Lögmannablaðið - 2018, Blaðsíða 19

LÖGMANNABLAÐIÐ TBL 03/18 19
Andri Árnason, hrl.
Edda Andradóttir, hrl., LL.M.
Finnur Magnússon, hrl., LL.M.
Halldór Jónsson, hrl.
Lárus L. Blöndal, hrl.
Sigurbjörn Magnússon, hrl.
Simon David Knight, solicitor
Stefán A. Svensson, hrl., LL.M.
Vífill Harðarson, hrl., LL.M.
Borgartúni 26
105 Reykjavík
580 4400
www.juris.is
sveigjanleika og sanngirni í samskiptum. Að sjálfsögðu er
ekki þar með sagt að stjórnvöldum beri að fallast á allar
beiðnir og óskir borgaranna. En stjórnvöld skulu allavega
reyna að leiðbeina borgurunum, finna út úr þeim atriðum
sem máli skipta og leysa úr málum þeirra eftir bestu getu.
Engin rök mæla með því að allt annað gildi um samskipti
ríkis og borgara sem eiga sér stað í dómskerfinu.
Hér má benda á að borgari sem leitar til stjórnvalda á
beinlínis lagalegan rétt til þess að stjórnvaldið taki á móti
borgaranum með lipurð og veiti honum nauðsynlega að­
stoð og leiðbeiningar. Við töku íþyngjandi ákvarðana ber
stjórnvaldinu svo að gæta þess að ganga ekki harðar fram
en nauðsynlegt er og beita vægasta úrræði sem völ er á.
Af hverju þarf þetta viðmót að umturnast þegar mál eru
komin fyrir dómstóla? Þetta er sama íslenska ríkið og nálg­
aðist mál borgarans af alúð og reyndi að fara eins vel með
réttindi hans og hægt var á stjórnsýslustiginu. Ef borgarinn
er ósáttur við niðurstöðu stjórnsýslumáls á hann rétt á að
bera niðurstöðuna undir dómstóla í einkamáli. Þá sýnir
ríkið skyndilega á sér allt aðra hlið. Jafnvel þótt borgarinn
sé enn með sama erindið og áður, en nú fyrir dómstólum
í stað stjórnvalda, mætir honum allt annað viðmót. Í stað
lipra ríkisstarfsmannsins sem vill leiðbeina honum í átt að
bestu mögulegu niðurstöðu mætir borgarinn nú brögð­
óttum lögmanni sem reynir af alefli að koma í veg fyrir að
dómstóll endurskoði athafnir ríkisins efnislega.
Til samanburðar má líta til sakamála en þar mætir einn angi
íslenska ríkisins borgurum sínum. Við meðferð slíkra mála
skal ákæruvaldið hafa það að leiðarljósi að hið sanna og
rétta komi í ljós og gæta jafnt að þeim atriðum sem horfa
til sýknu og sektar. Kannski ættu svipuð sjónarmið að hafa
meira vægi í einkamálum þannig að íslenska ríkið gerði
allt til þess að reyna að fá fram sanna og rétta efnislega
niðurstöðu dómsmálsins. Í stað þess að kvarta yfir því hversu
málatilbúnaður borgaranna sé óskýr og óskiljanlegur mætti
ríkið kannski reyna að leita skýringa og leggja sig fram um
að átta sig á málinu. Markmiðið væri þá að skilja málið og
reyna að upplýsa það til þess að fá megi endanlega úrlausn
um ágreininginn.
Það er erfitt að sjá ástæður og rökin fyrir því af hverju ís­
lenska ríkið leggur gjarnan svo þunga áherslu á að koma í
veg fyrir að mál fái efnismeðferð. Stjórnvald sem er stolt af
verkum sínum og hefur trú á að það starfi með réttum hætti
ætti ekki að þurfa að hræðast það að dómstólar fari ofan í
kjölinn á málum þeirra. Metnaðarfull stjórnvöld sem vilja
standa sig vel ættu í raun að fagna því að fá staðfestingu á
góðum verkum sínum frá dómstólum. Niðurstaða dómstóla
sem felur í sér gæðastimpil á málsmeðferð og efnislegri
úrlausn stjórnvalds styrkir það og úrlausnir þess. Dómstólar
gætu reyndar einnig talið að eitt eða fleiri atriði í málsmeð­
ferð og/eða efnislegum úrlausnum hefðu farið úrskeiðis.
Slík niðurstaða er þó einnig góð fyrir viðkomandi stjórn­
vald enda eiga stjórnvöld ávallt starfa í samræmi við lög.
Ef stjórnvöld fara út af sporinu ættu þau að taka því fegins
hendi að fá aðstoð dómstóla inn á það aftur. Á endanum
er tilgangur og markmið stjórnvalda einfaldlega að fram­
kvæma lög með réttum hætti og þar sem dómstólar eiga
endanlegt úrlausnarvald um lögin er gott fyrir stjórnvaldið
að fá úrlausn þeirra um málsmeðferðina. Síðast en ekki síst
er það gríðarlega mikilvægt fyrir borgarann í málinu að fá
efnislega úrlausn um álitamál sín. Það er grundvallarréttur
allra að geta fengið úrlausn um réttindi sín og skyldur fyrir
óháðum og óhlutdrægum dómstóli. Það samrýmist illa til­
gangi og eðli ríkisins að reyna að svipta borgara þeim rétti.