Kópavogsblaðið - 29.11.2013, Blaðsíða 15

Þetta listaverk
kom í ljós þegar
fataskápur var
tekin frá. Þarna
hafði réttur
frágangur undir
flísum verið ábóta-
vant og rakinn
gekk undir
flísar og í gifsvegg
þar undir. Handan
veggjar var svo
þessi fataskápur.

Kópavogsblaðiðkfrettir.is 15
Fróðleikur
Þegar við heyrum orðið „myglusveppur“ fá sumir
gæsahúð. Einhverjir af biturri reynslu en aðrir af
hræðsluáróðri. Í þessum pistli er ekki ætlunin að
hræða fólk eða tíunda einkenni eða útbrot af völdum
myglusvepps. Hér mun ég tala af minni reynslu og
kunnáttu við verkun á byggingarefni menguðu af
myglusvepp og gegn myndun hans.
Um myglusvepp
Gró eða spores uppá ensku, eru einskonar fræ sve-
ppa. Myglusveppur myndast þegar skilyrði til ræk-
tunar eru góð. Þar skiptir rakastig höfuð máli. Hi-
tastig hefur einnig áhrif á vöxt og vaxtarhraða. Þetta
er misjafnt eftir tegundum myglusveppa en þumalput-
tareglan er ca 48 klukkustundir frá því kjöraðstæður
myndast þar til gró hefur fest rætur, þó misjafnt eftir
tegundum. Í þessum gróum geta verið eiturefni sem
kallast mycotoxin. Ef fólk andar þessum gróum að
sér í óeðlilegu magni geta komið fram einkenni sem
valda óþægindum. Þetta er ekki algilt og eru til dæmi
um að fólk hafi yfi rgefi ð myglumenguð hús vegna
veikinda, en önnur fjölskylda fl utt inn í sama hús og
ekki fundið nein einkenni. Sá sveppur sem er hvað
skæðastur í þessu tilliti heitir „Stachybotrys“ jafnan
kallaður Svartmygla uppá ástkæra ylhýra.
Greining
Við greiningu á myglusvepp er mikilvægt að nota
sjón og lyktarskin. Sumir þekkja sellulósalyktina sem
myglusveppur gefur frá sér, í daglegu máli kölluð
„fúkkalykt“. Ef þessi lykt er til staðar þá er gott að
reyna rekja sig nær því svæði þar sem hún er sterkust.
Þá kemur sjónin sterk inn. Er sýnileg myndun á myglu
þar sem lyktin er mest? Það er ekki alltaf raunin. ef
svo er ekki skal rjúfa byggingarefnið til að sjá inn
fyrir ytra byrðið. Ef um er að ræða spónaplötu eða
gifsveggi er Dósabor góður í slíkt og auðvelt að laga
þau göt eftirá. Þegar fl ipinn eftir dósaborinn hrekkur
út má vel sjá hvort platan er mygluð á bakhlið eða
ekki. Ef ekki þá er gott ráð að stinga myndavélinni
innfyrir gatið, stilla á fl ass og taka nokkrar myndir.
Sýnatökur hafa ekki mikið uppá sig ef myglan er
greinileg, nema þú hafi r mikinn áhuga á sveppafl óru
almennt. Sýnataka getur þó komið sér vel ef grun-
semdir vakna um sýkt svæði en erfi ðlega gengur að
koma auga á myglu. Ef þú þarft að koma slíkum sý-
num í ræktun bendi ég á Guðríði Gyðu Eyjólfsdóttur
hjá náttúrufræðistofnun Íslands á Akureyri, ni.is.
Guðríður er okkar fremsti fræðimaður á sviði myglu
og sveppa almennt. Hún getur skorið úr um það hvort
á ferðinni sé myglusveppur eða bara, eins og hún
kemst sjálf að orði „heiðarlegur skítur“.
Svokölluð agntalning, þar sem gró eru talin í andrúms-
lofti, er því miður ekki marktæk, samkvæmt nýjustu
rannsóknum ISIAQ. Þetta kom fram í erindi sem Dr
Anne Hyvärinen, aðalrannsakandi við „National In-
stitute of helth and welfare“ hélt á Grand Hótel 13
september s.l. Í þannig könnun er tæki látið sniffa
loftið í rýminu í gegnum sérstaka síu og gróin talin
úr síunni.
Viðbrögð
Það er lykilatriði að koma í veg fyrir þau skilyrði sem
viðhalda sveppamynduninni. Ef þessi skilyrði eru
ekki rofi n er sama hvernig þú þrífur mygluna hún mun
koma aftur! Þar gæti verið um að ræða utanaðkomandi
leka gegnum þak eða veggi, lekar lagnir, slaga á
veggjum eða rúðum svo eitthvað sé nefnt.
