Morgunblaðið - 29.01.2020, Blaðsíða 29

laun í sex mánuði í ár. Ertu með
fleiri hugmyndir að bókum í koll-
inum sem bíða eftir að komast á
blað?
„Já, ég fæ alltof margar hug-
myndir og vildi óska að almanaks-
árið væri lengra, markaðurinn
stærri og ég jafnvel með fleiri sjálf
til að koma þessu öllu frá mér í
hendur lesenda. Hugmyndirnar eru
endalaust að minna á sig og heimta
að ég sinni þeim. Ég er að vinna að
óhugnanlegum léttlestrarbókum
fyrir Menntamálastofnun, er með
hugmynd að unglingabók og hug-
mynd að fallegri myndabók sem
vonandi verður að veruleika í haust,
því mig langar að fara að gera meira
fyrir yngstu krílin,“ segir Bergrún
Íris, sem hingað til hefur sjálf
myndlýst allar sínar bækur.
„Yfirleitt fæ
ég hugmyndir
sem myndir og
ég byrja alltaf
að leita að per-
sónum bókanna
í teikningu áður
en ég byrja að
skrifa. Mér
finnst ég ekki
vita hvernig
persónan á að hljóma fyrr en ég veit
hvernig hún lítur út. Það væri
skemmtileg áskorun fyrir mig að
vinna með öðrum myndhöfundi og
skrifa eitthvað án þess að teikna
það. Við eigum svo ótrúlega mikið af
flottum og færum myndhöfundum
hérlendis og því er óskalistinn minn
eftir samstarfsfélögum langur,“ seg-
ir Bergrún Íris og tekur fram að
óskandi væri að myndhöfundar
gætu fengið starfslaun listamanna
líkt og aðrar stéttir.
„Við höfum oft sent umsóknir í
myndlistarsjóð, hönnunarsjóð og
meira að segja í rithöfundasjóð en
ekki fengið. Myndhöfundar fá ekki
starfslaun. Ég vildi óska að mynd-
lýsingar væru litnar sömu augum og
önnur myndlist því þetta er engu
minna merkilegt. Þetta er það sem
þjálfar myndlæsi barnanna okkar
og býr þau undir að fara á og njóta
myndlistarsýninga í framtíðinni. Við
verðum því að huga að grunninum
og vera með vandað efni í barnabók-
um sem og efni sem sýnir börnum
veruleikann sem þau þekkja,“ segir
Bergrún Íris.
Starfið í mikilli óvissu
„Ég vil byrja á því að þakka þann
heiður sem mér og verki mínu er
sýndur með þessari viðurkenningu,“
sagði Jón Viðar Jónsson í þakkar-
ræðu sem Steingrímur Steinþórsson
útgefandi flutti fyrir hans hönd á
Bessastöðum í gærkvöldi. Í ræðunni
benti Jón Viðar á að bókin væri
fyrst og fremst afrakstur starfs
hans við Leikminjasafn Íslands sem
var stofnað 2003. „En illu heilli lagt
niður í fyrra, jafnframt því sem
safnkosturinn var færður undir
Landsbókasafn og Þjóðminjasafn.
Leikminjasafnið var í upphafi stofn-
að af grasrótarsamtökum leiklistar-
og leikáhugafólks til að bæta úr
þeirri vanrækslu sem leiksögulegur
arfur þjóðarinnar hafði þá sætt af
hálfu ríkis, sveitarfélaga og annarra
opinberra stofnana um alltof langt
skeið. Framtíð þessa starfs er því í
mikilli óvissu sem stendur og
hörmuleg sú tilhugsun að aftur
verði horfið til fyrra ástands. Myndi
því fátt gleðja höfund þessarar bók-
ar meira en ef útkoma hennar og sú
upphefð, sem henni hefur nú veist,
myndi leiða til þess að merki Leik-
minjasafnsins yrði hafið á loft að
nýju og starf þess endurreist í ein-
hverri mynd.“
Í umsögn dómefndar um Stjörnur
og stórveldi á leiksviðum Reykjavík-
ur 1925-1965 segir: „Hér eru helstu
stjörnurnar í leiklistarsögu þjóðar-
innar á fyrri hluta 20. aldar dregnar
lifandi og skýrum dráttum og list
þeirra gerð ítarleg og góð skil. Þrátt
fyrir að bókin byggist á köflum um
einstaka leikara og leiksögu þeirra
gefur hún jafnframt samfellda og
skýra mynd af fyrstu árum reglu-
legrar leiklistarstarfsemi hér á
landi, ekki aðeins á leiksviðinu
sjálfu heldur einnig í útvarpi og á
bak við tjöldin og er því mikilvægt
framlag til leiklistarsögu okkar.“
Blaðamaður Morgunblaðsins
sendi Jóni Viðari nokkrar spurn-
ingar og spurði meðal annars hvort
viðurkenningin
hefði komið
honum á óvart.
