Vísbending - 22.04.2016, Qupperneq 3

__________________yíSBENDING
Rafeyrir og greiðslumiölun
o Gylfi Magnússon dósent

rátt fyrir yfirburðastöðu greiðslu-
korta, debet og þó einkum
kreditkorta, í greiðslumiðlun í
smásölu um nánast heim allan eru veru-
legar blikur á lofti vegna tækninýjunga.
Greiðslukortin hafa hingað til fyrst og
fremst keppt við reiðufé og gengið mjög
vel í þeirri baráttu. Greiðslukortatækn-
in er hins vegar að mörgu leyti gamal-
dags og mjög dýr í samanburði við nýrri
tækni. M.a. er gríðarlega kostnaðar-
samt að takast á við alls konar svindl í
greiðslukortakerfinu. Af þessum ástæð-
um og vegna lítillar samkeppni hefur
álagning verið himinhá og mikill hagn-
aður myndast á ýmsum stöðum. Það
greiða neytendur alltaf á endanum í
hærra vöruverði.
Kodak augnablik?
Hættan, frá sjónarhóli þeirra sem nú
reka greiðslukortakerfi, er hins vegar
að staðan nú sé svipuð og hjá Kodak á
tíunda áratugnum. Rótgróið fyrirtæki
í yfirburðastöðu sem hafði skilað ævin-
týralegum hagnaði áratugum saman sat
eftir þegar heimurinn tileinkaði sér nýja
tækni. Veltan og hagnaðurinn hvarf á ör-
fáum árum og loks fýrirtækið sjálft. 1996
átti Kodak um tvo þriðju heimsmark-
aðarins fyrir ftlmur og ljósmyndapappír
og skilaði gríðarlegum hagnaði. Vöru-
merkið var talið eitt það verðmætasta í
heimi. Aratug síðar var fyrirtækið rústir
einar og loks gjaldþrota 2012.
Sótt er að greiðslukortakerfinu úr
ýmsum áttum en tvær tækninýjungar
skipta mestu. Önnur er snjallsímar sem
eru þegar farnir að skipta töluverðu
máli við greiðslumiðlun enda nú hægt
að greiða fyrir vörur og þjónustu með
þeim víða, sérstaklega í Bandaríkjunum.
Farsímaframleiðendur beita sér mjög
fyrir þeirri þróun, m.a. Apple og Sam-
sung, en einnig ætlar Google sér stórt
hlutverk. Hin tækninýjungin er rafeyrir
og þó einkum sú tækni sem hann byggir
á sem oft er kenndur við ‘blockchain’
á ensku. Engin íslensk þýðing á þessu
hugtaki hefur náð að festast í sessi en
t.d. mætti tala um grunnkeðju, færslu-
vað eða færsluvöndul. Hér verður talað
um grunnkeðju. Hún er rafrænt bók-
haldskerfi sem heldur utan um rafeyri,
þ.e. allar færslur, hve mikið er til og
hver á hvað. Tæknin á bak við þetta
byggir á flókinni stærðfræði, sérstaklega
dulkóðun.
Grunnkeðjutæknin hefur reynst afar
vel og hefur það í för með sér að hægt
er að framselja rafeyri frá einum aðila
til annars með hverfandi kostnaði og á
mjög öruggan hátt. I því felst veruleg
ógnun við annars konar greiðslumiðlun.
Sáralítil notkun
Veikleikar rafeyris eru hins vegar einnig
ýmsir óg því hefur hann hvergi í heim-
inum náð neinni verulegri útbreiðslu í
þeim skilningi að hann sé mikið notað-
ur til að greiða fýrir vörur og þjónustu.
Venjulegir peningar, tilskipunarfé (e.
fiat money), gegna miklu stærra hlut-
verki. Þótt þeim sölustöðum fari fjölg-
andi sem taka við greiðslu í rafeyri, t.d.
Bitcoin, þá eru þeir enn sárafáir. Það er
lykilvandi. Ef margir tækju við greiðslu
í rafeyri þá væri góð ástæða fýrir þá
sem ekki taka við rafeyri að skipta um
skoðun. Þeir gætu þá treyst því að þeir
gætu notað rafeyrinn sem þeir fá fýrir
vörur sínar til að kaupa þær vörur og þá
þjónustu sem þeir vilja. En ef fáir taka
við rafeyri er ástæðulaust fýrir fleiri að
gera það. Frá sjónarhóli leikjafræðinnar
er þetta leikur með tvö jafnvægi, bæði
stöðug. Annars vegar taka allir rafeyri
sem greiðslu og hins vegar tekur enginn
rafeyri sem greiðslu.