Óttaviðbrögð
Það á við um myglusvepp eins og annað í lífi nu, „ef
þið bregðist við af ótta þá fáið þið sömu viðbrögð til
baka“. Snarpar hreyfi ngar í kringum sýkt svæði geta
valdið þeim viðbrögðum hjá sveppnum að hann blæs
og úðar sveppagróum í allar áttir, jafnvel eykur vöxt
sinn. Munið alltaf að „umgangast myglusvepp af
virðingu.“ Þegar búið er að kortleggja svæðið, sjúkt af
myglu, er rétt að skerma það af. Munið að setja ykkur
sjálf í fyrsta sæti. Persónuhlífar á fólk skilyrðislaust
að nota í umgengni við myglusvepp. Verið viss um
að rykgrímur nái að grípa sveppagróin, ekki eru allar
grímur sem ná svo fínni kornastærð. Hanskar, einnota
gallar, skóhlífar, hlífðargleraugu, iPad ofl .
Út með mengað loft
Þegar skermun á svæðinu er lokið er rétt að mynda
undirþrýsting í herberginu. Þetta má gera með því
að t.d setja blásara eða viftu í opnanlegt fag, þannig
að mengað loft fari út úr húsinu en ekki inn í ósýkt
rými. Mengað loft blandast útiloftinu mjög hratt en
munið að varast að loftið fari ekki inn um glugga í
næsta herbergi eða inn til nágrannans. Ef fólk er ekki
öruggt um slíkt er hægt að fá leigð tæki sem halda
eftir rykinu. Þar er um að ræða loftskiptitæki með
Hepa fi lterum. Þessir fi lterar halda í sér kornastærð
allt niður í 0.3-micron. Til samanburðar eru 1000
micron í einum millimetra. Þurrktækni ehf eru brau-
tryðjendur í notkun á slíkum tækjum hér á landi og
hefur orðið mikil vakning í eyðingu framkvæmdaryks
úr andrúmsloftinu eftir að þeir fl uttu inn þessi tæki.
Mengað byggingarefni þarf að farga í SORPU. Va-
rist að bera byggingarefnið í gegnum íbúðina án
þess að pakka því vel inn í plast. Vissulega hefur
myglusveppurinn úðað gróum um allt hús, ef van-
damálið hefur verið viðloðandi lengi, en það er óþarfi
að bæta í. Ef sveppur hefur verið í timbri er um
óafturkræfar skemmdir að ræða. Fjarlægja verður helst
allt sem sveppurinn hefur læst sig í. Þó er steinsteypan
með betri vörn gegn myglunni en mörg önnur byggin-
garefni. Í þeim tilfellum þar sem steinsteypan hefur
verið sýkt er gott að fara með slípirokk yfi r fl ötinn.
Eftir margra ára reynslu í vatnstjónum hef ég tekið
eftir að gifsplöturnar eru besti vinur myglusveppsins.
Á plötunum er pappi sem er kjörlendi sveppa. Þá gil-
dir einu hvort um er að ræða gifsplötur fyrir votrými
eða venjulegar gifsplötur. Við bendum fólki frekar
á múrhleðsluveggi í votrýmum eða veggi byggða úr
blikkstoðum klæddar múrhúðuðum veggeiningum,
svo eitthvað sé nefnt.
Mygla í gluggum, veggjum og lofti
Margir þekkja mygluhreiður í gluggum. Oft tengist
þetta miklum slaga á gleri, stundum svo mikill að
pollar í gluggakistum. Í mörgum tilfellum er um
að ræða einfalt gler eða illa einangrað gler. Þó þek-
kja margir þetta vandamál í nýjum húsum einnig,
þar sem einangrunargler er í fínu lagi. Ég mæli all-
taf með því að fólk stöðvi upptökin og komi í veg
fyrir rakamyndun áður en reynt er að eyða myglun-
ni. Þar sem um ræðir einfalt eða lélegt gler mæli ég
með endurnýjun. Þar sem ekkert er að glerinu og
einangrun þess í lagi þarf að huga að ýmsu. Stundum
er fólk að þurrka föt innandyra eða þurrkarinn óþéttur.
Sumir verða aðeins varir við þetta á kvöldin, þá
eru kannski allir búnir að fara í sturtu/bað, búið að
sjóða kartöfl ur og svið, uppþvottavélin opnuð með
tilheyrandi uppgufun osfv. Flest þetta er hægt að lag-
færa með því að lofta út. Ég hef komið í aðstæður
þar sem parketfl ekinn á stofugólfi nu lyftist um nokkra
sentímetra. Þegar ég ræddi við fólkið var ljóst að
þau opnuðu aldrei glugga. Döggin grenjaði á fl estum
gluggum. Þetta var í nýlegu húsi þar sem allt var í
fínu lagi í öðrum íbúðum hússins. Á gluggunum var
hægt að hafa smá rifu en jafnframt hægt að læsa þeim
í þeirri stöðu. Ég bað þau að hafa þessa rifu á öllum
gluggum en hækka örlítið á ofnum til móts við það,
svo ekki mundi kólna í íbúðinni. Þegar ég kom viku
seinna var döggin farin af gluggunum og parketið
hjaðnað í eðlilega stöðu. Stundum eru málin fl óknari
en þetta. Ég hef séð mygluhreiður uppi í hornum þar
sem veggir og loft mætast við útveggi. Þar er um að
ræða kuldabrýr.
