Morgunblaðið - 29.01.2020, Blaðsíða 18

18 MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. JANÚAR 2020
✝ Hrefna IðunnSigvaldadóttir
fæddist í Reykja-
vík 21. mars 1930.
Hún lést á Drop-
laugarstöðum 19.
janúar 2020.
Foreldrar henn-
ar voru hjónin
Guðmunda Mar-
grét Sveinbjörns-
dóttir húsmóðir, f.
27. október 1899,
d. 27. ágúst 1981, frá Dísukoti í
Þykkvabæ, og Sigvaldi Ólafur
Guðmundsson, húsasmíða-
meistari í Reykjavík, f. 17.
mars 1892, d. 29. desember
1978, frá Ásbúð í Hafnarfirði.
Systkini Hrefnu: Birna Anna, f.
1925, d. 1999; Kristbjörg
Oddný Ingunn, f. 1927, d. 2010;
Ólafur Ármann, f. 1931, d.
1993; Ragnar Konráð Sigurður,
f. 1937, d. 1937; Sigrún, f. 1938;
og Aðalheiður, f. 1943.
Hrefna ólst upp í Eskihlíð D
við rætur Öskjuhlíðar en fjöl-
skyldan flutti á Snorrabraut 69
þegar hún var níu ára gömul
og þar bjó hún í 80 ár þar til
hún flutti yfir götuna á Drop-
laugarstaði í apríl á síðasta ári.
Hún gekk í Austurbæjarskól-
ann og tók landspróf frá Gagn-
fræðaskóla
Reykjavíkur 1946.
Síðan lá leið
Hrefnu í Mennta-
skólann í Reykja-
vík og útskrifaðist
hún sem stúdent
1950. Hrefna hóf
nám í lögfræði við
Háskóla Íslands
um haustið en fann
að hugur hennar
stefndi frekar á
kennarastarf en lögfræði. Hún
lauk kennaraprófi frá Kenn-
araskóla Íslands 1958 og réð
sig til starfa við Breiðagerðis-
skóla um haustið. Á þessum
tíma voru yfir 30 börn í bekk
og kenndi Hrefna tveimur
bekkjum, öðrum fyrir hádegi
og hinum eftir hádegi, í skóla
sem var tví- og þrísetinn sex
daga vikunnar. Árið 1973 var
hún ráðin yfirkennari skólans
og 1978 skólastjóri, þar til hún
fór á eftirlaun haustið 1996.
Hrefna sat í stjórn Stéttar-
félags barnakennara 1964 til
1967. Sumrin 1959 til 1968
starfaði hún á skrifstofu Toll-
stjórans í Reykjavík.
Útför Hrefnu fer fram frá
Dómkirkjunni í dag, 29. janúar
2020, klukkan 14.
Hrefna frænka var bráðgert
barn sem lærði fjögurra ára að
lesa á hvolfi þegar langamma
kenndi mömmu að lesa. Hún var
óstýrilát og fór sínar eigin leið-
ir. Afi hafði gaman af stelpunni
og amma varði hana fyrir kvört-
unum eldri systranna. Þannig
öðlaðist Hrefna sterkan karakt-
er sem lét engan stjórna sér.
Amma vildi að Hrefna færi í
Kvennaskólann og síðan í hús-
mæðraskóla, eins og eldri syst-
ur hennar, en hún neitaði.
Systurnar sannfærðu ömmu um
að Hrefna gæti ekki iðkað þær
hannyrðir sem krafist væri af
námsmeyjum. Amma lét undan
og Hrefna fór í gagnfræðaskóla
og þaðan í MR. Þar voru strák-
ar í meirihluta og reiknað með
að þeir erfðu landið og stelp-
urnar yrðu þeim til halds og
trausts í lífi og starfi. Hrefna
vildi fá að gera það sem strák-
unum var ætlað og byrjaði í lög-
fræði eftir stúdentsprófið.
Henni leiddist námið og var
meira fyrir að skemmta sér að
stúdenta sið. Hún hætti því í há-
skólanum og vann m.a. sem
sölumaður og bílstjóri í nokkur
ár.
Eldri systur Hrefnu stofnuðu
fjölskyldur í húsi afa og ömmu.
