Morgunblaðið - 29.01.2020, Síða 28

28 MENNING
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. JANÚAR 2020
Ten Points
27.990 kr. 13.995 kr.
Garðatorg 4 | s. 551 5021 | www.aprilskor.is
50-60%
afsláttur af útsöluvörum
VIÐTAL
Silja Björk Huldudóttir
silja@mbl.is
Sölvi Björn Sigurðsson, Bergrún
Íris Sævarsdóttir og Jón Viðar
Jónsson hlutu í gærkvöldi Íslensku
bókmenntaverðlaunin 2019 er þau
voru afhent við hátíðlega athöfn á
Bessastöðum í 31. sinn úr hendi
Guðna Th. Jóhannessonar, forseta
Íslands. Sölvi Björn hlaut verðlaun-
in í flokki fagurbókmennta fyrir
skáldsöguna Selta – Apókrýfa úr
ævi landlæknis sem Sögur útgáfa
gefur út, Bergrún Íris í flokki
barna- og ungmennabóka fyrir
skáldsöguna Langelstur að eilífu
sem Bókabeitan gefur út og Jón
Viðar í flokki fræðibóka og rita al-
menns efnis fyrir bókina Stjörnur
og stórveldi á leiksviðum Reykjavík-
ur 1925-1965 sem Skrudda gefur út.
Fjögurra manna lokadómnefnd
valdi vinningsverkin úr hópi fimm-
tán bóka sem tilnefndar voru 1.
desember, en fimm bækur voru til-
nefndar í hverjum flokki. Loka-
dómnefnd skipuðu Anna Þorbjörg
Ingólfsdóttir, Bergsteinn Sigurðs-
son, Knútur Hafsteinsson og Ing-
unn Ásdísardóttir, sem jafnframt
var formaður nefndarinnar. Verð-
launaféð nemur einni milljón króna
fyrir hvert vinningsverk. Auk þess
fá höfundarnir þrír verðlaunagrip
sem Jón Snorri Sigurðsson, á gull-
smíðaverkstæði Jens, hannaði.
Fjallar um ábyrgð okkar
gagnvart börnum
„Ég fann fyrst og fremst fyrir
gleði þegar niðurstaðan varð ljós,“
segir Sölvi Björn Sigurðsson og tek-
ur fram að það hefði ekki komið sér
á óvart ef einhver annar höfundur í
hópi tilnefndra hefði unnið, enda
hafi samkeppnin verið hörð. „Það
eitt að fá tilnefningu er í mínum
huga ákveðin staðfesting á því að
maður sé að gera eitthvað rétt.“
Í umsögn dómnefndar um Seltu –
Apókrýfu úr ævi landlæknis segir:
„Frumleg og áhrifarík saga sem fer
víða með lesandann í tíma og rúmi,
yfir vötn og lönd en ekki síður inn-
ansálar. Hið ytra er frásögnin sett
niður fyrir tveimur öldum en jafn-
framt rambar hún á barmi raunveru
og hugarflugs. Sögunni er valið mál-
snið sem hæfir bæði sögutíma og
frásagnaraðferð og sýnir höfundur
þar fágæta stílsnilld.“
Í þakkarræðu sinni rifjaði Sölvi
Björn upp að hann hefði aðeins ver-
ið átta ára gamall þegar hann skrif-
aði sína fyrstu skáldsögu, sem
nefndist Lífið á Hornbjargsvita og
var óður til náttúrunnar og ekki síst
dýranna á staðnum þegar hann
dvaldi þar sumarlangt. Sagðist hann
sjá Seltu sem eins konar framhald
þessarar fyrstu skáldsögu. „Hún
fjallar um Ísland, um fuglana og
steintegundirnar, um fólkið sem við
elskum, missum og finnum kannski
aftur – og kannski ekki – en fyrst og
fremst um það að við hættum ekki
að leita að því sem okkur er ætlað
að leita að, þar til við annaðhvort
finnum það eða deyjum.“
Selta er sjötta skáldsaga höf-
undar og því liggur beint við að
spyrja hvort um sé að ræða bestu
bók hans til þessa. „Ég er að
minnsta kosti mjög ánægður með
þessa bók og sáttur við niðurstöð-
una,“ segir Sölvi Björn, sem fékk
hugmyndina að Seltu fyrir um sjö
árum. „Þegar ég skrifaði fræðibæk-
urnar Stangveiðar á Íslandi og Ís-
lensk vatnabók lagðist ég í miklar
rannsóknir og las gríðarlegt magn
af þjóðfræðiritum, þjóðsögum og
ferðabókum frá 19. öld. Við það
kviknaði hugmyndin að Seltu og ég
byrjaði að punkta hjá mér hluti árið
2014, en fór ekki að skrifa af krafti
fyrr en 2017.“
Var eitthvað í þeirri heimilda-
öflun sem kom þér sérstaklega á
óvart?