Kuldabrú
Orðið kuldabrú er notað yfi r steinsteypta veggi þar
sem engin einangrun er til þess að stöðva kuldaleiðni
inn í húsin, steinninn myndar brú fyrir kuldann utan
og inn í hús. Þegar rakastig er hátt innandyra og
kalt er úti ná slíkir veggir daggarmarki innandyra,
þá myndast dögg á veggnum. Sá raki er kjörin fyrir
myglusveppinn að viðhalda og dreifa sér. Í þessum
tilfellum getur verið um mjög fl óknar aðgerðir að
ræða, ef stöðva á slíka myglumyndun til frambúðar.
Þar getur verið um að ræða hönnunargalla byggin-
gar, handvömm við framkvæmd osfv. Það getur verið
kostnaðarsamt að vinda ofan af slíkum gjörningum.
Þar sem um er að ræða slík svæði þ.e minniháttar
myglubletti er gott að leggja límband, bókaplast eða
blauta tusku yfi r fl ötinn og strjúka af áður en þið
byrjið að skrúbba. Límið eða tuskan grípur mikið af
gróunum í stað þess að dreifa þeim um allt. Munið
persónuhlífar!
Er hægt að drepa myglusveppinn?
Það er ótrúlegt hvað myglusveppir eru lífseigir. Eins
og ég kom inná getur myglan tekið sig upp ef ekki
tekst að rjúfa kjörskilyrði. Fyrst þegar ég fór að berjast
við mygluna var engin sem gaf ráð eða vissi hvernig
ætti að eyða henni. Margir þóttust vita, en margt af
því hefur verið hrakið síðan. Klór var eitthvað sem
ég notaði fyrst, en þá komu fram fræðingar sem
sögðu klórinn geta virkað öfugt á sumar tegundir og
þær farið í vörn með því að fjölga sér enn frekar. Þá
skrúbbuðum við svæðið með Kraftvask frá jötun.no
og úðum svo Sopp-Algerdreper yfi r svæðið og leyfum
því að þorna á fl etinum. Við höfum í seinni tíð notað
sótthreinsiefnið Oxivir frá Tandur. Oxivir drepur bak-
teríur, vírusa, myglusveppi og bakteríuspora. Oxivir
er það efni sem við höfum mest notað á fl eti sem ekki
verða fjarlægðir úr byggingum vegna myglu. Ég
bendi fólki á að lesa vel leiðbeiningar áður en notkun
hefst. Sum þeirra geta mattað glansfl eti ofl . Þessi efni
eru þó ekki gulltrygging fyrir endanlegum árangri.
Mikill hiti eða hreinlega opin eldur virðist það eina
sem gulltryggir tortímingu á myglusveppnum. Það
hefur löngum verið vitað að mikill hiti gengur hvað
næst myglusveppnum, ef þú villt eyða honum. Nú er
hægt að kaupa tæki sem er í laginu eins og ryksuga
en á hausnum framan á barkanum er moppa. Í stað
þess að mynda sog kemur 160°c heit gufa frá tækinu
gegnum barkann, moppan hitnar og þú nuddar svæðið
með henni. Engin efni eru notuð eingöngu hreint
vatn. Þessi aðferð gæti nýst þegar t.d steinsteyptir
fl etir eru meðhöndlaðir. Þessi aðferð er sögð ein sú
skilvirkasta gegn myglusvepp í dag.
Vonandi hefur þetta varpað einhverju ljósi á barát-
tunni gegn myglusveppnum frekar en að vekja upp
fl eiri spurningar. Fyrst og fremst vill ég benda fólki á
að kalla til kunnáttufólk í þessum efnum, sérstaklega
ef þið treystið ykkur ekki í framkvæmdir sjálf. Ef
spurningar hafa vaknað skal ég reyna að svara þeim
eins og unnt er. Við stöldrum ekki lengi við þetta en
tökum fyrir eitthvað annað skemmtilegt í næsta pistli.
-Björgvin Sigmar Stefánsson, húsasmíðameistari.
Greinin birtist fyrst í Kvennablaðinu, kvennabladid.is
Allt sem þú vildir vita um myglusvepp
...en varst of feimin(n) við að spyrja