Hún naut þess að leika við
systrabörnin og kenndi fimm
ára bróður mínum að lesa. Upp
úr því tók hún ákvörðun um
framtíð sína og lauk kennara-
prófi. Ævistarfið var í Breiða-
gerðisskóla. Þar kom hún að
kennslu sem bekkjarkennari,
sérkennari og yfirkennari ásamt
því að vera ein af þremur fyrstu
konunum sem ráðnar voru í
skólastjórastöður í grunnskólum
Reykjavíkur. Hrefna taldi að
konur væru ekki síðri stjórn-
endur en karlar og stóð með
sjálfri sér.
Fyrir mér var Hrefna
skemmtileg, fræðandi og stríðin
frænka. Hún bauð okkur krökk-
unum í bíó og ísbíltúra, kenndi
okkur vist, manna og bridds,
sagði okkur draugasögur í
myrkri með túberað hár í allar
áttir og vasaljós undir hökunni.
Á sunnudögum stjórnaði hún
liðakeppni í borgarleik sem
nýttist vel í landafræðiprófum.
Hún kallaði okkur nöfnum sem
henni fannst eiga betur við per-
sónuleika okkar og útlit en
skírnarnöfnin, oftast í óþökk
okkar. Hún bjó til ýkjusögur um
fjölskylduna sem við munum
enn.
Pabbi var stýrimaður og
skipstjóri á farskipum. Í nokkr-
ar vikur á sumrin leysti Hrefna
mömmu af og foreldrar mínir
sigldu yfir hafið á fjarlægar
slóðir. Að launum fékk hún nýj-
asta móðinn frá útlöndum á 6.
og 7. áratug síðustu aldar.
Hrefna bauð mér að dvelja
með sér í London í tvær vikur
sumarið 1974. Ég fór með tóma
ferðatösku og fulla vasa af sterl-
ingspundum í mína fyrstu flug-
ferð yfir hafið. Í landi verðbólg-
unnar þótti borga sig að fara
utan í verslunarferð. Við Hrefna
vorum ósammála um tísku
þessa tíma. Morgnana nýttum
við í fataverslunum, hún í
deildaskiptum með gæðafatnað
og ég í hippabúðum. Um há-
degisbil hittumst við á hótelinu
og Hrefna lét mig skrá niður
verð á hverri spjör í vasadagbók
og umreikna í krónur. Eftir há-
degi fórum við í menningarleið-
angra og út að borða á kvöldin.
Naumt skammtaður ferða-
mannagjaldeyrir dugði mér í
þær tvær vikur sem við dvöld-
um í London, þökk sé Hrefnu.
Hrefna bjó í 80 ár á Snorra-
braut 69, á heimili afa og ömmu,
þar sem minningarnar lifna við í
hverri heimsókn. Blessuð sé
minning Hrefnu.
Margrét Ásgeirsdóttir.
Hrefna stefndi á að verða 100
ára! Kappsemin sem hún fékk
með móðurmjólkinni kom þar
sterklega fram. Hin síðustu ár
ræddum við oft þetta markmið
hennar og henni fannst í raun-
inni tíminn líða alltof hægt, það
hlyti að vera að koma að þessu.
Þegar Hrefna lést voru 2 mán-
uðir í níræðisafmælið. Síðasta
afmælisdag Hrefnu var glatt á
hjalla á Snorrabrautinni þar
sem margir úr stórfjölskyldunni
mættu, Hrefna manna elst og
yngstur Jóhann Torfi, rétt
þriggja vikna. Hrefna lék á als
oddi með lífið í húsinu og bestu
gestirnir voru yngstu meðlimir
fjölskyldunnar. Þegar við
kynntumst fyrir um 20 árum
var Hrefna hætt að vinna en
hafði í mörgu að snúast. Síðast
en ekki síst fólust verkefni
hennar í aðstoð með barnabörn
systra sinna. Þrátt fyrir að vera
nærri áttræðu náði hún í Guð-
mund Hrafn, nafna sinn, í leik-
skólann þrjá daga vikunnar og
kenndi stafina og að stauta.
Mikill tími fór einnig í að fela
hlut og feluleik. Hún hafði mikla
þolinmæði gagnvart yngstu
kynslóðinni, kannski mun meiri
en þeim sem eldri voru.
