Morgunblaðið - Sunnudagur - 19.04.2020, Blaðsíða 14

VIÐTAL
14 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 19.4. 2020
Í
bækistöð Björgunarsveitarinnar Kjalar
í Þórnýjarbúð á Kjalarnesi hangir
stöðvunarskyldumerki í öndvegi uppi á
vegg. Það slitnaði upp með rótum, ef
svo má segja, 14. febrúar síðastliðinn og
fauk ásamt ýmsu öðru, mönnum og hlutum,
um Grundarhverfi og nágrenni í einu mesta
fárviðri sem um getur í seinni tíð þar um slóð-
ir. Kári gamli eirði engu og meðal annars fauk
þak að hluta af fjölbýlishúsi við Jörfagrund. Til
allrar hamingju var vindáttin hagstæð, suð-
austanátt, og þakið hafnaði fyrir vikið fjarri
mannabyggð úti í móa – hrossum á beit til
ómældrar undrunar. Það var ekki að ástæðu-
lausu að gefin hafði verið út rauð veðurvið-
vörun fyrir svæðið – í fyrsta sinn frá því sá
háttur var tekinn upp. Velta má fyrir sér hvort
Stop-merkinu hafi hreinlega runnið blóðið til
skyldunnar og losað sig úr höftum til þess
hreinlega að freista þess að skakka leikinn.
Hingað og ekki lengra!
„Ég hef búið hérna frá 1993 og þetta er með
því allra versta sem ég hef upplifað og örugg-
lega mesta tjónið,“ segir Anna Lyck Filbert, rit-
ari Björgunarsveitarinnar Kjalar, sem tekur á
móti mér í bækistöðinni á til þess að gera mein-
lausum vordegi í vikunni. „Fyrir utan þakið sem
fauk brotnuðu margar rúður, bæði í húsum og
bílum, og það flaug allt mögulegt um hverfið.
Það er óvenjulegt enda er fólk almennt mjög
meðvitað hérna og grípur því til viðeigandi ráð-
stafana þegar spáin er slæm, svo sem að taka
inn eða binda niður hluti sem geta fokið. Eins og
landsmenn þekkja þá erum við ýmsu vön hérna
á Kjalarnesi þegar kemur að hvassviðri og kipp-
um okkur ekki upp við gular og jafnvel appels-
ínugular veðurviðvaranir enda þótt við sofnum
auðvitað aldrei á verðinum. Hér eru 35 metrar á
sekúndu í hviðum ekkert tiltökumál og valda
alla jafna ekki tjóni, meðan við erum oft farin að
horfa upp á tjón í bænum áður en vindhraði nær
35 metrum á sekúndu. Þennan dag fór vind-
hraði yfir 60 metra á sekúndu og það var svo er-
ilsamt að við þurftum að fá aðstoð úr bænum til
að anna verkefnum. Það er mjög óvenjulegt.“
Mildi að ekki fór verr
Anna segir mikla mildi að ekki fór verr 14.
febrúar og að ekki hafi orðið slys á fólki. „Það
slasaðist að vísu maður í Hvalfirði, þegar þak-
plata fauk á hann. Veðurhamurinn var slíkur
að engin leið var að senda sjúkrabíl að sækja
manninn, þannig að við sóttum hann og keyrð-
um hann niður á Mógilsá, þar sem sjúkrabíll-
inn tók við honum. Annars vorum við svo
heppin að fólk hélt sig að mestu inni.“
Oft hefur hurð skollið nærri hælum við
björgunarstörf á Kjalarnesi, eins og þegar
gámur tókst á loft við bæinn Hjassa fyrir
nokkrum árum og fauk næstum á björg-
unarsveitarmann. Vindurinn sviptir líka reglu-
lega sveitarmönnum af fótunum. „Við höfum
öll fokið í þessari björgunarsveit – tekið bylt-
una,“ segir Anna. „Samt kunnum við, eins og
flestir Kjalnesingar, að hlusta eftir hviðunni og
henda okkur niður áður en hún skellur á okk-
ur. Það venst ekki vel að fjúka. Ég sækist alla
vega ekki eftir því. Þegar ég hætti að geta hent
mér niður hætti ég að fara í útköll – eða alla
vega út úr bílnum,“ segir hún brosandi.
Sjálf var Anna í svokölluðum lokunarpósti í
bíl uppi á vegi við Klébergsskóla 14. febrúar.
„Ég var nokkuð viss um að hann myndi fjúka á
hliðina. Ég var með hjálm og ríghélt í stýrið.
