Morgunblaðið - 05.02.2020, Qupperneq 14

Ký
pu
r
Li
ec
ht
en
st
ei
n
Sv
is
s
Fi
nn
la
nd
M
al
ta
Sv
íþ
jó
ð
Sp
án
n
B
úl
ga
ría
Lú
xe
m
bo
rg
Au
st
ur
rík
i
Íta
lía
N
or
eg
ur
Fr
ak
kl
an
d
Po
rt
úg
al
B
el
gí
a
G
rik
kl
an
d
Þý
sk
al
an
d
ES
B
m
eð
al
ta
l
Ís
la
n
d
B
re
tla
nd
Ír
la
nd
Té
kk
la
nd
Rú
m
en
ía
Li
th
áe
n
H
ol
la
nd
Ei
st
la
nd
D
an
m
ör
k
Le
tt
la
nd
Pó
lla
nd
Sl
óv
en
ía
Sl
óv
ak
ía
Kr
óa
tía
U
ng
ve
rja
la
nd
194 197
216 220 221 229 230
232 235 237 241 243 244 246
247 249 253 257
270 275 277 277 277 281
285 288 294 295 297
309 315
334 345
Heimild: Eurostat
Dauðsföll af völdum krabbameins á Íslandi og í öðrum Evrópulöndum
Fjöldi dauðsfalla á hverja 100.000 íbúa árið 2016
SVIÐSLJÓS
Höskuldur Daði Magnússon
hdm@mbl.is
Alþjóðadagur gegn krabbameinum
var í gær, 4. febrúar. Af því tilefni
vakti Alþjóðaheilbrigðismálastofn-
unin (WHO) athygli á mikilvægi
þess að bæta fræðslu og þjónustu í
löndum sem teljast til tekjuminni
landa eða í meðallagi. Varar stofn-
unin við því að ef ekkert verði að
gert muni tilvikum krabbameina
fjölga um 60% í heiminum á næstu
tveimur áratugum. Mesta fjölgunin
(81%) verði í áðurnefndum tekju-
lægri löndum en þar eru lífslíkur
þegar minnstar.
Vill markvissar aðgerðir
Í umfjöllun á vef WHO segir að
umrædd lönd hafi þurft að beina
takmörkuðum fjármunum sínum í
baráttu við smitsjúkdóma og til að
bæta aðbúnað óléttra kvenna og
barna. Fyrir vikið séu ekki til staðar
innviðir í heilbrigðiskerfum um-
ræddra landa til að koma í veg fyrir,
greina eða veita meðferð við krabba-
meinum. Á síðasta ári gátu yfir 90%
af löndum sem teljast til hátekju-
landa veitt allsherjar þjónustu
vegna krabbameina í heilbrigðis-
kerfum sínum samanborið við undir
15% tekjulægri landa.
Haft er eftir Tedros Adhanom
Ghebreyesus, framkvæmdastjóra
WHO, að bjarga megi sjö milljón
mannslífum á næsta áratug með
markvissum aðgerðum. Felast þær
meðal annars í að setja skorður við
sölu á tóbaki, bólusetningu gegn lifr-
arbólgu B, bólusetningu gegn HPV-
veirum og ýmiss konar rannsóknum
og meðferð.
Þau eru misjöfn vandamálin og
einnig er vakin athygli á því sem
betur mætti fara í tekjuhærri lönd-
um. Þannig segir að áfengi sé stór
áhættuþáttur hvað varðar krabba-
mein í löndum á borð við Bandarík-
in, Frakkland, Bretland, Ástralíu
auk Íslands og nágrannalandanna
Danmerkur, Finnlands, Noregs,
Svíþjóðar, Færeyja og Grænlands.
25% dauðsfalla vegna krabba
Í umfjöllun á vef Eurostat, hag-
stofu Evrópusambandsins, kemur
fram að um 1,2 milljónir manna hafi
dáið af völdum krabbameins í Evr-
ópu árið 2016. Rekja mátti fjórðung
dauðsfalla í álfunni til krabbameina.