„Já og nei. Það
voru margir
verðugir
kandidatar í
þessum flokki
að þessu sinni.
Á hinn bóginn
hafa öll við-
brögð þeirra, sem á annað borð hafa
lesið bókina og látið í sér heyra, ver-
ið svo eindregið jákvæð að ég var
farinn að trúa því að mér hefði tek-
ist að skrifa allra sæmilegustu bók.“
Hvernig kom það til að þú
ákvaðst að skrifa einmitt þessa bók
á núverandi tímapunkti?
„Það var ekkert mikið seinna
vænna að skrifa þessa bók. Fólk
undir fimmtugu man fæst þessa
leikara nema ef til vill í upptökum
sem gefa ekki alltaf góða mynd af
list þeirra. Þó verður þar að undan-
skilja Þorstein Ö. Stephensen, Lár-
us Pálsson og jafnvel Brynjólf Jó-
hannesson sem til eru mjög góðar
hljóðupptökur með. En um sviðslist
þeirra höfum við aðeins þessar
óbeinu heimildir, myndir, frásagnir
samtímamanna og dóma af mismun-
andi gæðum.“
Kallaði bókin á mikla rannsóknar-
vinnu af þinni hálfu?
„Ég hef í rauninni verið að safna
efni til hennar í fjörutíu ár eða frá
því ég kom fyrst til starfa í leikhús-
inu, sem leiklistarstjóri Útvarps
1982. En fyrst og fremst er hún þó
afrakstur starfs míns við Leikminja-
safn Íslands frá 2002 til 2012. Í
starfssamningi mínum við það var
ákvæði sem heimilaði mér að stunda
rannsóknir eftir því sem tími gæfist
til frá daglegum rekstri safnsins, og
það nýtti ég mér að sjálfsögðu.“
Hvaða lærdóm, ef einhvern, get-
um við helst dregið af leiklistar-
starfinu hérlendis á árunum 1925-
65?
„Við getum meðal annars dregið
af því þann lærdóm hversu miklu
skiptir að hleypa erlendum áhrifa-
völdum inn í íslenskt leiklistarlíf.
Framan af var þetta leikhús afar
vanburðugt, einkum var leik-
stjórnarþátturinn veikur. En hann
tók stökk fram á við þegar hingað
komu erlendir fagmenn sem kunnu
að gera strangar kröfur og lyftu
leikhúsinu í raun á nýtt stig. Ég
ætla ekki að telja hér upp nein nöfn,
menn verða bara að lesa bókina til
að sjá þetta.“
Leikstjórar með uppblásið egó
Sérðu einhverjar hliðstæður milli
leiklistarstarfs þessa tíma og dags-
ins í dag?
„Það hefur margt breyst, sumt til
batnaðar, annað ekki. Leikstjórnar-
veldið í íslensku leikhúsi er að mín-
um dómi komið á nánast sjúklegt
stig sem birtist meðal annars í því
að það hirðir ekkert um að gefa
bestu og hæfileikaríkustu leik-
urunum nægt svigrúm til þroska.
Allir sem hafa eitthvað fylgst með
skrifum mínum vita að þetta er
skoðun mín sem ég hef leitast við að
sýna fram á með margvíslegum
dæmum. Kannski er það af þessum
sökum sem við eigum engan Þor-
stein Ö. í dag, nú eða – svo við fær-
um okkur til næstu kynslóðar á eftir
– engan leikara sem að fjölhæfni
jafnast á við til dæmis Róbert Arn-
finnsson. Við eigum leikara sem á
góðum degi geta gert frábæra hluti,
en þeir góðu dagar eru sorglega
sjaldgæfir og það er ekki leikur-
unum að kenna heldur misvitrum
leikhússtjórum og leikstjórum með
uppblásið egó.“
Fyrir hverja hugsaðir þú bókina?
„Bókin er skrifuð fyrir almenna
lesendur sem á annað borð hafa
áhuga á efninu. Nú, ef fræða-
samfélagið svokallaða lætur svo lítið
að taka nótís af henni, þá getur hún
ef til vill orðið til að útvíkka sjón-
deildarhring þess eitthvað lítillega.