Námagröftur er sóun
Annar verulegur galli við rafeyri er sú
aðferð sem er notuð til að búa hann til.
Rafeyrir er búinn til með eins konar raf-
rænum námagreftri þar sem stór tölvu-
kerfi hamast við að leysa stærðfræðileg
vandamál. Þegar þeim tekst það hafa
þau búið til rafeyri. Hann er umbun
námumannanna. Námumennirnir gegna
líka lykilhlutverki við að halda utan um
grunnkeðjuna.
Gallinn við þetta er að hér er verið að
nota dýrar tölvur og m.a. mikið rafmagn
í útreikninga sem hafa engan sjálfstæðan
tilgang. Það er hrein sóun. Þegar hefð-
bundnir peningar eru búnir til, í seðla-
bönkum eða öðrum bönkum, þarf ekk-
ert siíkt. Það þarf að vísu pappír, blek
og prentvélar til að prenta seðla og enn
dýrara er að slá mynt en slíkir peningar
eru einungis lítið brot af því sem telst
peningar í nútíma bankakerfi. Megn-
ið af íslenskum krónum er ekki seðlar
og mynt heldur innstæður á alls konar
reikningum, í reynd eiginlega rafeyrir
þótt ekki sé byggt á grunnkeðjutækni.
Vegna þess að seðlabanki getur búið
til peninga verður til hjá honum svo-
kallaður myntsláttuhagnaður. Hann get-
ur verið umtalsverður og vegna þess að
seðlabanki er í eigu ríkisins getur hann
m.a. verið notaður til að greiða útgjöld
þess. Það hefur auðvitað bæði kosti og
galla. Helsti gallinn er vel þekktur, ríki
sem misnota seðlabanka og myntsláttu-
hagnað hans grafa undan gjaldmiðl'inum
með miklum kostnaði fýrir notendur'
hans. Þetta var m.a. verulegt vandamál a
Islandi lengst af á 20. öld en er langt í frá
séríslenskt fýrirbrigði.
Píramítasvindl
Vandinn hérna er í grunninn sá að öll
nútíma peningakerfi eru í raun sam-
bærileg við píramítasvindl eða Ponzi
leik. Peningar hafa ekkert verðmæti í
sjálfu sér. Verðmæti þeirra byggist bara
á því að allir treysti því að aðrir telji þá
verðmæta. Eg er tilbúinn að selja þér
bók fýrir krónur af því að ég treysti því
að einhver annar sé fús til að selja mér
eitthvað annað, t.d. kjúkling, fýrir krón-
ur. Eg er hins vegar ólíklega til í að selja
neitt fýrir pening sem enginn annar hef-
ur trú á. Þá get ég ekki keypt neitt fýrir
peninginn. Á meðan traustið er til staðar
getur peningakerfi hins vegar lifað, jafn-
vel öldum saman.
Peningaseðill er ekki ávísun á neitt.
Seðlabankinn ábyrgist verðgildi hans
ekki á nokkurn hátt. Það eina sem við
vitum um þúsundkall er að við getum
fengið tvo fimmhundruðkalla fýrir hann
og notað hann til að borga skatta.
Hinn rafræni námugröftur á rafeyri
á sér hins vegar samsvörun í eldri pen-
ingakerfum þar sem peningaseðlar voru
ávísanir á góðmálma, oftast gull. Slík
peningakerfi kröfðust sóunar, með alveg
sama hætti og rafræni námugröfturinn.
Gull var grafið úr jörðu með ærnum til-
kostnaði til þess eins að vera aftur grafið
í jörðu, í kjallarahvelfingum banka. Það
var hrein sóun. Gullfóturinn sem pen-
ingarnir stóðu á tryggði ekki á nokkurn
hátt verðgildi peninga, batt það bara við
verðgildi gulls, sem er í eðli sínu frekar
gagnslítill málmur, sérstaklega ef hann
framh. á bls. 4
VÍSBENDING -IS. TBL. 2016 3