Fleiri karlar létust af völdum
krabbameins en konur. Alls féllu
656.100 karlar í valinn af þessum
sökum (29% allra dauðsfalla karla)
en 511.600 konur (23% allra dauðs-
falla). Sé horft til fólks undir 65 ára
mátti rekja 37% allra dauðsfalla til
krabbameins. Í hópi fólks yfir 65 ára
voru 23% dauðsfalla af völdum
krabbameins.
Lungnakrabbi algengastur
Lungnakrabbamein dró 239
þúsund manns til bana í Evrópu árið
2016 og er það algengasta krabba-
meinið, 20% af öllum. Þar á eftir
kemur ristilkrabbamein (12%),
brjóstakrabbamein (7%), krabba-
mein í brisi (7%) og krabbamein í
blöðruhálskirtli (6%).
Sé aðeins horft til karla kemur í
ljós að um fjórðungur þeirra sem lét-
ust af völdum krabbameina glímdu
við lungnakrabbamein. Brjósta-
krabbamein er algengast hjá konum
(17%) en 15% sem létust af völdum
krabbameina töpuðu baráttunni við
lungnakrabba.
Krabbameinssjúkum
gæti fjölgað um 60%
14
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 5. FEBRÚAR 2020
Hægt er að lýsa skoðun á ritstjórnargreinum Morgunblaðsins á http://www.mbl.is/mogginn/leidarar/
ÚtgangaBreta úrEvrópu-
sambandinu mætir
ekki miklum skiln-
ingi á meginlandi
Evrópu. Þó er eins
og endrum og sinnum rofi til.
Blaðamaðurinn Romain Leick
skrifar í nýjasta tölublað þýska
vikuritsins Der Spiegel að þrá-
kelkni Evrópusambandsins
gagnvart Bretum hafi kostað
sitt og nú sé komið nóg.
Svo öllu sé til skila haldið
botnar Leick ekki í ákvörðun
Breta að ganga úr Evrópusam-
bandinu en hann segir að það
hafi gert afdrifarík mistök.
Sambandið hafi litið svo á að
yrði hvergi gefið eftir gagnvart
Bretum mætti koma í veg fyrir
að þeir létu verða af útgöng-
unni og hræða þá sem kynnu að
láta sér detta í hug að feta í fót-
spor þeirra.
ESB hefði tekist hið gagn-
stæða. Andstaða Breta við
Evrópusambandið hefði vaxið
frá þjóðaratkvæðinu 2016 og
Evrópa orðið „meðsek að Brex-
it“.
Leick skrifar að nú megi
meginlandið ekki endurtaka
mistökin og gera samningana
um samskiptin í framtíðinni að
enn einu hindrunarhlaupi.
Hann segir að freistingin til
að refsa Bretum af þrákelkni
einni saman sé enn sterk í
Brussel af þeirri ástæðu að það
varpi sjálfsmyndinni í efa að
leyfa jafn mikilvægu aðildar-
ríki og breska konungdæminu
að ganga út án athugasemda.
Það kunni að hafa verið
nauðsynlegt fyrir Þjóðverja að
afsala sér valdi til Evrópusam-
bandsins til að
særa burt djöfla
fortíðarinnar, en
öðru máli gegni um
Breta, sem ávallt
hafi farið sína leið.
Vissulega hafi það
ekki gengið áfallalaust, en að
mestu hafi sú saga verið já-
kvæð. Nú sé um að gera að
hrinda Bretum ekki frá sér.
Það yrði skelfilegt ef Bretar
næðu fyrr að semja við Banda-
ríkjamenn en ESB. „Auðvitað
vita Evrópubúar á meginland-
inu að skaði þeirra er að
minnsta kosti jafn mikill og
tjón Breta ef sambandið verð-
ur eyðilagt til frambúðar,“
skrifar hann.