Sem betur fer hélst bíllinn á hjólunum en það
brotnaði rúða.“
Blanda sveitum ekki saman
Björgunarsveitirnar hafa ekki farið varhluta af
heimsfaraldrinum sem nú geisar, frekar en við
hin, og Anna segir þær hafa þurft að skipu-
leggja sig upp á nýtt á landsvísu undanfarnar
vikur, ekki síst vegna fjöldatakmarkana og
tveggja metra reglunnar. Flestar sveitir séu
búnar að skipta sínu liði upp í hópa og lágmarka
allt félagsstarf, svo sem kvöldfundi og nám-
skeið. Nú sé starfið skipulagt á fjarfundum og
þess gætt í útköllum að blanda sveitum ekki
saman, eins og iðulega er gert undir venjuleg-
um kringumstæðum. Þá séu menn paraðir við
bíla og komi ekki inn í aðra bíla með öðru fólki.
„Eins og hjá öðrum þá hafa verið settar hömlur
á okkar starfsemi en það breytir ekki því að við
erum reiðubúin að fara í útköll á öllum tímum
sólarhringsins – eins og alltaf,“ segir Anna.
Og verkefnin eru þau sömu; leitir, fastir
bílar, lokanir á heiðum, aðstoð vegna óveðurs
og svo framvegis. Heldur hefur þó verið minna
að gera síðustu vikurnar, að sögn Önnu.
„Skýringin er líklega sú að fólk er minna á
ferðinni. Eina stóra verkefnið hér á höfðuborg-
arsvæðinu undanfarnar þrjár til fjórar vikur
var leitin að ungu konunni sem hvarf á Álfta-
nesi,“ segir Anna en henni lauk sem kunnugt
er með því að hún fannst látin á þriðjudaginn.
„Þegar maður hugsar út í það þá er mjög
óvenjulegt að minna sé að gera hjá björg-
unarsveitunum þegar neyðarstig almanna-
varna hefur verið virkjað og að við séum ekki í
framlínunni, eins og iðulega í náttúru-
hamförum. En kórónuveiran er óvenjuleg vá
og eðlis hennar vegna þá mæðir mun meira á
heilbrigðisstarfsfólki en björgunarsveitum.“
Að því sögðu þá hafa björgunarsveitirnar að
sjálfsögðu virkjað viðbragðsáætlun vegna
veirunnar. „Hún byggist á viðbragðsáætlun
sem við erum alla jafna með vegna inflúensu
en þar höfum við skýru hlutverki að gegna; svo
sem að vera varalið við sjúkraflutninga og fyr-
ir lögreglu. Hingað til hefur þó ekki komið til
þess en sveitir hafa þó aðstoðað við sýna- og
læknaflutninga, matardreifingu og fleira. Við
erum komin með allan sóttvarnabúnað en von-
andi þurfum við ekki á honum að halda.“
Voru að kikna undan álaginu
Því fer fjarri að veturinn sem er að líða hafi ver-
ið auðveldur hjá björgunarsveitunum, ekki síst
úti á landi. Á ýmsu hefur gengið og nægir þar
að nefna fárviðrið 11. og 12. desember síðastlið-
inn, sem gerði mikinn usla, ekki síst fyrir norð-
an. Ofan í allt tjónið kom leit að ungum pilti sem
féll í Núpá í Sölvadal. Hann fannst látinn.
„Ég veit að sumar sveitir voru við það að
kikna undan álaginu; það var gríðarlega mikið að
gera út af þessu fárviðri og þetta getur auðveld-
lega orðið vítahringur með hvíld og svefn. Til
allrar hamingju koma rólegri tímar inn á milli,“
segir Anna og bætir við að hér á suðvesturhorn-
inu hafi veturinn ekki verið óvenju strembinn;
desemberlægðin skæða lagðist ekki af eins mikl-
um þunga á okkur. Undantekningin á Kjalarnesi
er ofsaveðrið 14. febrúar. Aðrir íbúar höfuðborg-
arsvæðisins fundu ekki eins mikið fyrir því.