„Já, alveg fjölmargt. Það er gam-
an að lesa náttúrufræðirit og sjá
þekkingar-
ástríðuna sem þar
birtist. Á fyrri
hluta 19. aldar
var landið að
stórum hluta enn
ónumið og lítið
skrásett um
landsins gæði og
nauðsynjar. Nátt-
úrufræðingar
söfnuðu upplýsingum til að auðveld-
ara væri að komast hér af,“ segir
Sölvi Björn og rifjar upp að hann
hafi rekist á heimild um hæli í
Skaftafellssýslu fyrir jaðarsettan
hóp samfélagsins.
„Það fannst mér strax heillandi
viðfangsefni og fór að lesa mér til
um holdsveikraspítalana í Evrópu
og stofnanir þar sem fólk er bara
geymt,“ segir Sölvi Björn og bendir
á að viðfangsefnið tengist skrifum
franska heimspekingsins Michels
Foucaults sem beindi sjónum að
jaðarhópum. „Þessir jaðarhópar eru
stór hluti af okkar samfélagi í dag
en stóðu utan samfélagsins megnið
af mankynssögunni. Mér fannst
spennandi að koma því inn í sög-
una,“ segir Sölvi Björn og bætir við:
„Bókin fjallar að stórum hluta um
ábyrgð okkar gagnvart börnum og
þeim sem minna mega sín og hversu
langt við erum tilbúin að ganga til
að axla þá ábyrgð.“
Leikur sér með tungumálið
Selta er önnur bók Sölva Björns
þar sem sögusviðið er 19. öld, en
fyrri bókin er Gestakomur í Sauð-
lauksdal sem hann sendi frá sér
2011. Spurður hvað það sé við 19.
öldina sem kalli á hann svarar Sölvi
Björn: „Þetta eru ákveðin tímamót í
íslenskri sögu og mannkynssögunni
almennt, þar sem nútíminn er að
vakna. Það var ákveðið bil á milli
þeirra Íslendinga sem höfðu færi á
að fara út í heim og mennta sig og
taka á móti öllum þessum nýju hug-
myndum og þeirra sem lifðu í gamla
tímanum í sveitinni og lítið breyttist
hjá frá fyrri öldum. Þessi núningur
þarna á milli skapar skemmtilegt
rými til að stilla hugmyndum, að-
stæðum og andstæðum saman. Svo
er einhver andi í tungumálinu. Það
er hægt að leika sér með tungu-
málið á annan hátt en í samtíma-
sögu. Tungumálið er ekki dautt efni
heldur leir sem hægt er að móta
með hvaða hætti sem er.“
Nýverið var upplýst hverjir hljóta
listamannalaun í ár og þú hlýtur sex
mánuði. Að hverju muntu vinna?
„Ég er með tvær skáldsögur í
vinnslu með aðaláherslu á aðra
þeirra. Það er kannski ótímabært að
segja of mikið um hana á þessu
stigi. Ég get þó sagt að hún sækir
aðeins aftur í tímann, þó ekki eins
langt aftur og Selta, heldur til loka
19. aldar. Það má kannski segja að
næsta bók verði andlega skyld
Seltu, því þarna eru læknar og vís-
indamenn að uppgötva heiminn.
Mér finnst eitthvað heillandi við að
setja mig í spor þeirra sem eru að
uppgötva alheiminn og mennsk-
una,“ segir Sölvi Björn, sem reiknar
með að bókin verði gefin út á næsta
ári.
Spurður hvort hann sé búinn að
eyrnamerkja verðlaunaféð ein-
hverju tilteknu svarar Sölvi Björn
því játandi. „Það verður nú ekkert
erfitt að koma þeim peningum í lóg.
Mig vantar nýja útidyrahurð í stað
þeirrar gömlu, sem er orðin fúin,“
segir Sölvi Björn og bætir kíminn
við að vonandi verði hægt að nota
dyrnar til að opna inn í næsta heim.
„Í sumar dvel ég í Jónshúsi til að
leggjast í ákveðnar rannsóknir og
skrifa, þannig að eitthvað af aur-
unum nýtist kannski þar á góðu
kaffihúsi,“ segir Sölvi Björn að
lokum.
„Þetta var mitt Everest“
„Ég er gríðarlega þakklát,“ segir
Bergrún Íris Sævarsdóttir og tekur
fram að hún hafi verið innilega hissa
þegar í ljós kom að hún hefði unnið.
„Enda er þetta í fyrsta sinn sem ég
er tilnefnd til Íslensku bókmennta-
verðlaunanna. Ég átti því ekki von á
þessum verðlaunum fyrr en mögu-
lega seinna á ferlinum. Þetta var
mitt Everest sem ég hafði sett
stefnuna á. Nú verð ég að finna mér
nýtt Everest til að stefna að,“ segir
Bergrún Íris og nefnir í því sam-
hengi að nýtt markmið gæti meðal
annars falist í því að efla áhuga
fólks á öllum aldri fyrir barna-
bókum.
