Stefnir - 01.02.1970, Blaðsíða 8

HUGMYNDAFRÆÐI
6ILDI
í þessum þáttum þirtast kaflar úr nýmynd-
un konservativrar hugmyndafræði eins og hún
er sett fram af ungum mönnum í hópi
danskra íhaldsmanna. Þetta er fyrsta tilraun
um árahil til að leiða hingað pólitíska hug-
myndafræði hægri manna í öðrum löndum
með ritgerðum.
Eins og lesendur munu fljótlega komast
að raun um eru á ferðinni hugmyndir, sem
menn verða tæpast einhuga um. En þær
vekja til umhugsunar um þýðingarmikinn
þátt í stjórnmálum og vonandi verða þær til
að sefa þorsta margra í umræður um hug-
myndafræðileg efni, einkum hugmyndafræði
hægri roanna. Margt af því sem hér er
sagt hefur raunhæft gildi við íslenzkar að-
stæður.
□ □ □
Það er orðin tízka hjá stjórnmálaflokkum
að auglýsa sig sem óháða hugmyndafræði og
ætíð af sömu ánægju og skriffinnar lýsa
yfir dauða Guðs, lýsa flokkarnir yfir gjald-
þroti hugmyndakerfanna, ellegar andláti
þeirra. Hans Jörgen Lembourn segir berum
orðum í „Een-Mange“ að liberal-konservat-
isminn sé „einasta stjórnmálastefnan án
hugmyndakerfis". Þetta fær ekki staðist. Nú
eru orð talvert hættuleg og orðið hugmynda-
kerfi hefur misrounandi þýðingu eftir blæ-
inun, sem er á því eftir notkun þess. Þegar
talað er um hugmyndakerfi sem slík er oftast
átt við hin klassisku hugmyndakerfi, liber-
alisma, Marxisma o. fl. Það er æsingarlaust
hægt að lýsa yfir dauða þeirra á Vestur-
löndum, en hafa má í huga að marxisminn
hefur talsvert gildi fyrir íbúa hinna van-
þróuðu landa. Sá sem segist vera algjörlega
óháður hugmyndakerfi er annað hvort, yfir-
borðslegur heimspekingur eða hann á við
gömlu hugmyndakerfin. I þeirra stað hefur
hann sett önnur hugmyndakerfi. Sérhver
stjórnmálaflokkur á sitt hugmyndakerfi ef
hann byggir á skynseminni en ekki tízku-
stefnum eingöngu. Vel má vera að allir kon-
servativir flokkar, sem álíta sig óháða hug-
myndakerfi, geri sér ekki grein fyrir kerf-
inu, en hvenær hefur meðvitundarleysi
verið talið pólitísk dyggð Það er svo annað
mál að hugmyndafræði konservativra byggir
á reynslunni en önnur hugmyndakerfi á því
óreynda. Hugmyndafræði er summa skoðana,
hugmynda og athugana í pólitísku skoðana-
félagi. Það er æskilegt að í stjórnmálaflokki
sé samhengi milli skoðana hans á einu sviði
og öðru og sé það raunin, hefur hann hug-
myndakerfi sem er misjafnlega sveigjan-
legt, eftir atvikum. Þingmenn stjórnmála-
flokka verða að vera sjálfum sér samkvæmir,
muna hvað þeir hafa áður gert í skyldum
vandamálum og hafa það í huga þegar þeir
komast að niðurstöðu um sambærileg vanda-
mál ellegar þeir endurskoða afstöðu sína í
heild og breyta í einstökum tilvikum í sam-
ræmi við hinar nýju niðurstöður. Þetta hef-
ur í för með sér að menn verða að ná tök-
um á hugmyndafræði konservatismans á
þann hátt að rannsaka ákvarðanir flokksins
og þátttöku hans á þingi um nægilega langt
timabil. Menn verða að rannsaka hvaða af-
stöðu Det konsert'ative Folkeparti hefur haft
til hinna ýmsu stétta og hvaða stefna hefur
verið mörkuð í afstöðunni til ríkis og ein-
staklinga. Menn verða að huga að því hvaða
atriðum í fjárlögum flokkurinn hefur verið
samþykkur og hverju hann hefur verið and-
vígur, athuga t .d. hvort hann leggur höfuð-
áherzlu á uppfræðslu eða herstyrk, dreif-
ingu eða samþjöppun ríkisvalds. Það er
sjálfsblekking konservativra, þegar þeir segj-
ast vera án hugmyndakerfis, en um það
fyrirbæri hefur Pólverjinn Kolowski sagt:
„...algjör frelsun úr viðjum hugmyndakerfa
er barnaleg ímyndun o gþeir sem ímynda
sér að þeir hafi verið svo heppnir að frels-
ast, eru fórnarlömb blekkingar, sem er í sjálfu
sér hugmyndafræðilegs eðlis.“
En þar sem konservatisminn má ekki fara
úr tengslum við hið daglega líf er hann hug-
myndafræði, sem tekur breytingum eins og
umhverfið og lífskjörin.