Ég var fljótlega kynnt fyrir
Hrefnu eftir að ég kynntist
Torfa. Við vorum báðar boðnar í
mat á Flókagötuna og náðum
vel saman. Þrátt fyrir að
Hrefna væri ekki elst þá skynj-
aði ég hana sem höfuð fjölskyld-
unnar, kannski ekki síst fyrir
þær sakir að hún bjó á Snorra-
brautinni í húsinu sem fjölskyld-
an er kennd við og flutti inn í
árið 1939. Viðkvæðið hjá
tengdaforeldrum mínum var oft:
ég þarf að heyra í Hrefnu með
þetta eða ég þarf að segja
Hrefnu frá þessu. Oftar en ekki
voru það sögur af sonum okkar
Torfa eða aðrar pælingar. Frá
því að Kristján Óli byrjaði að
vera í pössun hjá Sigrúnu var
Hrefna fljótt mætt til að kynn-
ast nýjasta frænda sínum betur.
Enn betra þótti henni þó þegar
hún var beðin fyrir honum.
Hrefna lá sjaldan á skoðun-
um sínum og margar lýsingar
hef ég heyrt af hversu skelegg
Hrefna var á yngri árum. Í
brúðkaupi okkar Torfa sá hún
margt ungt fólk samankomið.
Hún hafði erindi við þetta fólk
og bað um orðið. Skilaboðin
voru einföld: „eignist börn, eign-
ist börn“. Ræðan varð sú eft-
irminnilegasta og margir vina
okkar minnast hennar enn.
Þetta eru orð að sönnu og ríki-
dæmið felst í börnunum. Þrátt
fyrir að Hrefna eignaðist ekki
eigin börn þá stóð að henni stór
frændgarður sem kveður hana í
dag. Ég vil þakka Hrefnu minni
samfylgdina og velvild í okkar
garð alla tíð.
Rúna Malmquist.
Ég minnist Hrefnu móður-
systur minnar með miklu þakk-
læti. Eftir að foreldrar Hrefnu
og móður minnar féllu frá
bjuggu Hrefna og Ólafur bróðir
hennar áfram á heimili þeirra á
Snorrabraut 69. Áður en ég
hafði vit til að muna höguðu ör-
lögin því þannig að ömmur mín-
ar og afar voru horfin úr mínu
lífi áður en ég gat notið sam-
vistar með þeim. Gengu Hrefna
og Óli í þetta mikilvæga hlut-
verk að mörgu leyti og sáu m.a.
til þess að við systkinin fengjum
ekki vandræðalega fá páskaegg
samanborið við vini okkar.
Hrefna hafði alla tíð mikið
yndi af því að vera með börnum.
Í fjölskylduboðum skipulagði
hún með krökkunum leiki, spil
og keppnir í bæði andlegu og
líkamlegu atgervi. Þó svo að
margar ákvarðanir okkar í lífinu
virðist handahófskenndar frá
degi til dags, þá geta þær verið
algjörlega rökréttar þegar litið
er til baka. Ákvörðun Hrefnu
um að gera kennarastarfið að
sínu ævistarfi er dæmi um slíkt,
enda naut hún þess að kenna og
leiðbeina börnum.
Níu ára gamall flutti ég frá
Vestmannaeyjum til Reykja-
víkur og fljótlega var ég innrit-
aður í Breiðagerðisskóla þar
sem skólastjórinn Hrefna réð
ríkjum. Þetta þótti einn af betri
skólum í Reykjavík og skipti
handbragð og stjórnfesta skóla-
stjórans miklu í þeim palladóm-
um. Aðstæður mínar voru þó
um margt ólíkar öðrum nem-
endum, ég bjó ekki í hverfinu og
umfram allt þá var kvöð mín sú
að vera samferða skólastjóran-
um í skólann á hverjum degi,
sem gat valdið ungum manni
álitshnekki á meðal bekkjar-
systkina. Hrefna bar næmt
skynbragð á þetta og gætti þess
ávallt að hleypa mér út úr bíln-
um áður en við værum í augsýn
annarra.
Hrefna var sterkur persónu-
leiki og aldrei fór það á milli
mála hver vilji hennar var.
