Vísbending - 14.08.2020, Page 1

Vikurit um viðskipti, efnahagsmál og nýsköpun ISSN 1021-8483
V Í S B E N D I N G • 2 9 . T B L . 2 0 2 0 1
Ásgeir Brynjar
Torfason skrifar um
langtímafjárfestingar
lífeyrissjóðanna
Icelandair gæti notið
góðs af virku aðhaldi
frá hluthöfum
Gábor Scheiring
skrifar um efnahags-
stefnu Viktor Orbán
í Ungverjalandi
Er hagfræðin ekki í
neinum tengslum við
raunveruleikann?
14. ágúst 2020
29. tölublað
38. árgangur
Horft fram á nýjan veruleika
með langtímalausn að leiðarljósi
1 Sjá Vísbendingu 10. apríl 2020 um viðbrögð Seðlabanka við kreppunni og Vísbendingu 24. apríl 2020 um heimskreppuna.
2 Sjá https://www.ft.com/content/e52fac5a-b85c-4036-a725-73acf9bc5baf
3 Sjá t.d. https://www.sasgroup.net/investor-relations/recapitalization-plan/sas-announces-recapitalization-plan-to-continue-as-a-key-provider-of-important-
scandinavian-airline-infrastructure/
4 Sjá t.d. https://investor-relations.lufthansagroup.com/en/corporate-governance/stabilization-package.html
Nú er orðið ljóst að hin róttæka óvissa vegna kófsins sem veirufar­aldurinn skapar og hinar miklu
efnahagslegu afleiðingar farsóttarinnar
munu halda áfram næsta árið og mögulega
næstu árin. Margar grundvallarforsendur
kenninga um efnahagslíf heimsins hafa nú
verið settar til hliðar og skörp viðmiða­
skipti hafa orðið. Enginn veit hve lengi
faraldurinn varir eða hver hin nýju viðmið
verða þegar honum lýkur, en ljóst er að
efnahagslífið verður aldrei aftur eins og það
var fyrir kóf, líkt og fjallað var um í tveimur
greinum hér í Vísbendingu í apríl sl.1 Flug­
rekstur og ferðaþjónusta verða ekki aftur
eins og við áttum að venjast samkvæmt
leiðara Financial Times í vikunni2.
Samvinna er lausnarorðið
Þá er nú orðið ljóst að einstaklingshyggjan
er hugmyndafræðilega fallin sem meginvið­
mið segja hagfræðingarnir Paul Collier og
John Kay í nýrri bók sinni, Greed is Dead
(2020). Forsenda líkana hagfræðinnar um
að hámörkun hagnaðar sé ávallt æðsta þrá
og meginmarkmið allra aðila hagkerfisins
stenst ekki í raunveruleikanum.
Samvinna í samfélaginu er lausnarorðið
sem byggist á reynslu og þekkingu úr þver­
faglegum rannsóknum sem ná út fyrir svið
hagfræðinnar. Um það má meðal annars
lesa um í nýrri bók Vanessu Woods og Brian
Hare prófessors í þróunarmannfræði sem
kallast Survival of the Friendliest (2020).
Þar er skýrt með rannsóknum á öpum
hvernig mannkynið komst af í þróunar­
sögunni með samvinnu en ættkvíslir sem
unnu ekki saman dóu út. Alþjóðlegu
lyfjarisafyrirtækin eru meira að segja farin
að vinna saman og með stjórnvöldum í stað
þess að hámarka hagnað sinn við þróun
og framleiðslu bóluefnis gegn Covid­19
veirunni.
Samfélagið er nú aftur orðið stærra en
markaðirnir. Það þýðir samt alls ekki að hafna
þurfi heilbrigðum viðskiptum eða mörkuðum
í sjálfum sér. En það þarf reglur, eftirlit og
gagnsæi til að markaðir virki, auk þess sem
ríkisvaldið þarf að búa yfir sterkum stofn­
unum og leggja þarf áherslu á samvinnu.
