Stefnir - 01.02.1970, Síða 6

Pólitískt óvirkir bókmenntaagnrýnendur eru að þeirra áliti álíka lítils virði og
pólitískt óvirkir höfundar: „Listin sjálfrar sín vegna er að sjálfsögöu hundgamalt
hugtak og hefur löngum venð óskadraumur íhaldssamrar hugmyndafrœði.u Ólafur
Jónsson hefur haldið fram skoðunum þeirra féiaga á þann háit að teija einstökum
verkum það til ágalla, sem er alis ekki að finna þar og er ekki meðal þess sem
höfundur hefur í huga, sem sé þjóðfélagsgagnrýnina. Þetta lá lengi vel ekki í
augum uppi, en er nú orðið ljóst þeim, sem á annað borð fylgjast með skrifum
um bókmenntir. Leikdómur Ólafs Jónssonar um „Fjaðrafok“, leikrit Matthíasar
Johannessen, og ýmsar athugasemdir hans síðan, hafa dregið skýrt fram þjóðfélags-
leg viðhorf hans og áhrif þeirra á starf hans.
Afstaða vinstri sinnaðra bókmenntagagnrýnenda er fasisk í eðli sínu. Grundvöll-
urinn á að vera einn, viðhorfið eitt og einn skoíspónn. Þó hefur Sveinn Skorri
sagt: „Sem betur fer láta skáld ekki segja sér fyrir verkum...“ Þetta segir hann
í sömu mund og hann leggur þeim lífsreglurnar. Aðferðin er alkunn.
Það er að vísu tímabært að horgaralegt þjóðfélag sé tekið til endurmats í bók-
menntum og listum á íslandi, vegna þess að slíkt endurmat skortir frá flestum hlið-
um séð fremur hér en í mörgum öðrum löndum Vestur-Evrópu og Norður-Ameríku.
Frá listrænu sjónarmiði séð má einu gilda, hverjir taka þetta að sér og hvernig það
er gert, svo fremi sem verkin standist listrænar kröfur, sem gera verður til þeirra.
En þetta er ekki sjónarmið gagnrýnendanna. Með pólitísk og persónuleg markmið
í huga leitast þeir við að setja höfundum markmið. Nái höfundarnir ekki þessum
inarkmiðum er auðvelt að dæma þá úr leik, því að þessi vinnubrögð losa gagn-
rýnendur undan þeirri höfuðskyldu sinni að dæma verkin á grundvelli verkanna
sjálfra.
Borgaralega sinnaðir rithöfundar geta engu að síður en andborgarlegir höfundar
verið „vakandi samvizka og gagnrýnið auga“ samfélagsins. Það er svo annað mál,
að andúð og reiði hafa gjarnan reynzt höfundum aflgjafi sem samúðarfullir höf-
undar hafa ekki til að hera. En gagnrýnendur, sem taka einhliða afstöðu geta ekki
hafnað borgaralega sinnuðum höfundum á þeim grundvelli, að þeir séu „einhvers
konar auglýsingastjórar eða sölumenn kerfisins“, ekki færir um að fjalla um þjóð-
félagsins fyrirbæri — án þess að dæma sjálfa sig um leið.
Þess vegna er ekkert heiðarlegt við afstöðu manna eins og Sveins Skorra Höskulds-
sonar eða Ólafs Jónssonar. Raunar sýnir þessi tvískinnungur sig aftur og aftur í
blaðadómum Ólafs Jónssonar. Svo mikið er víst, að hann uppfyllir ekki þær kröfur,
sem gerðar eru til launaðra ibókmenntagagnrýnenda dagblaða í nýlegri forystu-
grein í Vísi. Þar er m. a. komist svo að orði um ritdóma dagblaðanna: „Þessir dóm-
ar hinna sérfróðu gagnrýnenda eru að sjálfsögðu miklu strangari og heiðarlegri en
dómar þeirra, er kunningjar leggja hver á annan í vináttuskyni.“
Við skulum því næst athuga hvernig Ólafur Jónsson fjallar um svipað leyti um
ljóðaþýðingar kunninga síns, Einar Braga, bókina „Hrafnar í skýjum“. Ólaf skortir
þekkingu á viðfangsefnum Einars Braga, en hann vill með einhverju móti geðjast
honttm-:
„Þýðingar hans virðast af þeim litla samanburði, sem ég hef getað gert mjög svo
nákvæmlega unnar, og þær eru jafnaðarlega mjög svo haganlega orðaðar á íslenzku.“
„Ifrafnar í skýjum“, Ijóðaþýðingar Einars Braga, virðist mér hafa mörg einkenni
og niarga beztu kosti þeirra þýðingariðju, sem nú var talað um almennum orðum.“
„Án alls samjafnaðar við frumkvæðin virðast þær sem hann kveður bezt vera
blæfagur og smekklegur kveðskapur á íslenzku.“
„En þýðingar Einars Braga kunna að vera til vitnis um undirrót og andrúm
formbyltingarinnar til þessa... .“
„Sem ijóðrænn texti á íslenzku virðist mér fyrsti og þriðji þessara þriggja efnis-
þátta bezt af hendi leystir. .. .“
„Svo er og um pólsku og tékknesku ljóðin í þýðingarsafni Einars Braga, að þau
virðast í heild sinni. ..."