Skoðanir hennar voru sterkar
en vel rökstuddar. Hún fylgdist
vel með öllum þjóðfélags- og
heimsmálum og var vel að sér í
sagnfræði. Fljótlega eftir að
hún hætti að reyna mig í hugar-
reikningi þá fór sú þjálfun upp á
næsta stig, rökræður og hélt
það áfram langt fram á full-
orðinsár. Oftast var staðurinn
eldhúsið á Snorrabrautinni, hún
hellti upp á kaffi og settist svo á
kollinn sinn í horninu. Málin
voru svo rædd fram og til baka
og oftast vorum við sammála,
þangað til okkur tókst að finna
eitthvað til þess að steyta á, t.d.
vendingar í heimsmálum, eða
álit okkar á einhverjum stjórn-
málamanni. Upphófust þá rök-
ræðuskylmingar sem við höfð-
um gaman af og sóttumst bæði
jafn mikið eftir.
Þegar litið er til baka er ljóst
hversu mikill áhrifavaldur
Hrefna hefur verið allt mitt líf.
Hún var miklu meira en móður-
systir, hún var traust bakland.
Hún hafði áhrif á uppvöxt minn
og skólagöngu og öll mín full-
orðinsár. Þegar ég kynnti Rúnu
konuna mína fyrir henni fór hún
í engar grafgötur með það að
þar hefði mér tekist vel til.
Urðu þær góðar vinkonur og
ríkti mikið traust á milli þeirra.
Strákarnir okkar Rúnu kynnt-
ust Hrefnu vel og fór hún í
sömu leiki og lagði fyrir þá
sömu þrautir eins og ég þekkti
vel frá minni barnæsku.
Með fráfalli Hrefnu er höggv-
ið stórt skarð í Snorrabraut-
arfjölskylduna. Við kveðjum
hana með miklum söknuði.
Torfi Kristjánsson.
Veisla á Snorró, lítil stelpa
læðir hendinni sinni í hönd móð-
ursystur sinnar og spyr hvort
hún megi brjóta súkkulaði í
skál. Stóra frænka sækir súkku-
laðipakkann, sem geymdur er á
sínum stað uppi í eldhússkáp,
og lætur litlu stelpuna fá til að
brjóta. Litla stelpan spyr líka
hvort hún megi fá að drekka úr
„fólkaglasinu“ sínu og stóra
frænka réttir henni lítið glas á
fæti, eitt sinnar tegundar, sem
geymt er í öðrum skáp í eldhús-
inu, bara fyrir hana. Hlý nær-
vera stóru frænku alltumlykj-
andi.
Sumarbústaðurinn í Grafn-
ingnum, litla stelpan í kringum
tíu ára aldurinn, stóra frænka
hálfri öld eldri. Það stendur þó
ekki á sextugri stóru frænku að
fleygja upp neti í garðinum og
henda sér í badminton og blak í
leik með litlu stelpunni, alltaf til
í fjörið.
Litla stelpan orðin fullorðin,
orðin móðir og með litluna sína
á öðru ári í heimsókn á Snorró
að horfa á morgunleiki á heims-
meistaramótinu í fótbolta með
stóru frænku, því frænkurnar
deila fótboltaáhuganum.
Kóngabrjóstsykur, Síríus-
súkkulaði og Hrefnukaka, spilið
vist á Snorró um jólin, Hrefna
frænka skólastjóri, Hrefna
frænka með sterku skoðanirnar
sem hún lét svo gjarnan flakka,
Hrefna frænka svo öflug fyr-
irmynd sem lét fátt stöðva sig.
Svona var Hrefna í augum litlu
stelpunnar og svo ótal margar
minningar sem stóra frænka
skilur eftir sig; hlýjar, ljúfar og
dýrmætar.
Deyr fé,
deyja frændur,
deyr sjálfur ið sama;
en orðstír
deyr aldregi,
hveim er sér góðan getur.
(Úr Hávamálum)
Elín Heiður Gunnarsdóttir.
Móðursystir okkar Hrefna
Iðunn Sigvaldadóttir er fallin
frá og þar með fækkar enn í
hópi þeirra sem mótuðu æsku
okkar systkina.