Ekki megi gleyma því að
alltaf hafi verið undantekn-
ingar í Evrópusambandinu og
alltaf hafi verið ljóst að Bret-
land yrði aldrei hluti af póli-
tísku sambandi, aðeins þátt-
takandi í bandalagi með
sameiginlegan markað. Hann
bætir við að Evrópusambandið
hafi seilst of langt í átt til sam-
runa, sem ekki muni takast.
Bretar hafi ekki skotið það nið-
ur, heldur gangi sprungur eftir
bandalaginu þveru og endi-
löngu. Í ESB ættu menn að
láta af drambseminni, sætta
sig við að um fyrirsjáanlega
framtíð verði ESB samband en
ekki sambandsríki og reyna að
ná sem bestu samkomulagi við
Breta til þess að útganga
þeirra verði Evrópusamband-
inu ekki of dýrkeypt.
Í Brussel hefðu menn gott af
að lesa þessi orð, en lýsingin í
greininni á hugarfarinu sem
þar ríkir bendir til að þeir muni
ekki bera gæfu til þess.
Ráðamönnum í
Brussel bent á að
nóg sé komið af þrá-
kelkni gegn Bretum}
Horft í eigin barm
Umhverfis-vernd, ekki
síst á sviði lofts-
lags, virðist núorð-
ið stundum notuð
sem átylla til að ná
fram öðrum markmiðum.
Stjórnlyndir stjórnmálamenn
hafa umfram aðra beitt rökum
umhverfisverndar til að ná
fram pólitískum markmiðum
en aðrir hafa svo gjarnan fylgt í
kjölfarið, jafnvel óafvitandi
hverra erinda þeir ganga í
raun.
Dæmi um þetta eru grænir
skattar, sem gætu verið ágæt
hugmynd ef þeir kæmu í stað
annarra skatta, en vandinn er
sá að sú er nánast aldrei eða
jafnvel aldrei raunin. Eða man
einhver eftir skatti sem hefur
verið felldur niður eða lækk-
aður vegna þess að lagður var á
grænn skattur?
Viðskiptaráð gerði þetta
meðal annars að
umræðuefni í skoð-
un sem það kynnti
um miðjan nýliðinn
mánuð og hyggst
ræða frekar á
skattadegi Deloitte í næstu
viku, þar sem lögfræðingur
Viðskiptaráðs fjallar um efnið
undir þeirri athyglisverðu yfir-
skrift Í grænu gervi.
Þýðingarmikið er að stjórn-
völdum sé veitt aðhald með
þessum hætti því að áhuginn á
skattahækkunum er mikill og
mun þægilegra þykir að setja
hugmyndir um aukna skatta í
grænt gervi en að kynna þær
sem hefðbundnar skattahækk-
anir. Sé ætlunin að leggja á
skatta í þágu umhverfisins,
græna skatta, hlýtur lágmarks-
krafa skattgreiðenda að vera að
aðrir skattar séu sannarlega
lækkaðir til að mæta skatta-
hækkuninni að fullu.
Grænir skattar eru
því miður iðulega
misnotaðir}
Tylliástæða til skattahækkunar
B
ændablaðið er áhugavert aflestrar.
Í síðasta tölublaði er sagt frá enn
einu matvælasvindlinu í Evrópu,
afrískri svínapest og þjófnaði á
ösnum í Keníu. Í aðsendri grein
kemur fram að „íslenskt smjör er í úrvalsdeild
á heimsvísu hvað varðar bragð, lit og áferð“.
Svo er líka grein um Erich von Däniken, höf-
und bókarinnar Voru guðirnir geimfarar? sem
er „snillingur í að koma lesendum sínum á
óvart með því að segja hálfan sannleikann, gefa
hugmyndafluginu lausan tauminn og beita fyrir
sig heimildum sem fæstir hafa aðgang að“.