„En þýðingar Einars Braga á fjórum Ijóðum Edibhar Södergran eru glæsilega
orðaðar á íslenzku, auk þess sem þær virðast mjög svo nákvæmlega þýddar. ...“
Þetta er meirihluti ritdómsins og aðaleinkenni hans. Hver þarf að fara á flótta
undan svo vinnubrögðum?
Annað dæmi um vinnubrögð Ólafs Jónssonar er meðferð hans á bókum sagn-
fræðilegs eðlis. I ritdómi sínum um síðustu bók Þorsteins Thorarensen týnii
Ólafur til ýmsa hnökra á efnismeðferð Þorsteins og finnur eitt og annað að bók-
inni og ber hana saman við fyrri bækur að nokkru leyti. En þegar hann fjallar um
llripað
■ va^abók
Magnús Kjartansson margspyr í
ÞjóSviljanum, hvemig d því standi
að menn geti veriS aS hafa á móti
kaupkröfum verkamanna á sama
tíma og ýmsar stéttir fái verulegar
kauphœkkanir og augljóst sé að
opinberir starfsmenn muni fá mikl-
ar launahœkkanir á þessu ári.
Enginn hefur hingaS til mótmœlt
því í fullri alvöru aS verkamenn fái
kauphœkanir á þessu ári, enda flest,
sem bendir til þess aS verkamenn
muni fá þœr. Hins vegar deila
menn um þaS, hversu miklar slíkar
kauphœkkanir eigi aS vera. ÞaS er
augljóst, aS láglaunafólk hefur hing-
að til ekki þurft að þola þá skerð-
ingu kaupmáttarins, sem menn meS
hœrri laun hafa mátt bera. Auk
þess hefur veriS reynt að láta verka-
menn hafa eins mik’a vinnu eins og
möguiegt hefur verið. Þess vegna
eru meSahaun verkamanna á mán-
uSi nú milii 19—21 þúsund krónur,
en ekki þau sultarlaun, sem Þjóð-
vi’jinn telur gjaman fram handa
þeim. Þetta er að vísu svona mikið
vegna yfirvinnu, en þaS breytir
því ekki aS afkoma verkamanna
i fullri atvinnu er yfirleitt nokkuð
góð.
Meðaltímakaup í dagv., eftirv., og
nœsturv. árið 1968 var 61.71. Síðan
hefur kaupið hœkkað um 24% i
76,53. MeSalárstekjur verkamanna
samkv. skattframta’i 1968 voru kr.
215.744.00 eða um 17.978,00 á mán-
uði.
★
Annars megum við minnast þeirra
tíma þegar sósíalistar og kommún-
istar héldu þvi fram að verkamenn
vœru „afl þeirra hluta sem gera
skal." Nú dettur engum í hug að
halda þessu fram, nema kommún-
istum. Flestum er að verða fullljóst
að framfarir okkar velta á þvi,
hvemig þekking og fjármagn lands-
manna verður hagnýtt. Ein höfuð-
forsenda þess að launakerfið verld
hvetjandi er aS launamismunurinn
aukist. A sama hátt er augljóst að
atvinnurekendur verða í senn að
þurfa að hafa fyrir hlutunum og
gera sér Ijóst aS til miki's er að
vinna. Haftakeríið er ekki hvetjandi
og hinn litli launamismunur er ekki
6