Hrefna var okkur systkinum
afar kær. Við fráfall foreldra
sinna, móðurforeldra okkar,
tóku Hrefna og Ólafur bróðir
hennar við heimilinu að Snorra-
braut 69. Við vorum hluti af
yngri systrabörnum þeirra og í
uppvexti okkar voru það Hrefna
og Óli sem réðu ríkjum á ætt-
aróðali fjölskyldunnar og gagn-
vart okkur systkinum má segja
að þau hafi jafnframt tekið við
hlutverkinu sem amma og afi. Á
Snorrabrautinni dvöldum við
nánast í öllum fríum og á hverju
sumri á meðan við bjuggum í
Vestmannaeyjum. Foreldrar
okkar og Torfi yngri bróðir í
kjallaraíbúðinni en við systur í
nutum þess að vera í risinu hjá
Hrefnu og Óla. Hrefna, yfir-
kennarinn og síðar skólastjór-
inn, hafði mikla frásagnargáfu
en var jafnframt óspör á stríðni.
Hún birtist okkur einnig stund-
um sem strangur kennari sem
við hefðum aldrei þorað að
óhlýðnast og fyrstu skólaár okk-
ar lagði hún fyrir okkur lestrar-
próf í hvert sinn er við komum í
bæinn.
Hrefna var ávallt glæsileg til
fara og ók um á fallegum amer-
ískum Oldsmobile, með ljósu
damaskáklæði á sætum sem
okkur fannst hæfa drottningu.
Við fengum ósjaldan að fljóta
með í alls kyns erindrekstur,
inn í Breiðagerðisskóla og í
Skeifuna þar sem nauðsynjavör-
ur voru verslaðar. Við krakk-
arnir höfðum það hlutverk að
finna hinn ómissandi krummala-
kkrís sem var maulaður í bíln-
um á leiðinni heim. Ef við vor-
um heppin setti hún
kraftmikinn bílinn í fluggírinn
og við kipptumst til í aftursæt-
inu, engin voru bílbeltin en eng-
an sakaði þrátt fyrir smá koll-
hnísa stöku sinnum.
Hrefna hafði gaman að börn-
um fram á síðasta dag og sinnti
ófáum systkinabörnum sínum
sem og börnum þeirra. Hún
hafði ofan af fyrir okkur og síð-
ar börnum okkar með lestrar-
kennslu og einnig var hún
óþreytandi við að aðstoða okkur
við dúkkulísugerð, teiknaði
skopmyndir af okkur, lék við
okkur feluleik eða heitt og kalt
þar sem hún faldi fallega gula
hringinn sem hún bar alla okkar
tíð.
Þegar við urðum eldri feng-
um við ráðleggingar um útlit og
stíl og stundum fengum við að
heyra „nú, er þetta í tísku“ og
það var ekki ætlað sem hrós.
Ánægðari var hún þegar við
drógum fram glæsilega síðkjóla,
skó og veski frá æskuárum
hennar og móður okkar og
skörtuðum þeim á böllum í
gamla skólanum hennar,
Menntaskólanum í Reykjavík,
og seinna á árshátíðum í Há-
skóla Íslands.
Þegar við urðum enn eldri og
kominn var tími til að velja nám
og starfsferil má segja að hún
hafi verið okkur mikil fyrir-
mynd. Hún hafði brotið glerþök,
vann meðal annars fyrir sér
sem bílstjóri um tvítugt og var
ein af fyrstu konum til að verða
skólastjóri í Reykjavík. Við
völdum annan starfsvettvang en
hún, en báðar völdum við nám
og störf sem ekki eru hefðbund-
in kvennastörf. Ómeðvitað var
Hrefna okkur sterk fyrirmynd,
en að hennar viti gátu konur
jafnt sem karlar gengt stjórn-
unarstöðum og verið leiðandi í
samfélaginu.
Megi minning merkrar konu
lifa!
Ólöf Hrefna og Guðríður
Margrét Kristjánsdætur.
Hrefna Sigvaldadóttir kenn-
ari er látin; á ofanverðum ní-
ræðisaldri.
Ég kynntist Hrefnu þegar ég
starfaði sem uppeldismenntaður
starfsmaður á Skóladagheimili
Breiðagerðisskóla; á árunum
1989-1994. Samskipti okkar
voru formleg en vinsamleg; og
einu sinni þáði hún að gjöf frá
mér nýjustu ljóðabók mína; sem
litríka menningargjöf starfs-
manns!
