Morgunblaðið - 22.09.2020, Side 18

„Vörn gegn veiru“,
bók Björns Inga
Hrafnssonar, er einstök
frásögn og góð lýsing
samtímaatburða á ör-
lagatímum.
Baráttan fyrir Ísland.
Björn Ingi leiðir fram
hin mörgu ólíku sjón-
armið sem tekist var á
um bak við luktar dyr
og fyrir opnum tjöldum
um viðbrögð til varnar
íslensku samfélagi gegn Covid-19-
veirunni. Hve mörgum mannslífum
mátti fórna? Hvað þolir heilbrigð-
iskerfið? Hve mörg gjörgæslurúm eru
til? Eru veirupinnarnir búnir? Höfum
við mannskap til þess að manna allar
vaktir? Komum við sýnum frá Ísafirði
til Reykjavíkur í tæka tíð? Má norð-
austurhornið loka sig af? Eigum við að
loka fyrir umferð á Holtavörðuheiði?
Grimm vetrarveður geisa. Heilu lands-
hlutarnir lokaðir í rafmagnsleysi dög-
um saman. Jarðskjálftar og gosspár
hrista Reykjanesskagann.
Hriktir í
ESB-sinnarnir og utanríkisþjón-
ustan eru skjálfandi, hrædd og upp-
tekin af skuldbindingum okkar við
ESB og Schengensamstarfið. Máttum
við vera með strangari aðgerðir á okk-
ar landamærum en Þjóðverjar? Ís-
lenskir ráðherrar börðu sér á brjóst og
hringdu beint í varaforseta Bandaríkj-
anna til að skammast yfir lokun landa-
mæra. Er okkur nokkuð vandara um
að veikjast eða drepast en Spánverj-
um, Ítölum eða Frökkum? Hvers kon-
ar heimóttarskapur var það að nýta
sér stöðu eyríkis og setja hér harðar
sóttvarnir á landamærum? Allt í einu
leysast þessar spurningar upp, hvert
land grípur til sinna eigin séraðgerða.
Hverjum á að fórna
Í bókinni er því vel lýst hve heil-
brigðiskerfi okkar var vanmáttugt og
illa haldið af áralöngum niðurskurði.
Það var því ekki að undra að margir
voru hallir undir aðferð Svía í fyrstu og
„gera ekki neitt“, aðeins bregðast við.
Fyrr eða síðar næðist hjarðónæmi.
Það er hvort eð er bara gamalt og
veikburða fólk sem deyr.
Og það deyr einhvern
tíma hvort eð er. Svíar
hurfu reyndar af þeirri
braut síðar. Það var ekki
langt í að sú hefði líka
orðið leið íslenska heil-
brigðiskerfisins.
Kári Stefánsson og
Íslensk erfðagreining
Þá kom Kári Stef-
ánsson og Íslensk erfða-
greining með styrk sinn
og innblástur og talaði
tæpitungulaust. Víðtæk skimun og
sóttkví, elli- og hjúkrunarheimilum
lokað fyrir umferð, skert samskipti og
samgengi milli fólks varð ofan á. Það
skipta allir máli, ungir sem aldnir; við
ætlum að útrýma veirunni í landinu.
Auðvitað kostaði það að ýmsar silki-
húfur urðu að beygja sig og breyta um
kúrs.
Þríeykið – beint til þjóðarinnar
Straumhvörf urðu þegar hið frá-
bæra þríeyki svokallaða: Þórólfur sótt-
varnalæknir, Alma landlæknir og Víðir
hjá Almannavörnum, höfðuðu beint og
milliliðalaust til landsmanna. Þau köll-
uðu beint eftir þátttöku og ábyrgð
hvers og eins landsmanns í baráttunni
gegn veirunni. Með daglegum fundum
og upplýsingum beint til þjóðarinnar
var víglínan sett. Spurningar og inn-
skot Björns Inga á fundunum áttu sinn
þátt í að gera þá að hinni daglegu
hvatningu sem blés þjóðinni baráttu og
þrautseigju í brjóst.
Berjumst til sigurs –
veirufrítt Ísland
Þá var ekki lengur hægt að vera
með hálfvolgar yfirlýsingar eins og „að
læra að lifa og deyja með veirunni“.
Maður virkjar ekki heila þjóð um
málamiðlanir og óskýr markmið. Þar
verður slagorðið að vera. Markmiðið
var að sigrast á veirunni og hrekja
hana út fyrir landsteinana. Þjóðin tek-
ur ekki samstillt þátt í stríði þar sem
öllum er stillt í fremstu víglínu nema
undir kjörorðinu „einn fyrir alla og all-
ir fyrir einn“. Og það hreif. Markmiðið
varð að vera skýrt: að sigra, halda veir-
unni utan landsteinanna. Og það tókst
á vordögum.
Einn fyrir alla og allir fyrir einn
Eftir Jón Bjarnason
Jón Bjarnason
» Þá kom Kári Stef-
ánsson og Íslensk
erfðagreining með styrk
sinn og innblástur og
talaði tæpitungulaust.
Höfundur er fyrrverandi ráðherra.
