-
anna er að leita til óviðurkvæmi
legrar málafylgju gamals, von-
svikins manns, er vildi bæta sér
upp margháttað skipbrot í lífinu
með því að gerast „sjálfstæðis-
hetja“ og réttur arftaki Jóns Sig-
urðssonar. Hið marghrjáða gam-
almenni hélt um skeið uppi þrá-
látum orðræðum um það, að
leiða bæri til lykta lokaþátt
sjálfstæðismálsins með fullu
sjálfstæði íslands fyrir meira en
einu ári síðan. Var Þó hverjum
skynbærum manni ljóst, að sjálf
stæðisbaráttu íslendinga lauk
með sigri hins íslenzka málstað-
ar með íslenzk-danska sam-
bandslagasáttmálanum. Síðan
1918 hafa íslendingar verið sjálf-
stæð þjóð, þ. e. a. s. 1 sjálfsá-
kvörðunarréttur þeirra hefur
verið viðurkenndur og íslenzka
ríkið skoðaður sem hliðstæður
og samningshæfur aðili við önn-
ur ríki. ísland og Danmörk voru
aðeins tengd saman með mál-
efnalegum samningi, er íslend-
ingum var í sjálfsvald sett að
rifta endanlega nú um þessar
mundir. Allt tal um „sjálfstæð-
isbaráttu", „Danakúgun“ „dönsk
yfirráð“ og annað slíkt var því
helber uppspuni. „Sjálfstæðis-
barátta“ sú, sem sumir íslenzkir
stjórnmálamenn hafa látizt
heyja af hálfu þjóðar sinnar nú
um nokkurt undanfarið skeið,
er því algerlega „tilbúin“. Þar
er aðeins um að ræða vanmátt-
ugar tilraunir lítilla karla til að
eignast ódýra skrautfjöður í
sinn eigin hatt.
NAUÐSYNLEGAR
RÁÐSTAFANIR
Þegar samband íslands og
Danmerkur rofnaði með óvænt-
um hætti í yfirstandandi styrj-
öld, var íslendingum nauðsyn-
legt að gera ýmsar óhjákvæmi-
legar bráðabirgðaráðstafanir. 10.
maí 1940 tók Alþingi þá sjálf-
sögðu og óhjákvæmilegu afstöðu
að flytja staðfestingarvaldið
inn í landið. „Sjálfstæðishetjan“
frá 1941 beið ósigur , þegar
bráðabirgðaákvæðum um með-
ferð konungsvaldsins var breytt
á því ári í það horf, að sérstök-
um ríkisstjóra, er Alþingi kýs,
var falið staðfestingarvaldið. Sú
skoðun fékk ekki byr þá, að
nauðsyn bæri til að svipta
Kristján Danakonung þeirri
nafnbót að kallast konungui’ ís-
lands. Yfirlýsing Alþingis um
einhliða rétt til að rifta sam-
bandslagasáttmálanum, orkar að
vísu tvímælis, en að öðru leyti
vottuðu aðgerðir þingsins það,
að til væri vottur um siðgæði í
heimi íslenzkra stjórnmála.
Á þessu ári reis upp ný „sjálf-
stæðishetja“, sem hugsaði sér til
persónulegs ávinnings af van-
hugsaðri ráðabreytni varðandi
sambandsslitin. Það hefur þegar
bakað allri þjóðinni varanlega
smán. Þessar tiltektir mættu
engri mótspyrnu annarra stjórn-
málamanna fyrr en háðungin og
niðurlægingin blasti við allra
augum. Þingflokkur Framsókn-
armanna vill nú, þegar berar eru
afleiðingar þessa frumhlaups,
þvo hendur sínar af málinu. En
sá vilji mun honum endast
skammt til að bjarga „heiðri“
sínum. Tveir helztu foringjar
Framsóknarflokksins, þeir Jónas
Jónsson og Hermann Jónasson
hafa látið bóka það eftir sér, að
þeir telji „sjálfsagt að ljúka nú í
sumar eða haust sambandsslit-
um við I)anmörku“. Núverandi
„stjórnmálaleiðtogar á íslandi
eru því allir jafnsekir um það,
að hafa leitt yfir þjóðina varan-
lega hneisu og smán í augum
alls heimsins. Erlent vald hefur
fundið sig knúið til að taka
fram fyrir hendur íslenzku
„sjálfstæðishetjanna“, er ekki
þekktu sinn vitjunartíma. Það
er aðeins eftir að skýra alÞjóð
frá því, með hvaða hætti og und-
ir hvaða yfirskyni það var gert.
Vonandi eru hinir ógæfusömu
„leiðtogar“ ógæfusamrar þjóðar
enn ekki svo djúpt sokknir, að
þeir skirrist við að skýra málið
til fulls, eftir allt það, sem á
undan er gengið.
