Austri - 06.01.1994, Qupperneq 3

Egilsstöðum, 6. janúar 1994.
AUSTRI
3
VIÐ
ÁRAMÓT
Það er alltaf sérstök tilfinning að
upplifa áramót. Fullyrða má að sjaldan
eða aldrei hugsi menn meira um lífið
og tilveruna. Fortíðin er rifjuð upp og
minningarnar um velgengni og mótbyr
streyma fram, fjölskylduböndin eru
treyst og flestir setja sér markmið á
nýju ári. við getum öll gert betur og
náð meiri árangri með því að standa
saman, skipuleggja framtíðina og horfa
fram á við.
Lýðveldið 50 ára
A árinu sem nú er að hefjast verður
lýðveldið 50 ára. Það eru merk tíma-
mót. Það er við hæfi að Islendingar
setji sér ný markmið og horfi til langr-
ar framtíðar. Gífurlegar breytingar og
umskipti hafa orðið allt í kringum okk-
ur og okkar litla þjóð er komin inn í
kraftmikla hringiðu alheimsviðskipta
og stóraukinna samskipta á öllum svið-
um. Breytingarnar eru svo hraðar að
við fylgjumst vart með, það sem var
sjálfsagt í gær er orðið lítils virði á
morgun. I öllu þessu umróti er mikil-
vægt að viðhalda gömlum hefðum og
lífsgildum og gæta þess að sýna sér-
hverjum einstaklingi virðingu og nær-
gætni. Samkeppni má ekki verða svo
sterk að maðurinn gleymist og afl pen-
ingana víki öllu til hliðar.
Eg er þeirrar skoðunar að íslending-
ar séu ekki nægilega framsýnir. Við
eyðum alltof miklum kröftum til að
Ieysa skammtímavandamál og skipu-
leggjum lítið til langrar framtíðar. Á-
stæðan er m.a. sú að hér hefur verið
mikil hagsæld og við höfum haft mikl-
ar auðsuppsprettur til að sækja í. Það
er stutt síðan við hættum að líta á fiski-
miðin sem óendanlega auðlind og okk-
ur gengur ekki nægilega vel að skapa
sem mestan auð úr því takmarkaða
magni sem við getum sótt í hafið. Þrátt
fyrir miklar framfarir á þessu sviði er
hægt að gera enn betur. Við búum yfir
mikilli þekkingu en getum beitt meiri
fyrirhyggju og skipulagt störfin betur.
Þótt frjálsræði og athafnafrelsi skipti
vissulega miklu máli sem afl framfara
má það ekki gleymast að agi, skipulag
og takmarkanir eru jafnframt hugtök
sem skipta máli þegar horft er fram á
veg. Þær þjóðir sem nú búa við mikinn
hagvöxt leggja mikla áherslu á að setja
sér langtímamarkmið og beita skipu-
lögðum og öguðum vinnubrögðum.
Við íslendingar búum við þá sér-
stöðu að eiga stórt Iand en erum ein fá-
mennasta þjóð veraldar. Þessi stað-
reynd kallar á samstillt átak okkar allra
ef við eigum að standast vaxandi al-
þjóðlega samkeppni þar sem stærri og
stærri risar takast á. Enginn kostur er
að standa í harðri samkeppni við þessa
risa og verðum við því að aðlaga okkur
lögmálum alþjóðlegra samskipta af
lagni, skynsemi og framsýni. Vonandi
tekst okkur á því ári sem nú er gengið í
garð að líta hátt og eyða minni tíma í
skammtímamál og dægurþras.
Hagur almennings
Kaupmáttur almennings hefur dreg-
ist saman, skattaálögur hafa aukist og
þeir sem minna mega sín búa við vax-
andi óöryggi. Þetta hefur gerst að hluta
til vegna samdráttar í afla, fallandi
verðlags á afurðum, en jafnframt
vegna breytinga í stjómarháttum.
Mesta bölið sem nú sækir að er at-
vinnuleysið. Þó það hafi ekki orðið
jafn mikið og verstu spár sýndu er það
mun meira en nokkur leið er að sætta
sig við.