Líklega hafa þó fæstir lesið merkilegustu
greinina sem segir frá því að afkoma af land-
búnaðinum var tveir og hálfur milljarður króna
árið 2018. Það er þremur milljörðum minna en
árið áður og um fjórum milljörðum minna en árið þar á
undan. Kannski virðist það ásættanleg afkoma, um 4% af
heildartekjum. Þegar betur er að gáð sést þó að rík-
isstyrkir til greinarinnar voru samkvæmt yfirlitinu rúm-
lega tólf milljarðar króna. Laun til bænda voru aðeins sjö
milljarðar króna.
Með öðrum orðum: Styrkir til landbúnaðar voru tals-
vert hærri en laun og afkoma af greininni. Er þá ótalinn
styrkurinn sem felst í tollvernd og innflutningshöftum,
sem er annað eins. Íslenskir neytendur greiða mun hærra
verð fyrir landbúnaðarafurðir en almenningur í nágranna-
löndunum meðan bændur eru sannarlega ekki ofhaldnir af
sínum launum.
Kerfi þar sem bændur væru best settir með því að taka
við ríkisstyrknum og framleiða ekkert er auð-
vitað galið.
Einn lesandi Bændablaðsins, Guðni Ágústs-
son, fyrrverandi landbúnaðarráðherra, er ókát-
ur með ástandið: „Nú virðast margir þeir, sem
ferðinni ráða, hafa orðið viðskila við dómgreind
sína, og láta margt eftir hagsmunaöflum, sem
virða ekki sérstöðu landbúnaðarins. Nefna má
hrátt erlent kjöt og stórar tollaniðurfellingar á
því og mörgu fleiru, eggjum, ostum.“ (Hann
gleymir að nefna „þetta viðurkennda írska
smjör“, sem Guðni Ágústsson, framkvæmda-
stjóri Samtaka afurðastöðva í mjólkuriðnaði,
talaði um fyrir nokkrum árum, smjörið sem MS
blekkti íslenska neytendur til þess að borða).
Áfram með smjörið:
„Peningarnir drjúpa ekki í jafnríkum mæli af
bændum og útgerðum. Sjórinn gefur um 130 milljarða
króna í aflaverðmæti, en verðmæti landbúnaðarframleiðsl-
unnar er um 60 milljarðar. Hins vegar er oftast talað um
landbúnaðinn eins og hann skipti litlu máli í hagfræðinni.
En í mati á verðmætum eru víddirnar margar. Sveitin er
ímynd Íslands og byggðin og mannlífið þar er ný og gömul
auðlind…
Ég vel mér frekar að setja þessar staðreyndir á blað um
niðurlægingu landbúnaðarins og eyðileggingu á umgjörð
hans og hljóta fyrir ónot og skrokkskjóður heldur en að
horfa á eyðilegginguna þegjandi lengur.“
Guðni lætur þess ekki getið hvort hann skrifar frá Spáni.
Benedikt
Jóhannesson
Pistill
Viðskila við dómgreindina
Höfundur er stærðfræðingur og stofnandi Viðreisnar.
STOFNAÐ 1913
Útgáfufélag: Árvakur hf., Reykjavík.
Ritstjóri:
Davíð Oddsson
Aðstoðarritstjóri:
Karl Blöndal
Ritstjóri og framkvæmdastjóri:
Haraldur Johannessen
Í tilefni af alþjóðadegi gegn krabbameinum hófu Krabbameinsfélagið og
Kraftur átak sem ætlað er að efla vitund um mikilvægi jafningjastuðn-
ings undir slagorðinu Ég skil þig. Félögin starfrækja Stuðningsnetið þar
sem einstaklingar með reynslu veita öðrum faglegan jafningjastuðning.
Stuðningsnetið er fyrir þá sem greinst hafa með krabbamein og aðstand-
endur þeirra. Tekin voru viðtöl við 25 einstaklinga sem deila reynslu sinni
af jafningjastuðningi. Verða viðtölin birt á vefsíðunum krabb.is og kraft-
ur.org á næstu dögum og þeim dreift á samfélagsmiðlum.
Dýrmætt stuðningsnet
KRABBAMEINSFÉLAGIÐ OG KRAFTUR HRINDA AF STAÐ ÁTAKI