OO^OOO O-OO-OOOO-OO-ö-O
Hrí ngíð I síma
2923
og gcrizt áskríf*
endur ad Þjóðólfí
Voooooooooooooo«oo<
UNDANFARNA dagn hafa
dagblðð höfuðstaðarins flutt
stórar og feittetraðar auglýsiugar
frá svokallaðri húsaleigunefud.
Hafa þær verið aðvaranir og hót-
anir um beitingu refsiákvæða
húsal ei gulaganna.
Húsaleigulðgin muntui nú vera
það eina, sem eftir er af ráðstöf-
unum þings og stjórnar til að
halda niðri dýrtíðinni í landinu.
Væri þess vert að athuga ræki-
lega, hvaða gagn þau gera al-
menningi, hverjir verða ágóðans
aðnjótandi, og þá ekki síður, á
•hvaða réttlæti þau byggjast nú
orðið.
)
HVERJIR
LEIGJA IJT HÚSNÆÐI?
Það skal fúslega viðurkennt, að
ég hef ekki við hendina neinar
skýrslur yfir þá menn, er leigja
út húsnæði í Reykjavík. En ég
þykist hafa allimikil rök fyrir því,
að meginþorri þeirra manna sé
af hinu svokallaða millilaunafólki
úr iðnaðar- og verzlunarstétt, svo
og eldra fólk úr launastétt lands-
ins, sem á sínum tíma, að loknu
ævistarfi, hefur varið síparifé sínnj!
til húsakaupa, bæði til að tryggja
sér samastað, og eins til þess að
hafa eitthvað við að styðjaat efna-
lega á efri árum. En hús í Reykja
vík voru arðvænleg eign fyrir
stríð og gáfu meiri arð en pen-
ingar á bankavöxtum.
En hvaða breyting hefur svo
orðið á þessu við áðurnefnda Jög-
gjöf?
Á þessum þremur árum, sem
stríðið er búið að standa er nú
svo komið, að kaupgjjald hefur
hækkað um allt 150%, verð á
jámi og jámvörum ca, 200%, á
timbri ca 300%, á sementi yfir
300% — og svona mætti halda á-
fram að telja, því að mjög við-
líka og þetta munu flestar bygg-
ingavörur hafaí stigið, en húsaleig-
an hefur aðeins fengizt. hækkuð
Bókmenntaþættir
Stríðshanzka kastað. Haustþing-
ið 1941 er frægt að endemum. Ber
tvennt til. Annarsvegar var þing-
ið kvatt saman í því augnamiði
að ráða til lykta ákveðnu vanda-
máli, en síðan sent heim, án þess
að því auðnaðist að leggja á
nokkur ráð í því máli. Hins vegar
lögðu þingmenn á sig vökur og
meinlæti við að koma á lagasmíð
um svokallaða „verndun ístenzkra
fomrita”, sem raunverulega var
ekki annað en lögbann við lögboð-
inni stafsetningu!
Tilefnið til þessarar óvenjulegu
lagasmíðar cr alkunnugt: Kvisast
hafði að Ragnar Jónsson ætlaði
að kosta. útgáfu Halldórs Kiljan
Laxness á íslenzkum fomritum
með lögboðinni stafsetningu,
prýdda myndum eftir ýmsa lista-
menn þjóðarinnar. Þetta var kall-
að að ,,draga fornbókmenntirnar
í svaðið” og talið til óhæfuverka.
I/Cikar fóru svo, að Alþingi lög-
leiddi danska stafsetningu fomrit-
anna, ,,kennda við Wimmer”, en
bauð strangan vamað á að gefa
þau út á löggildri stafsetningu ís-
lenzka ríkisins og lagði við allt að
tíu þúsund króna sektir.
Lagasetning þessi fór fram í
einskonar samkeppni við prent-
smiðju Ragnars Jónssonar. Þar
var unnið dag og nótt að prentun
Laxdælu, sem H. K. Laxness hafði
búið undir prentun. En í Alþing-
ishúsinu við Austurvöll var verið
að afgreiða framvarp menntamála-
nefndar neðri deildar um „vemd-
un fornritanna”, með afbrigðum
frá þingsköpum 1 og tilheyrandi
næturvökum „þjóðfulltrúanna”,
sem ekki réðu við það Viðfangs-
efni, er þeir vora kvaddir til
að sinna. Þessari samkeppni lykt-
aði á þá lund, að Laxdæla komst
á bókamarkaðinn með lögboðinni
stafsotningu á „löglegan” hátt,
Menn munu naumast hafa átt
von á frekara áframhaiidi þessar-
ar nýju foraritaútgáfu Og það þvi
Komið þægilega á óvart, þegar
Hrafnkatla kom á markaðinn fyr-
ir stuttu síðan, búin undir prent-
un af Halldóri Kiljan Laxness.