Það er jafnframt staðreynd að margir
hafa litla vinnu og ótrygga. Þeir sem
áður gátu treyst á að vinna lengri
vinnudag til að framfleyta fjölskyld-
unni geta það ekki lengur. Fjárhagsleg
staða margra fyrirtækja er ótrygg og
margir lifa í ótta um að missa vinnuna.
Þessi staða kallar á breytta verkalýðs-
baráttu og nýja atvinnustefnu. Sam-
starf rfkisvalds og aðila vinnumarkað-
arins hefur ekki tekist vel og ekki
tryggt hagvöxt og nýsköpun í atvinnu-
lífinu.
Skattamálin
Eitt mikilvægasta stjórntæki samfé-
lagsins er álagning skatta. Skattarnir
eru notaðir til margvíslegra samfélags-
verkefna og þeir eru tæki til að skapa
jöfnuð í samfélaginu. Margs er að gæta
í skattamálum en mikilvægt er að
skattkerfið sé einfalt og öruggt og
skattsvik séu sem minnst. Nefnd sem
skipuð var til að kanna umfang
skattsvika hefur komist að þeirri niður-
stöðu að hið opinbera missi af 11
milljörðum í skatttekjur vegna
skattsvika. Skattsvikin eru því eitt
mesta þjóðfélagsbölið. Það er mikil-
vægasta jafnréttismálið í dag að ráðast
gegn skattsvikum. Til þess að það
megi gerast þarf að einfalda skattkerfið
og stórauka skatteftirlit.
Framsóknarflokkurinn gagnrýndi
skattkerfisbreytinguna sem fór fram
um áramótin. Hún var gagnrýnd vegna
þess að hún var lítið undirbúin, stór-
eykur kostnað við framkvæmdina og
eykur möguleika á skattsvikum. Ár-
angurinn til jöfnunar í þjóðfélaginu er
lítill sem enginn og það mátti fara mun
betri leiðir. Við héldum því fram að
það væri árangurinn sem skipti máli en
ekki aðferðirnar. Það má ná mun betri
árangri með því að beita endurgreiðsl-
um á virðisaukaskatti á brýnustu nauð-
synjum og beita öðrum jöfnunartækj-
um í skattamálum, eins og barnabóta-
auka, persónuafslætti og vaxtabótum.
En hvers vegna voru þessar leiðir ekki
famar? Staðreyndin er sú að litlar upp-
lýsingar lágu fyrir þegar ríkisstjórnin
lagði fram tilboð til aðila vinnumark-
aðarins og menn festust í farvegi sem
ekki var komist út úr.
Þegar Alþingi hóf störf við þetta mál
í byrjun desember var engin leið að
hreyfa málið þótt skynsemi segði ann-
að. Hins vegar tókst Framsóknar-
flokknum að ná nokkrum lagfæringum
í skattamálum með öflugum málflutn-
ingi. Það var hætt við að leggja virðis-
aukaskatt á ferðaþjónustu, en hins veg-
ar er henni við haldið á hótelgistingu.
Tillögur Framsóknarflokksins í
skattamálum vöktu mikla athygli. Þær
gerðu ráð fyrir Iækkun virðisauka-
skatts, hækkun bóta og meiri lækkun
verðlags. I umsögn Þjóðhagsstofnunar
sagði m.a.: “I tillögunni felast því til-
færslur í skattlagningu á þá leið að
kaupmáttur launa og hvers konar bóta
eykst nokkuð, en ráðstöfunarfé eigna-
manna minnkar.” Jafnframt sagði í
umsögn Þjóðhagsstofnunar: “Þessar
breytingar eru í sjálfu sér ekkert stór-
vægilegar í þjóðhagslegu samhengi
þótt þær hniki til ýmsum hagstærðum.
í þessu sambandi er þó nauðsynlegt að
benda á, að erfitt er að meta ýmis atriði
breytinga af þessu tagi. Engu að síður
geta þetta verið atriði sem skipta miklu
máli, en eru einfaldlega þess eðlis að
tölulegu mati verður vart við komið.
Hér er sérstaklega bent á að lækkun
virðisaukaskatts á matvæli veikir virð-
isaukaskattskerfið þar sem innheimta
og eftirlit verður erfiðara. Engin tilraun
er gerð hér til að meta þennan þátt.”