Þetta samfélag hefur að heita má
vanrækt leiklistararf þjóðarinnar
algerlega, til dæmis hefur Háskól-
inn aldrei séð ástæðu til að stofna
kennslu- og rannsóknarstöðu fyrir
íslenskar sviðslistir.“
Ert þú farinn að leggja drög að
næstu bók?
„Ég á drög að ýmsu í fórum mín-
um, en hvernig vinnst úr því, það
verður tíminn að leiða í ljós.“
MENNING 29
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 29. JANÚAR 2020
Auk verðlaunaverksins Selta –
Apókrýfa úr ævi landlæknis eftir
Sölva Björn Sigurðsson sem Sögur
útgáfa gefur út voru í flokki fagur-
bókmennta tilnefndar (í stafrófs-
röð höfunda): Svínshöfuð eftir
Bergþóru Snæbjörnsdóttur sem
Benedikt bókaútgáfa gefur út;
Staða pundsins eftir Braga Ólafs-
son sem Bjartur gefur út; Aðferðir
til að lifa af eftir Guðrúnu Evu
Mínervudóttur sem Bjartur gefur
út og Dimmumót eftir Steinunni
Sigurðardóttur sem Mál og menn-
ing gefur út.
Auk verðlaunaverksins Lang-
elstur að eilífu eftir Bergrúnu Írisi
Sævarsdóttur sem Bókabeitan
gefur út voru í flokki barna- og
ungmennabóka tilnefndar: Nær-
buxnanjósnararnir eftir Arndísi
Þórarinsdóttur sem Mál og menn-
ing gefur út; Nornin eftir Hildi
Knútsdóttur sem JPV útgáfa gefur
út; Egill spámaður eftir Lani Yama-
moto sem Angústúra gefur út og
Kjarval – málarinn sem fór sínar
eigin leiðir eftir Margréti Tryggva-
dóttur sem Iðunn gefur út.
Auk verðlaunaverksins Stjörnur
og stórveldi á leiksviðum Reykja-
víkur 1925-1965 eftir Jón Viðar
Jónsson sem Skrudda gefur út
voru í flokki fræðibóka og rita al-
menns efnis tilnefndar: Lífgrös og
leyndir dómar – Lækningar, töfrar
og trú í sögulegu ljósi eftir Ólínu
Kjerúlf Þorvarðardóttur sem Vaka-
Helgafell gefur út; Síldarárin 1867-
1969 eftir Pál Baldvin Baldvinsson
sem JPV útgáfa gefur út; Jakobína
– saga skálds og konu eftir Sigríði
Kristínu Þorgrímsdóttur sem Mál
og menning gefur út og Öræfa-
hjörðin – Saga hreindýra á Íslandi
eftir Unni Birnu Karlsdóttur sem
Sögufélag gefur út.
Íslensku bókmenntaverðlaun-
unum var komið á fót árið 1989 í
tilefni af 100 ára afmæli Félags
íslenskra bókaútgefenda sem
stofnað var í Reykjavík í janúar
1889. Fyrsta árið var verðlaun-
unum ekki skipt í flokka en til-
nefndar alls 10 bækur. Árið eftir
var tilhögun verðlaunanna breytt
þannig að tilnefndar bækur skipt-
ust í tvo flokka, fagurbókmenntir
annars vegar og fræðibækur og rit
almenns efnis hins vegar. Þannig
héldust verðlaunin óbreytt til árs-
ins 2013 að við bættist flokkur
barna- og ungmennabóka.
Alls hafa 72 höfundar hlotið
verðlaunin í gegnum tíðina, þar af
22 konur og 50 karlar. Tveir höf-
undar hafa hlotið verðlaunin þrisv-
ar sinnum, það eru Andri Snær
Magnason og Guðjón Friðriksson.
Fjórir höfundar hafa hlotið verð-
launin tvisvar, það eru Guðbergur
Bergsson, Hallgrímur Helgason,
Hörður Ágústsson og Silja Aðal-
steinsdóttir.
Verðlaunað í þremur flokkum
ALLS HAFA 72 HÖFUNDAR VERIÐ VERÐLAUNAÐIR Á 31 ÁRI
ICQC 2020-2022
Nánari upplýsingar um sýningartíma á sambio.is
LOKAKAFLINN
Í SKYWALKER SÖGUNNI
SÝND MEÐ ÍSLENSKU OG ENSKU TALI
6 ÓSKARSTILNEFNINGAR
ÓSKARS
TILNEFNINGAR11
 Rás 2
 FBL
LEIKSTÝRÐ AF CLINT EASTWOOD