Bakslagið – víglínan sett á ný
En svo kom eftirgjöfin. Hvað eftir
annað var reynt að brjóta vígorðið
niður með einhverjum orðum um
„ásættanlegan fjölda smita og dauðs-
falla“. En þegar sá var beðinn að
skýra það nánar hvað meint var varð
fátt um svör. Hjáróma raddir töluðu
um stjórnarskrárbrot og hótuðu
málsókn í atvinnuskyni. Samtímis
voru sömu raddir að hóta Austurrík-
ismönnum málsókn fyrir að hafa
dreift veirunni til Íslands. Enn þvæl-
ist fyrir sóttvarnayfirvöldum hvert
markmiðið með baráttunni og vörn-
unum gegn veirunni er. En því hefur
þjóðin ítrekað svarað „einn fyrir alla
og allir fyrir einn“ og krefst þess að
því sé fylgt.
Tvöföld skimun á landamærum
var sett á. Of seint, en betra er seint
en aldrei. Ný veirubylgja er hlaupin
af stað. Og aftur er kallað eftir þjóð-
arsamstöðu. Og aftur er kallað eftir
skýru markmiði. Og enn er það Kári
Stefánsson sem setur kúrsinn. „Það
er alvarleg hætta á ferðum – lokum
vínveitingahúsum eina helgi og
náum tökum á veirunni.“ Allur þessi
ferill Covid-19-veirunnar frá því í
febrúar og einstæð samstillt barátta
þjóðarinnar, almennings hvar á vett-
vangi sem var, eru frábærlega rakin
í bók Björns Inga, Vörn gegn veiru.
Barátta og sigur krefst líka fórna.
Eins og frelsisstríð
sem verður að vinnast
Aðeins í frelsisstríðum, alvarlegri
þjóðarvá og náttúruhamförum er
hægt að virkja þjóð í samstilltu átaki
til varnar og sóknar. Veirustríðið er
eins konar varnar- og frelsisstríð ey-
ríkis okkar Íslendinga. Stríðinu er ekki
lokið en markmiðið skýrt. Gunnfáni
okkar er: Veirufrítt Ísland!
Heggur sá er hlífa skyldi,
sá er heita á faðir minn.
Hvar er, pabbi, kærleikur þinn?
Hvað ég annan eiga vildi.
Hlakkar sú er hjálpa skyldi,
sú er heita á móðir mín.
Hvar, ó, mamma, er mildi þín?
Mig hún aldrei eiga vildi.
Hann sem sinni dóttur skyldi vera skjól,
skreið um dimmar nætur upp í hennar
ból.
Hún er vernd sínu barni skyldi bjóða,
til bjargar sér því kastar fyrir róða.
Og þess í stað að gera betrumbót,
brugga þau mér vélráð og iðrast ei hót,
með ósannindum sverta æru mína,
í því skyni að fá hreinsað sína.
Hver er mín systir? Hver er minn bróðir?
Hver er minn faðir og mín móðir?
Það er hver sá sem hefur kærleikann.
Sá er kýs að elska sannleikann.
Þú mín hjálp ert og haldreipi, Abba,
sem ég á himnum á fyrir pabba.
Þú ert mín hetja, að baki mér bróðir,
bjarg mitt og skjöldur, faðir og móðir.
Pabbi og
mamma
Eftir Aldísi
Schram
Höfundur er lögfræðingur, leikkona,
kennari og höfundur.
aldisa8@gmail.com
Á undanförnum
misserum hafa vextir á
húsnæðislánum lækkað
umtalsvert. Fyrir tæpu
ári (október 2019) náðu
vextir bankanna sögu-
legu lágmarki og eru
þeir orðnir enn lægri
nú. Sömu sögu er að
segja af öðrum lána-
stofnunum, vextir hafa
verið að lækka. Með
lægri vöxtum skapast
tækifæri fyrir nýja aðila til að koma
inn á markaðinn þar sem afborganir
lána verða lægri en þær væru við
hærra vaxtastig. Þá sjá þeir sem þeg-
ar eru með lán sér einnig leik á borði
með því að endurfjármagna lán sín til
þess að fá betri vaxtakjör. Þessu til
viðbótar hafa nú verið samþykkt lög
um hlutdeildarlán frá ríkinu fyrir
fyrstu kaupendur. Í stuttu máli, og án
þess að fara út í skorður og takmark-
anir, eru hlutdeildarlán þessi í raun
samningur milli kaupenda fasteignar
og ríkisins um að ríkið fjármagni 20%
af kaupunum og muni í staðinn eiga
20% hlut í eigninni án þess að hafa
nein afnot af eigninni eða annast
hana. Hlutdeildarlánin gera því fleir-
um fært að koma inn á markaðinn
bæði með minni greiðslubyrði þar
sem lántaka kaupendanna verður
lægri sem og að slíkir kaupendur
þurfa að eiga minna uppsafnað til að
geta keypt. Lægri vext-
ir og auðveldari inn-
koma inn á fast-
eignamarkaðinn eru því
jákvæðar fréttir fyrir
neytendur (til einföld-
unar skulum við ekki
huga að líklegum hækk-
unum á fasteignaverði
sem þessar breytingar
kunna að valda).