Aðrir höfðu áætlað að skattsvik
gætu aukist um allt að 500 milljónir.
Það verður að sjálfsögðu aldrei sannað
en enginn ber á móti því, að tilhneig-
ing verður í þá átt. Það eru jafnframt
allir sammála um það, að framkvæmd-
in verður erfið og kostnaðarsöm. Rök-
in fyrir breytingunum eru lítil sem eng-
in og við sjáum ekki ástæðuna fyrir
því, að fórna öryggi skattkerfisins og
veikja stöðu ríkissjóðs stórlega án
nokkurs sjáanlegs ávinnings fyrir al-
menning. Þvert á móti hefði mátt bæta
hag almennings verulega ef skynsemin
hefði fengið að ráða. Auðvitað eru öll
þessi atriði umdeilanleg en Ríkisendur-
skoðun hefur hafið athugun á málinu
og þegar henni er lokið munu stað-
reyndirnar koma fram í dagsljósið.
Sjávarútvegurinn
Aflabrögð á síðasta ári voru góð og
er verðmæti sjávarafla mun meira en á-
ætlanir höfðu gert ráð fyrir. Þar munar
miklu um góðan loðnuafla og aukn-
ingu úthafsveiða. Botnfiskafli er þó lít-
ill og veruleg hætta er á að þessi litli
afli muni hafa mikil áhrif á hag bátaút-
gerðar og fiskvinnslustöðva sem
byggja afkomu sína á þorskveiðum.
Gífurleg skerðing á afla smærri báta og
togara hefur mikil áhrif. Ríkisstjórnin
hefur verið treg til jöfnunaraðgerða og
þar þarf að gera betur. Fiskveiðistefnan
er eðlilega í stöðugri umræðu en niður-
staða er enn ekki fengin.
Ríkisstjórnin setti nefnd í málið í
upphafi kjörtímabilsins án þess að
hagsmunaaðilar og stjórnarandstöðu-
flokkar kæmu þar að. Hún skilaði af
sér fyrir einu og hálfu ári síðan og mál-
ið hefur verið fast inni í ríkisstjóminni
allan þann tíma. Loksins var það kom-
ið þaðan en þá er það tekið fram að
flokkarnir hafi í reynd ekki komið sér
saman um málið. Allt þetta hefur skap-
að mikla óvissu um framtíð sjávarút-
vegsins og deilurnar um fiskveiðistefn-
una hafa magnast að undanfömu.
Eg tel að lítið samráð og pukur á
bak við Iokaðar dyr eigi mestan þátt í
þessum deilum. I stað þess að fara
strax í minni háttar lagfæringar á kerf-
inu hefur tímanum verið eytt í þrætur
innan og á milli stjórnarflokkanna.
Þolinmæði sjómanna er nú þrotin og
verkfall hófst um áramótin. Það hefði
verið hægt að koma í veg fyrir þetta
verkfall ef sjómenn hefðu verið hafðir
með í ráðum og verið inni í þeirri um-
ræðu sem hefur átt sér stað. Málið er
komið í hnút. Það er veruleg hætta á að
það stjómkerfi sem nú er verði hrein-
lega brotið niður. Hvað við á að taka
veit enginn og virðist málið vera í upp-
lausn. Ríkisstjómin talar út og suður,
enda hefjast nýjar samningaumleitanir
þegar þeim fyrri er lokið. Sjávarút-
vegsráðherrann er einangraður í mál-
inu, en hann ber ábyrgðina og getur
ekki vikið sér undan henni.
Farsæl lausn þessa máls er eitt mik-
ilvægasta hagsmunamál Austfirðinga.
Við framsóknarmenn höfum ávallt ver-
ið tilbúnir til að taka þátt í lausn máls-
ins. Við mótuðum þá fiskveiðistefnu
sem nú er og viljum festa hana í sessi
þótt við teljum að nokkrar lagfæringar
þurfi að eiga sér stað. Við skiljum ekki
þá þráhyggju að tala sífellt um auð-
lindaskatt á atvinnugrein sem berst í
bökkum. Það er nýbúið að afnema að-
stöðugjaldið og mikilvægasta við-
fangsefni sjávarútvegsins er að greiða
niður skuldir og byggja upp fiskstofn-
ana. Það mun taka langan tíma og
hagnaður í atvinnugreininni er því
miður ekki vandamál.
