Vísbending - 06.06.2016, Qupperneq 4

framb. afbls. 2
in lausn. Bæði geta eigendur haft marg-
vísleg áhrif á íyrirtæki sín án þess að beita
atkvæðisrétti og þetta myndi einnig tryggja
öðrum hluthöfum mjög ýkt áhrif á stjórn
viðkomandi hlutafélags. Þá væri hugsan-
lega hægt að komast hjá slíkurn ákvæðum
með ýmiss konar tilfærslum á hlutum til að
skrá hluti í samkeppnisaðilum á sitthvom
eigandann.
Kínamúrar
Ymiss konar Kínamúrar geta líka hugs-
anlega haft áhrif til góðs. Þannig er hugs-
anlegt að reyna að tryggja að sami aðili
geti ekki haft samskipti fyrir hönd tiltek-
ins eiganda við tvo keppinauta, fari t. d.
ekki með atkvæðisrétt á hluthafafundum
beggja og hafi engin afskipti af stjórnar-
kjöri nema í öðru félaginu. Ef eigendur
eru með afkomutengt launakerfi þyrfti
jafnframt helst að tryggja að laun viðkom-
andi starfsmanna tækju einungis mið af
afrakstri fjárfestingar í einum keppinaut,
en ekki tveimur eða fleiri. Þetta yrði aug-
ljóslega snúið í framkvæmd.
Banna hlutlausa
eignastýringu?
Enn ein hugsanleg lausn væri að þvinga
með einhverjum hætti fjárfesta til að hverfa
frá þeirri stefnu að kaupa stóra hluti í
samkeppnisaðilum. I raun væri bann við
því jafnframt bann við hlutlausri eigna-
stýringu, þ.m.t. rekstri vísitölusjóða. Svo
róttæk hugmynd myndi án efa eiga mjög
erfitt með að fá nægan stuðning á vettvangi
stjórnmála enda fylgja henni verulegir
ókostir sem ekki verða reifaðir hér.
Þó sakar ekki að velta því fyrir sér
hvort það sé t.d. ekki æskilegt að íslenskur
lífeyrissjóður kaupi frekar 15% hluti í
einu tryggingafélagi eða fasteignafélagi
en 5% hlut í þremur og láti sér nægja að
veðja á annað af tveimur fjarskiptafyrir-
tækjum. Ókosturinn við það væri fyrst
og fremst aðeins minni áhættudreifing.
Ef eignasafnið er vel dreift að öðru leyti
skiptir það þó vart sköpum.
Þá er rétt að hafa í huga að um leið og
lífeyrissjóðir geta á ný tekið að fjárfesta
erlendis minnkar þessi vandi hérlend-
is. Þá geta sjóðirnir aukið kaup erlendra
hlutabréfa og dregið úr kaupum innlendra
hlutabréfa svo að eignarhlutdeild þeirra á
þeim markaði verði síður vandamál.
Einhver þarf að eiga félögin
Það skilur reyndar eftir óleystan þann
vanda að finna þarf einhverja kaupend-
ur og eigendur að skráðum íslenskum
hlutabréfum. Síðustu árin fyrir hrun
voru eigendurnir fyrst og fremst skuld-
sett eignarhaldsfélög. Það var afleitt fyr-
irkomulag sem má ekki sjást aftur. Aðrir
möguleikar eru annað hvort erlendir aðil-
ar (og þá hugsanlega Blackrock og félagar)
eða innlendir aðilar, aðrir en lífeyrissjóðir.
Erlendir aðilar hafa sögulega aldrei sýnt
skráðum íslenskum hlutabréfum mikinn
áhuga en hugsanlega er hægt að breyta því
með tíð og tíma.
Kaup innlendra aðila takmarkast svo af
því að sparnaður landsmanna fer að mestu
í gegnum lífeyriskerfið og lítill hvati eða
svigrúm fyrir venjulega launþega að leggja
meira til hliðar en þeir gera nú þegar og
kaupa hlutabréf. Ríkið er aftur orðið stór
eigandi hlutafélaga, m.a. tveggja banka,
en verður það vart til frambúðar. Það
verður því frekar seljandi en kaupandi
næstu árin.
Breytingar á lífeyriskerfi
Breytingar á lífeyriskerfinu gætu hugsan-
lega breytt myndinni. T.d. er fræðilega
hægt að hugsa sér að atkvæðisrétturinn
sem fylgir eign lífeyrissjóðs í hlutafélagi
gangi áfram til sjóðfélaga en stjórnend-
ur sjóðsins fari ekki með hann. Þá væru
skráð hlutafélög á Islandi allt í einu öll
komin með tugi þúsunda smárra hlut-
hafa. Miðað við núverandi eignasöfn
sjóðanna myndu þessir smáu hluthafar
þó jafnframt hver og einn eiga í mörgum
fyrirtækjum sem eiga að keppa hvert við
annað sem væri því áfram hausverkur.