En er þá hægt að
segja að ástandið sé
gott eða einu sinni
ásættanlegt? Ef við
horfum á önnur lönd í
Evrópu til samanburðar er erfitt að
segja annað en að ástandið sé ansi
slæmt. Við árslok 2019 voru vextir í
Danmörku og Finnlandi vel innan við
1%, rétt yfir 1% í Þýskalandi og Ítal-
íu, um 1,5% í Svíþjóð og Belgíu og
innan við 2% á Spáni og í Noregi. Þó
má nefna að vextir voru öllu hærri á
Írlandi, rétt undir 3%, og í Ungverja-
landi og Póllandi voru þeir rétt undir
4,5%. Hvar stendur Ísland í þessum
samanburði? Ef við horfum til óverð-
tryggðra lána (þar sem verðtryggð
lán þekkjast ekki annars staðar og
eru því ósamanburðarhæf) eru meðal
breytilegir vextir slíkra lána sirka
4,2%, en 3,8% ef við horfum bara á
bankana þrjá. Því má glögglega sjá
að Ísland er í flokki með Póllandi og
Ungverjalandi en ekki Norðurlönd-
unum þegar kemur að lánskjörum, en
góð kjör á Norðurlöndunum eru
vegna fjárhagslegs stöðugleika þar
og áreiðanleika lántakenda, sem Ís-
land skartar að því er virðist ekki. Til
þess að fá betri tilfinningu fyrir töl-
unum skulum við skoða 30 m.kr jafn-
greiðslulán til 30 ára m.v. mismun-
andi vexti, sjá meðfylgjandi töflu:
Á töflunni má sjá að munurinn á
1% og 4% ársvöxtum er um 50 þ.kr. í
vaxtagreiðslur á mánuði sem yfir 30
ár slaga langleiðina í 17 m.kr. og þar
með um 50% hærri heildarend-
urgreiðslu af láninu. Það er umtals-
verður munur, og sá munur skánar
ekki ef lánið væri til lengri tíma eða ef
vextir á Íslandi fara aftur á skrið upp
á við. Þessar tölur eru í sjálfu sér ekk-
ert nýjar af nálinni en er ágætt að
huga að þegar við erum að meta stöð-
una á hinum „góða“ lánamarkaði sem
nú er á Íslandi. Spurningin sem
stendur eftir er þá hvers vegna er Ís-
land svona óstöðugt m.v. nágranna-
þjóðir okkar? Hvers vegna fást ekki
erlendir bankar til að stunda hér við-
skipti og auka samkeppni? Því er ekki
hægt að svara til fulls í svo stuttum
pistli en ljóst er að við greiðum með
íslenskum krónum en það gera hvorki
Danir, Svíar né aðrir. Raunar gera
stærstu fyrirtæki landsins það að
miklu leyti ekki heldur, sem segir
margt um tiltrú þeirra á krónunni. Og
í framhaldi má spyrja sig hvort hlut-
deildarlánin séu þá ekki einfaldlega
plástur á heimatilbúinn vanda, ágæt
hugmynd en taki ekki á því sem skap-
ar rót vanda okkar Íslendinga í þess-
um efnum.
Lántaka og hlutdeildarlán –
búbót eða heimatilbúinn vandi?
Eftir Hauk Viðar
Alfreðsson
» Spyrja má hvort
hlutdeildarlánin séu
ekki einfaldlega plástur
á heimatilbúinn vanda.
Haukur Viðar
Alfreðsson
Höfundur er viðskiptafræðingur og
doktorsnemi í hagfræði.
18 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 22. SEPTEMBER 2020
Hún er undarleg þessi niðursveifla
núna. Venjuleg kreppa lýsir sér í
alvarlegum samdrætti í neyslu,
fjárfestingum, bílakaupum og við-
haldi fasteigna. Nú er öldin önnur,
þökk sé stjórninni að hluta. Menn
keppast við að mála húsin og
skipta um járn á þökum, og ef
komin er móðuögn í horn á þre-
falda glerinu frá í hitteðfyrra, þá
burt með það. Fólk er hvatt til
þess arna með loforði um endur-
greiðslu vasksins, þótt það bitni
auðvitað á sjóði okkar allra, rík-
issjóði.
Iðnaðarmenn hafa aldrei haft
viðlíka að gera og mega gera svo
vel og flytja inn undirverktaka
austan um haf.
Það er nefnilega til glás af pen-
ingum, síðan landinn hætti að
spandera í útlöndum og liggja í
kæruleysi suðrá Spáni.
Svo fengu menn líka forskot á
sælu séreignasparnaðarins, svo
það er allt fljótandi í monningum
fram á haustið.
Hvað þá tekur við veit enginn.
Kannski erum við komin til „síð-
ustu daga Rómverja“, þó að ekki
megi dansa lengur en til klukkan
ellefu. Það má þó alltént úða í sig
vínberjum.
Sunnlendingur.
Velvakandi Svarað í síma 569-1100 frá kl. 10-12.
Að telja undan koddanum
Hvar er næsta
verkstæði?
FINNA.is