Landbúnaðurinn
Það eru mikil átök í íslenskum land-
búnaði í dag. Það er með ýmsum ráð-
um reynt að brjóta niður samstöðu
bænda og fá þá til að selja hver fyrir
sig. Með GATT-samningunum er ver-
ið að opna fyrir innflutning á vissum
landbúnaðarvörum. Ekki er komist hjá
því að Islendingar taki þátt í þessum
miklu samningum, en gallinn er sá að
Alþýðuflokkurinn reynir að nýta slíka
samninga til að auka innflutning á
landbúnaðarvörum án þess að það
hefði þurft að gerast. Það er mikilvægt
hagsmunamál og sjálfstæðismál ís-
Iendinga að framleiða mat fyrir ís-
lenska neytendur og reyna jafnframt að
hasla sér völl á erlendum mörkuðum.
Islenskar landbúnaðarvörur eru gæða-
vörur og framleiðsla þeirra skapar
mörgum atvinnu. Það munu margir
vakna upp við vondan draum ef það
verður farið að flytja inn þessar vörur í
stórum stíl. Það mun ekki aðeins valda
atvinnuleysi heldur gífurlegum breyt-
ingum á allri þjóðfélagsskipan, menn-
ingu og lífsháttum.
Iðnaður og ferðaþjónusta
Eitt af einkennum atvinnulífsins í
dag er lítil uppbygging á sviði iðnaðar
og nýjunga í atvinnurekstrinum. Raf-
orkunotkun vex lítið og litlar vonir eru
bundnar við að virkjunarframkvæmdir
á Austurlandi hefjist á næstunni. Bolla-
leggingar um sölu á rafmagni um sæ-
streng hafa verið allmiklar, en sá sem
þetta skrifar hefur alltaf talið að þar
þyrfti að ganga fram af mikilli gát.
Það er athyglisvert að forystumaður
í orkufrekum iðnaði hefur nýlega hald-
ið því fram að það væru mikil mistök
af Islendingum að selja raforku með
þeim hætti til útlanda. Það er rétt að
taka undir þessi vamaðarorð því auð-
vitað er fýsilegra að nýta orkuna til að
framleiða vöru og skapa atvinnu hér á
landi. Orkan er mikilvæg auðlind
Austfirðinga og ein mikilvægasta for-
senda fyrir því að fólki fjölgi þar svo
um munar á næstu áratugum.
Ferðaþjónustan er vaxandi atvinnu-
grein í fjórðungnum. Það var því mikið
áfall þegar það var ákveðið af ríkis-
stjórninni á árinu 1992 að leggja virð-
isaukaskatt á ferðaþjónustu í heild
sinni, þar með talið fólksflutninga.
Engin breyting varð á þessari ákvörð-
un fyrr en Framsóknarflokknum tókst
að knýja fram breytingar á Alþingi fyr-
ir jólin. Hin dæmalausa ákvörðun rfk-
isstjómarinnar að falla frá virðisauka-
skatti á strætisvagna á höfuðborgar-
svæðinu en viðhalda honum á flug og
aðra fólksflutninga út um landið fyllti
mælinn og varð til þess að rfkisstjórnin
missti tök á málinu. Þessari ákvörðun
átti að halda leyndri, en sem betur fer
urðu upplýsingar um þetta mál til
þessa að nokkrir stjómarþingmenn af
landsbyggðinni áttuðu sig loksins á
því, hvað var að gerast.
Þótt versta slysinu hafi verið afstýrt
er ætlunin að leggja virðisaukaskatt á
hótelgistingu sem skerðir samkeppnis-
stöðu landsins á þessu sviði. Skattlagn-
ing mun því draga úr komu ferða-
manna hingað til lands og gera það að
verkum að gjaldeyristekjur tapast. Rík-
isstjómin sér ekki samspilið milli ríkis-
fjármála og atvinnumála og fer í þessu
tilfelli út í skattlagningu, sem er bein-
línis skaðleg þjóðarbúinu. Það er ekki
von að vel gangi að byggja upp til
framtíðar þegar þannig er hugsað.