Samvinnan byggist á samtali milli haghafa
eins og sannast hvað best nú í kófinu.
Aukinn stuðningur
við þjóðarflugfélög
Einn af þeim þáttum í núverandi björgunar­
aðgerðum hins opinbera um heim allan er á
sviði flugrekstrar en þar er aðkoma ríkissjóða
að aukast mikið. Vegna þessa er stuðningur
við þjóðarflugfélög (e. National Flag Carrier)
nú orðin meginstefna í mörgum nágranna­
landa okkar. Með þessu hafa þjóðir í sínum
björgunaraðgerðum lagt áherslu á að vernda
grunninnviði í þjóðarflugvöllum og þjóðar­
flugfélagi sem mynda í raun eina heild sem
burðarás samgangna, útflutnings og ferða­
þjónustu hvers lands.
Þannig hefur jafnvel flugfélagið Norweg­
ian, sem upphaflega var stofnað sem lággjalda­
flugfélag, orðið fánaberi og þungamiðja í
björgunaraðgerðum Norðmanna. Sænska
og danska ríkið eiga enn um 15% hvort í
skandinavíska flugfélaginu SAS og á sér nú
stað frekari aðkoma þeirra að rekstrinum og
eignarhaldi. Finnska ríkið á nú um 56% í
hinu árangursríka flugfélagi Finnair og fimm
lífeyrissjóðir 12% að auki. Þegar horft er til
annarra landa Evrópu má sjá að hollenska
ríkið er að auka eignarhlutdeild sína í þjóðar­
flugfélaginu KLM á meðan Air France fær
ríkisstuðning Frakka.
Icelandair þarf
aðhald frá eigendum
Hérlendis hefur töluvert af efnahagslegum
aðgerðum ríkisins fram að þessu nýst hvað
mest Icelandair. Hins vegar stingur Icelandair
í stúf í samanburði við nágrannalönd okkar
með enga aðkomu ríkisins að eignarhaldi.
Þrátt fyrir það er félagið óumdeildur fánaberi
og er í þeim skilningi okkar þjóðarflugfélag.
Eftir fjármálahrunið 2008 komu íslenskir
lífeyrissjóðir sem kjölfestufjárfestar að
félaginu, upphaflega á grundvelli sameiginlegs
eignarhalds en síðar með dreifðu eignarhaldi.
En þá án þess að veita það aðhald og eftir­
fylgni fagfjárfesta sem hverju félagi á markaði
er nauðsynlegt að hafa frá kjölfestueigendum.
Það sem setur Icelandair í sérstaka stöðu
við núverandi aðstæður, auk eignarhaldsins,
er að vandi þess lá fyrir á síðasta ári, löngu
áður en veiran fór á stjá og er því að hluta til
veirunni ótengdur. Stefnumótandi ákvarðanir
stjórnenda á undanförnum árum hafa sett
mark sitt á stöðu félagsins, kjaradeilur við
starfsmenn, skortur á gagnsæi í upplýsingagjöf
og spurningar sem komið hafa fram en hefur
ekki að fullu verið svarað. Aðhald eigenda
hefur hugsanlega ekki verið nægilega mikið.
Úr upplýsingum úr reikningsskilum
Icelandair liggur fyrir að mikið viðbótar­
fjármagn þarf til þess að ná sjálfbærum rekstri
félagsins og óvissan um nánustu framtíð
heldur áfram að aukast vegna alþjóðlegrar
þróunar. Þess má geta að aðgerðir miða nú
við að fyrri farþegafjölda verði náð árið 2022
hjá þeim flugfélögum sem eru að fá opinberan
stuðning eins og til dæmis hjá SAS3 og Luft­
hansa4 í Þýskalandi.
Aðkoma lífeyrissjóða
vandasöm
Allar þessar staðreyndir gera aðkomu líf­
eyrissjóðanna okkar að hlutafjáraukningu
Ásgeir Brynjar
Torfason
doktor í fjármálum
framh. á bls. 4