Fyrir fáeinum árum voru reglur hertar og
Vegagerðin lokar vegum nú mun fyrr en áður
var gert í varúðarskyni ef veðurhamur er mik-
ill og stefnir í ófærð. Anna lýkur lofsorði á
þessa breytingu sem hafi mikið fyrirbyggjandi
gildi. Alltaf sé skynsamlegt að byrgja brunn-
inn áður en barnið er dottið í hann. „Þetta þýð-
ir að við björgunarsveitarfólk þurfum síður að
leggja okkur í hættu. Sama máli gegnir um al-
menna vegfarendur. Erfiðum og krefjandi
verkefnum hefur fækkað við þessar aðstæður
og Vegagerðin getur yfirleitt opnað vegi fyrr
vegna þess að engir bílar sitja fastir á leiðinni.“
Anna fer í um 120 útköll á ári og viðurkennir,
þegar á hana er gengið, að það sé með því meira
á landinu. „Annars getur fjöldinn verið af-
stæður, útköllin geta verið svo misjöfn. Þau
geta staðið í hálftíma og allt upp í marga daga,
eins og leitin að ungu konunni um páskana. Það
telst vera eitt útkall. Svo geta farið sex til átta
klukkutímar í útkall vegna bíls sem situr fastur;
það veltur á fjarlægðinni. Útköllin eru líka mis-
jöfn er varðar álag, sum mjög líkamlega krefj-
andi en önnur andlega erfið.“
Þeir sem til þekkja vita að annar bíll Björg-
unarsveitarinnar Kjalar er alla jafna á planinu
fyrir utan heimili Önnu. Þýðir það ekki að hún
er ávallt reiðubúin að bregðast við útkalli?
„Það má draga þá ályktun,“ segir hún bros-
andi. „Ég fer eiginlega alltaf þegar eftir því er
leitað, þegar ég á þess mögulega kost. Ég færi
auðvitað ekki úr miðri jarðarför. Í þessu sam-
bandi skiptir máli að ég vinn ekki utan heim-
ilisins og þarf fyrir vikið ekki að rjúka úr
vinnu. Komist ég ekki þá er stutt fyrir næsta
mann að nálgast bílinn. Það er ekki pláss fyrir
nema annan bílinn okkar hér í bækistöðinni og
einhvers staðar þarf hinn að vera. Staðsetn-
ingin snýr líka að vettvangsliðaútköllum, þar
sem við erum boðuð í slys og bráðaveikindi og
stutt viðbragð skiptir máli.“
Auk bílanna tveggja býr Kjölur að tveimur
fjórhjólum og tveimur þotuskíðum.
Anna er jafnvíg á það að vera almennur
björgunarsveitarmaður og aðgerðastjórnandi.
„Mér finnst gott að blanda þessu tvennu sam-
an; ég byrjaði sem almennur björgunar-
sveitarmaður en undanfarin níu til tíu ár hef ég
reglulega tekið að mér hlutverk aðgerðastjórn-
anda. Það á ágætlega við mig líka. Sumum
hentar betur að stjórna og öðrum að lúta stjórn
en ég kann ágætlega við hvort tveggja. Það að
stjórna er auðvitað minna físískt; snýst meira
um skipulagningu, skráningu og annað slíkt.“
Aðgerðastjórnandi getur líka þurft að ger-
ast talsmaður aðgerða gagnvart fjölmiðlum.
Anna hlær þegar þetta ber á góma en margir
kannast eflaust við að hafa séð hana á vett-
vangi á umliðnum árum. „Það var alls ekki það
sem ég ætlaði mér þegar ég byrjaði í björg-
unarsveitinni enda mjög hlédræg að upplagi.
Stundum reyni ég að víkja mér undan þessu en
þegar hljóðnemi er rekinn framan í mig þá læt
ég mig hafa það. En þetta er klárlega ekki
skemmtilegasti hluti starfsins.“
Hún brosir.
Var farið að leiðast heima
Út frá því sem komið hefur hér fram mætti
ætla að Anna hefði fæðst til að vera í björg-
unarsveit og byrjað ung að árum. Því fer
býsna fjarri.
„Ég byrjaði ekki í björgunarsveit fyrr en
2002, orðin 44 ára. Það kom þannig til að ég
var heimavinnandi húsmóðir með fimm börn
og var farið að leiðast aðeins. Kjölur hafði legið
í dvala um tíma og þegar auglýstur var íbúa-
fundur til að freista þess að rífa starfið upp, til
væri búnaður, það vantaði bara fólk, ákvað ég
að skella mér til að styðja við hugmyndina. Til-
gangurinn var alls ekki að gerast virkur félagi
í sveitinni enda taldi ég ekki nein not fyrir mig;
Það venst ekki
vel að fjúka
Anna Lyck Filbert gekk ekki til liðs við Björgunarsveitina Kjöl
fyrr en hún var komin yfir fertugt. Síðan hefur það verið lífs-
stíll að þeysast um og liðsinna fólki í neyð en Anna missir
sjaldan af útkalli. Nú er hún þó aldrei þessu vant ekki í fram-
línunni þegar neyðarstig almannavarna hefur verið virkjað.
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is