Lýðræði og fjölmiðlar
Þróunin í fjölmiðlaheiminum hefur
verið mörgum áhyggjuefni. Stjómar-
flokkunum er nauðsynlegt að koma
skoðunum á framfæri og taka þátt í
umræðu um þjóðmál. Stjórnmálaflokk-
arnir eru mikilvægasta forsenda lýð-
ræðislegrar umræðu. Skoðanir um
þjóðfélagsmál mótast í flokkunum og
það er bráðnauðsynlegt að stjórnmála-
menn eigi góðan aðgang að fjölmiðl-
um. Frjáls skoðanamyndun og lýðræð-
isleg umræða getur ekki átt sér stað án
fjölmiðla.
Flokkunum hefur gengið illa að
gefa út málgögn og Framsóknarflokk-
urinn hefur ekki farið varhluta af því.
Hann hefur nú tapað öllum eignum
sínum á slíkri útgáfu og því varð ekki
lengur haldið áfram á þeirri braut.
Samningur hefur verið gerður um á-
framhaldandi útgáfu Tímans við dótt-
urfyrirtæki Frjálsrar fjölmiðlunar.
Þessi samningur er hagstæður fyrir
báða aðila og menn vænta mikils af
samstarfinu. Tíminn mun áfram vera
málsvari þeirra hugsjóna sem Fram-
sóknarflokkurinn hefur barist fyrir,
flytja hlutlægar fréttir og vera opinn
fyrir öllum skoðunum.
Nýr ritstjóri hefur verið ráðinn Jón
Kristjánsson, sem hefur tekið það að
sér að stýra blaðinu fyrst um sinn.
Þetta mun að sjálfsögðu taka mikinn
tíma hjá Jóni og með þessu leggur
hann mikið af mörkum. Jón hefur hlot-
ið einróma lof fyrir skrif sín í gegnum
tíðina og hann nýtur mikils trausts
meðal framsóknarmanna og þeirra að-
ila, sem gefa Tímann út.
Austri hefur gengið vel og hann hef-
ur sterka stöðu á Austurlandi. Starfs-
fólk Austra hefur unnið frábært starf
sem seint verður fullþakkað. Bæði
þessi blöð þurfa á því að halda að fá
fleiri áskrifendur og við væntum þess
að Austfirðingar bregðist drengilega
við og leggi sitt af mörkunr til að
tryggja betur frjálsa skoðanamyndun í
landinu.
Lokaorð
Á síðasta ári fór fram mikil umræða
um sameiningu sveitarfélaga. Umræð-
an var gagnleg en ekki þægilegt að
taka afstöðu til málsins vegna skorts á
upplýsingum. Enginn vafi er á því, að
sveitarfélög munu stækka. Þótt ágæt
samvinna hafi verið meðal sveitarfé-
laga á Austurlandi þarf að stilla streng-
ina betur saman og skipuleggja sam-
starfið betur.
Fólki fækkaði á Austurlandi á síð-
asta ári. Þessa þróun má rekja beint til
veikrar stöðu atvinnulífsins og því
verða atvinnumálin að fá meiri forgang
á næstu árum. Hagsmunir launþega og
atvinnulífsins fara saman. Öflugt at-
vinnulíf er forsenda velmegunar og
þegar styrkur þess dvínar skapast at-
vinnuleysi og óvissa. Tækifærin leyn-
ast víða og það ber að nýta þau af
raunsæi og framsýni. Það er engin á-
stæða til að ala á svartsýni. Uppbygg-
ingin heldur áfram ef menn sýna sam-
stöðu, skilning á aðstæðum og eru til-
búnir að skapa eðlileg skilyrði.
Ég vil þakka Austfirðingum fyrir á-
nægjuleg samskipti og samvinnu. Á
því ári sem nú gengur í garð eru liðin
20 ár síðan ég naut þess trausts að vera
kosinn af Austfirðingum til setu á Al-
þingi. Þessi tími hefur verið viðburða-
ríkur og ég tel það vera mikla gæfu að
fá að starfa með því ágæta fólki sem
býr í fjórðungnum. Ég er þakklátur
fyrir þennan tíma og með tilhlökkun
horfi ég fram á veg til áframhaldandi
samstarfs.
Halldór Ásgrímsson