Í þakkarræðu sinni minnti Berg-
rún Íris á mikilvægi barnabóka og
kvöldsögunnar. „Barnabók er griða-
staður. Hún veitir skjól, huggar,
faðmar, kennir og þroskar. Það er
ekki þar með sagt að barnabæk-
urnar þurfi að vera bitlausar eða
viðfangsefnið léttvægt. Þvert á
móti,“ sagði Bergrún Íris og benti á
að Langelstur að eilífu fjallaði um
barn sem missti besta vin sinn. „En
þó að bókin kalli fram erfiðar til-
finningar skilur hún lesendur eftir
sátta, með frið í hjartanu, og að
lestri loknum eru börnin enn nánari
foreldrum sínum en áður. Það er
ekkert að óttast. Með bók í hendi
erum við örugg, jafnvel þótt sög-
urnar segi frá sorg og missi, skelfi-
legum skrímslum eða ógnvekjandi
vampírum,“ sagði Bergrún Íris og
minnti á að barn sem lærði ekki að
elska bækur færi á mis við ævintýri
og spennu, öryggi og skjól.
Í umsögn dómnefndar um Lang-
elstur að eilífu segir: „Í bókinni
Langelstur að eilífu er fjallað á
hispurslausan hátt um elli, dauða og
sorg. Þessu viðkvæma efni eru gerð
afar falleg skil í bæði texta og
myndum sem miðla sögunni í sam-
einingu. Þetta er áhrifarík en jafn-
framt hnyttin og skemmtileg bók
um þarft umfjöllunarefni fyrir
börn.“
Huga þarf að grunninum
Stutt er síðan þú fékkst Fjöru-
verðlaunin fyrir Kennarann sem
hvarf og sú bók hlaut einnig verð-
laun Guðrúnar Helgadóttur á síð-
asta ári. Það liggur því beint við að
spyrja hvort verðlaunabókin nú sé
besta bók þín til þessa?
„Skáldgyðjan virðist hafa verið
mér hliðholl á síðasta ári og gaf mér
tvö fræ til að sá og láta blómstra og
nú er ég að uppskera. Fyrirfram
hefði ég veðjað á Kennarann sem
hvarf, en það var mér ótrúlega dýr-
mætt að Langelstur að eilífu skyldi
vera tilnefnd til og hljóta Íslensku
bókmenntaverðlaunin því mér þykir
svo vænt um þessar persónur og
börnum þykir sömuleiðis svo vænt
um þær,“ segir Bergrún Íris og vís-
ar þar til Eyju og Rögnvaldar sem
eru í aðalhlutverki í þriggja bóka
bókaflokknum sem lýkur með Lang-
elstur að eilífu. „Ég mun sakna
Eyju og Rögnvaldar,“ segir Berg-
rún Íris og viðurkennir að hún hafi
gælt við þá hugmynd að Rögnvaldur
gengi aftur svo hún gæti haldið
áfram að skrifa um þau Eyju. „En
ég mun ekki láta verða af því vegna
þess að mér finnst kominn tími til
að rýma til fyrir nýjum hug-
myndum,“ segir Bergrún Íris og
tekur fram að mikilvægt sé að bjóða
börnum upp á sama góða úrvalið og
gert sé þegar komi að bókum fyrir
fullorðna.
Í samtali okkar fyrr í þessum
mánuði, þegar ljóst var að þú hefðir
hlotið Fjöruverðlaunin, upplýstir þú
að þú værir á þessu ári að fara að
skrifa framhaldsbókina Kennarann
sem hvarf – aftur, en í upphafi árs
kom í ljós að þú hlýtur listamanna-
Morgunblaðið/Eggert
Gleðistund á Bessastöðum Forseti Íslands, Guðni Th. Jóhannesson, verðlaunahafarnir Sölvi Björn Sigurðsson og Bergrún Íris Sævarsdóttir og
útgefandinn Steingrímur Steinþórsson, sem tók við verðlaununum fyrir hönd Jóns Viðars Jónssonar, Heiðar Ingi Svansson, formaður Félags íslenskra
bókaútgefanda, og Eliza Reid forsetafrú á Bessastöðum í gærkvöldi þegar Íslensku bókmenntaverðlaunin voru afhent við hátíðlega athöfn í 31. sinn.
„Fann fyrst og fremst fyrir gleði“
 Sölvi Björn Sigurðsson, Bergrún Íris Sævarsdóttir og Jón Viðar Jónsson hlutu Íslensku bók-
menntaverðlaunin 2019  Hljóta þau eina milljón króna hvert og sérhannaðan verðlaunagrip