Þá er rétt að hafa í huga að ef venjulegur
sjóðfélagi fengi að fara með atkvæðisrétt
sem e.t.v. væri af stærðargráðunni einn
þúsundasti úr einu prósenti allra atkvæða
er allt eins víst að fáir myndu sækjast eft-
ir því. Það mætti þó e.t.v. leysa með því
að skipta öllum atkvæðum lífeyrissjóðs á
milli þeirra sjóðfélaga sem sýna því áhuga.
Hér verður engin þessara lausna lögð
til. Lárétt eignarhald er einfaldlega ekki
nógu vel rannsakað til að það sé réttlætan-
legt. Hins vegar blasir við að ekki er ásætt-
anlegt að horfa fram hjá þeim vanda sem
það býr til. Viðfangsefnið virðist raunar
ef eitthvað er vera enn brýnna hérlendis
en erlendis vegna smæðar hagkerfisins og
takmarkaðrar samkeppni. Q
Heimildir:
1 Azar, Raina og Schmalz (2016). Ultimate
Ownership and Bank Competition. Vinnugrein.
http://ssm.com/abstract=2710252.
2 Azar, Schmalz og Tecu. (2015). Anti-
Competitive Effects of Common Oumership.
Vinnugrein. http://ssrn.com/abstract-2427545.
3 Sji t.d. Elhauge (2016). Essay. Horizontal
Shareholding. Harvard Law Review. 129. tbl. bls.
1266-1317.
Aörir sálmar
Varðhundarnir
innudeila flugumferðarstjóra rifj-
ar upp rúmlega þrjátíu ára gamlar
hugmyndir Vilmundar Gylfasonar um
breyttar aðferðir við samninga. Ef tekn-
ir væru upp vinnustaðasamningar yrðu
allir starfsmenn fyrirtækis að semja á
sama tíma óháð stétt og ekki væri hægt
að stöðva sama rekstur aftur og aftur.
Boðskapur Vilmundar var að aðferðirnar
væru úreltar. Hann flutti eftirminnilega
ræðu 23.11. 1982:
„Eg vil segja pólitíska dæmisögu.
Eitthvert veigamesta frv. sem við höf-
um staðið fyrir hér á Alþingi er frv. til 1.
um heimild til handa starfsfólki á stærri
vinnustöðum að semja sjálft um kaup sitt
og kjör eða hvað annað, þar með talin fé-
lagsmál og aðild að stjórn eða eignaraðild
að fyrirtækjum....
Við höfum þurft að sæta því, að í
gamla flokknum er eitthvert apparat
sem þeir kalla verkalýðsmálaráð. Þar sitja
nokkrir tugir karla og kvenna sem meira
og minna hafa atvinnu af störfum í þágu
verkalýðshreyfingar. Aftur og aftur hefur
þetta fólk kolfellt að gamli flokkurinn
sem slíkur hafi nokkur afskipti af þessu
máli, nú síðast fyrir nokkrum vikum.
Við vitum hins vegar að þetta kerfi er
rammfalski. Þetta fólk er ekki fulltrúar
fyrir neinn nema sjálft sig og hagsmuni
sína. Nú verður auðvitað að álykta afar
varlega og ekki vil ég gera þessu fólki
eða yfir höfuð nokkrum manni upp illar
hvatir. En hagsmunavarsla af þessu tagi
er stórhættuleg. Og umfram allt stendur
hún framförum og frelsi fyrir þrifum.
Þessi litla dæmisaga segir mikla póli-
tíska sögu. Hún er lýsing á hagsmuna-
vörslu gamla flokkakerfisins eins og það
leggur sig. Helsti talsmaður gegn þessu
frv. á Alþingi hefur verið hv. þm. Guð-
mundur J. Guðmundsson. I vaxtamálum
gengur hann ekki erinda síns fólks, svo
mikið er víst. Og ég vil bæta við, að þrátt
fyrir þetta og þrátt fyrir allt eru auðvitað
góðar taugar í mínum gamla flokki. En
þessi þrönga hagsmunavarsla er ekki að-
eins ósæmileg, hún er beinlínis andlýð-
ræðisleg. Hin þröngu flokksvöld teygja
arma sína víða. Yfirstéttin hér á hinu
háa Alþingi, dyggilega studd varðhund-
um valdsins, ekki síst á ríkisfjölmiðlum
og flokksblöðum, hefur sína siði og sínar
leikreglur." bj
Ritstjóri og ábyrgðarmaðut: Benedikt Jóhannesson
Útgefandi: Heimur hf., Borgartúni 23,105 Rvík.
Sími: 512 7575.
Netfang: benedikt@heimur.is.
Prentun: Heimur. Upplag: 700 eintök.
Öll réttindi áskilin. © Ritið má ekki affita
án leyfis útgefanda.
4 VÍSBENDING • 20.TB1 2016