En lesandinn þarf ekki að vera
ílengi í vafa um tilganginn með út-
gáfu Hrafnkötlu. 1 formála tekur
útgefandinn af öll tvímæli um það
að hér er um að ræða stríðsyfir-
lýsingu gegn „veradun fornrit-
lanna”. Þar segir: ,,Hrafnkatla er
hér... . færð tili lögboðinnar staf-
setningar íslenzka ríkisins í sér-
stakri minningu um stjóraarskrár-
brot það, sem þjóðfífli íslendinga
tókst að fá Alþingi til að drýgja
í fyrra með setningu skoplaga
þeirra gegn prentfrelsi á Islandi,
þar sem íslendingum var gert að
skyldu að nota danska nítjándu-
aldarstafsetningu, kennda við
Wimmer, á íslenzkum fomritum”.
— Otgáfa Hrafnkötlu á því sýni-
lega að vera prófsteinn á það,
hversu haldið muni verða uppi
„heiðri” þessara ófrægiliegu laga.
Um Hrafnkötlu sjálfa skal hér
fátt eitt sagt. Hún hefur jafnan
verið talin 1 röð hinna fremstu
íslendingasagna um listræna efn-
ishieðferð. Mim engin breyting á
því mati, þótt nú séu nýjar skoð-
byggð vora fyrir stríð. En í þeim
húsum, sem byggð hafa verið síð-
an, og þá helzt á þessu ári, munu
vera dæmi þess, að húsaleiga sé
leyfð, eða a. m. k. liðin, allt að
400% hærri en í tilsvarandi hús-
næði fyrir stríð. Viðlíka hækkun
mun verða orðin á því húsnæði,
sem á einn eða annan hátt, hefur
verið losað úr leigu síðasta ár.
Er þetta eitt aif þeim opinberu
leyndarmálum, sem allir vita, er
eitthvað koma nálægt þessum mál
um, og því fráleitt síðiur valdhaf-
ar þessarar þjóðar en aðrir.
Það era því aðeins hinir lög-
hlýðnu og heiðarlegu borgarar,
sem, búa nú við það, að fá að-
eins 14% hækkun á það húsnæði,
sem þeir hafa til leigu, og verð-
ur manni því að spyrja af hvaða
ástæðum þessir menn verða að
þola þvílika skerðingu á umráða-
rétti yfir sínum eigin verðmætum
umfram alla aðra borgara þjóðfé-
lagsins.
)
RETTUR LAUNÞEGA
SKERTUR
Allir vita, að verðvísitala kaup-
lagsnefndar er byggð að nokkru
lcyti á vísitöiu húsaleigunnar á
hverjum tíma, sem eðlilegt er.
Af því leiðir, að það er hagur
fyrir alla kaupgreiðendur Iandsins
að til sé í landinu sem lægst verð-
vísitala á húsaleigu. Hitt kemur
þeim ekkert við, þó að sívaxandi
fari sá hópur manna, sem verð-
ur að greiða margfalda, húsaleigu
Við það, sem kaupið er byggt á.
Mun þetta eigi ráða alllitlu um
gerðir þings og stjómar. Sannast
í þessu tilfeljli, eins og raunar í
mörgum fleirum, að það er ekki
umhyggja fyrir þeim, sem erfið-
ast: eiga, sem mest.u um ræður,
hcldur umhyggja fyrir þeim, sem
stærri eru. Þvi fer fjarri að laun-
þegar græði á lágri húsaleigu,
þegar laun þeirra era miðuð við
anir mjög að ryðja sér til rúms
um sannfræði hennar. Hún hefur
um langt skeið verið talin í röð
hinna ,,áreiðanlegustu” islendinga-
sagna, en þeim skoðunum hnekkúr
Sigurður Nordal prófessor alger-
lega í afburða snjallri ritskýringu
á sögunni, sem hann segir að sé
„þegar á allt er litið, ein hinn
fullkomnasta stutta bóksaga
(short novel), sem til er í heims-
bókmenntunum’ ’.
— Þeir, sem nú gera ýmist að
frumlesa Hrafnkötlu eða endur-
lesa, ættu að því búnu að lesa
ritgerð Sigurðar Nordals, sem kom
út á vegum Isafoldarprentsmiðju
1940 og mun enn vera fáanleg.
Menn njóta ekki aðeins Hrafn-
kötlu betur eftir en áður, heldur
færast þeir seti nær því að kunna
að mot-i aðrar bókmenntir að
verðlei’ a.
* * *
Áróður og útvarpsauglýsingar.
Það vak-ti nokkra athygli og um-
tal nú fyrir stúibtu síðarn, að út-
varpsstjóri synjaði Bókaverzlun
Isafoldarprentsmiðju um að aug-
lýsa í útvarpi bókina Hlekkjuð
þjóð eftir Iwan Solonewitsch. —
i bréfi útvarpsstjóra til útvarps-