Mér fannst þá sem nú að við
ættum sláandi hluti sameigin-
lega: Þannig urðum við bæði
einhleyp og barnlaus; og hefur
það þótt óvenjulegra hjá konu
af eldri kynslóð en minni. En
kannski var lykillinn að því hjá
okkur báðum að áhugamálin
gengu svo vel upp hjá okkur í
lífinu að ekki virtist aðkallandi
að bæta hjúskaparvíddinni við.
Þannig snerist Hrefna fljótt til
kennarastarfsins; sem er eins
konar fjölskyldustarf, fræðistarf
og embættisstarf í senn. (Hins
vegar var ég sá; úr minni mið-
stéttar-menntafjölskyldu; sem
fann svigrúm til að lifa rólyndu
menningarlegu og listrænu lífi á
námsárunum; og síðan í bland
við fjölskyldulega vinnustaði; að
loknu háskólanámi í menning-
arfræðum (einkum mannfræði)
og kennsluréttindum; meðan hin
fjögur systkinin mín fóru öll í
hagnýtari langskólanámsáttir;
og giftust!)
Við barnlausu einhleyping-
arnir úr kennarastétt horfum
oft hver til annars með sam-
blandi af væntumþykju, virð-
ingu og skilningi.
Ég vil kveðja Hrefnu með því
að grípa niður í ljóð úr einni af
nýrri ljóðabókum mínum; þar
sem ég segi frá tilviki frá skóla-
dagheimilisstarfinu; þar sem ég
hitti konu sem ég hafði kynnst á
forskólaárum mínum í Reykja-
vík. Er það úr ljóði sem heitir:
Minningar frá forskólaaldri. En
þar yrki ég m.a. svo:
...
Dökkhærða dóttir prentarans;
skælbrosandi stúlkan með flotta
hárið;
verkamannabústaðamegin við götuna
tekur kveðju stráklingsins fálega;
þangað til hún flytur einn daginn!
Og heilsar mér svo löngu seinna
af færi
er ég vinn á miðjum aldri
við að gæta sonar hennar á
skóladagheimili!
Tryggvi V. Líndal.
Ungur var ég að árum þegar
Hrefna tók að móta mig og und-
irbúa fyrir framtíðina. Hún
hafði nýlega útskrifast sem
kennari og frumraun hennar
var tveir árgangar í Breiðagerð-
is- og Háagerðisskóla. Við í 51
árganginum vorum sett í H-
bekk í Hágerðisskóla fyrstu tvö
árin og síðan flutt yfir í Breiða-
gerðisskóla. Hópurinn hélst að
mestu leyti óbreyttur þar til
barnaprófi var lokið í 12 ára
bekk.
Hrefna náði strax góðum tök-
um á okkur krökkunum. Hún
var ströng og hélt góðum aga
án þess að beita neinni hörku.
Það varð til þess að vorum frek-
ar montin af að hafa hana fyrir
kennara. Gott dæmi um agann
var hvernig við urðum að stilla
okkur upp á hermannavísu þeg-
ar gengið var inn í skólastofuna.
Jöfn bil á milli, til hliðar og
fram á við, þá vorum við tilbúin
að þramma inn. Þegar inn var
komið stilltum við okkur upp við
borðin og settumst þegar merk-
ið var gefið. Í minningunni náði
hún að gera námsefnið áhuga-
vert og jafnvel spennandi.
Hrefna var metnaðarfullur
kennari og lagði áherslu á að við
nemendurnir kæmum vel undir-
búin þegar kom að prófum. Það
var ekki verið sinna því rétt fyr-
ir próf heldur var hún velvak-
andi yfir frammistöðu okkar
allra á skólatímabilinu, enda
skilaði hún bekknum frá sér
með meðaleinkunn yfir 9 á
barnaprófi. Reglulegur upplest-
ur upp úr klassískum barnabók-
um í drekkutímum varð feiki-
vinsæll og var beðið með
eftirvæntingu. Það voru mörg
atvikin í skólastofunni sem voru
eðlileg blanda af skemmtun,
leiða og óhöppum, en það á ég
bara út af fyrir mig eða með
mínum bekkjarfélögum.
Seinna á ævinni lágu leiðir
okkar aftur saman og þá var
Hrefna orðin skólastjóri í
Hrefna Iðunn
Sigvaldadóttir