Ég skil konsen'atismann ekki ú sama hátt
og margir eldri félagar Det konservative
Folkeparti. Eg ætla að vera nægilega stjórn-
leysiskenndur í gildismati til að viðurkenna
að minn konservatismi er hvorki betri né
verri en eldri gerðir hans, aðeins annars
konar. Það er brýn spurning hvort það leyfist
áfra.m að meðhöndla hugmyndafræðina af
léttúð. Hin miklu viðfangsefni, sem við
stÖndum frammi fyrir eru þess eðlis að við
verðum að taka grundvallarafstöðu til þeirra.
Annars getum við í bezta falli aðeins af-
greitt dagleg vandamál eftir beztu getu,
en án þess að byggja nokkuð upp. Poul
Meyer lýsir í „Politisk videnskab“ stjórnmál-
um, „sem viðleitni til að koma tilteknum
kerfum, háðum tilteknum reglum, úr jafn-
vægi eða koma jafnvægi á kerfi sem er
komið úr jafnvægi. Stjórnmálastarfið er
fólgið í athöfnum, sem hafa þann tilgang
að afla nýjum þjóðfélagsreglum viðurkenn-
ingar ellegar í aðgerðum til að hindra breyt-
ingar ú þeim reglum, sem fylgt er.“
Þarna er einfaldlega átt við hugmyndafræði-
lega baráttu. Ifugmyndafræðin lýsir viðhorf-
um til einstaklingsins, ríkisins, siðgæðisins,
lífsins og á grundvelli þeirra viðhorfa eru
stjórnmálalegar ákvarðanir teknar. Það hef-
ur lengi verið viðurkennt m. a. af jafn-
aðarmönnum, að Julius Bomholt dreymdi
um að skapa nýja persónufyrirmynd, hin
sósíaliska mann, sem hefði nýjar lífshug-
sjónir og gæfi jafnaðarmönnum atkvæði
sitt á kjördegi. K. B. Andersen hefur látið
i Ijós skyld sjónarmið, og demokratisminn
er, þegar hann er meðvitaður, lýsing á hug-
myndakerfi eins og Sören Krarup hefur
sýnt fram á með skarplegum hætti i bók-
inni „Demokratisme“. Þetta segir okkur að
konservatisminn verður að sjá fótum sínum
forráð meðal þessarra úthugsuðu afla. Ætlar
hann sjálfur að verða úthugsaður eða á hann
að berjast á móti tilhneigingum til slíks?
Og vilji hann ekki stilla upp manneskjunni
úthugsaðri, hvað vill hann í staðinn? Eiga
konservativir ekki sínar þjóðfélagshugmynd-
ir? Vita þeir ekki að hvaða marki þeir
stefna, eða hylla þeir laissez-faire-pólitikina?
Konservatisininn verður að hafa samfélags-
hugsjón, til þess að eiga tilverurétt, og hana
eignast hann ekki með því að vera gasmælir
hjá hinum flokkunum. Hans Jörgen Lem-
bourn vísar utopium í stjórnmálum á bug.
En án þeirra komumst við ekkert áfram,
án trúarinnar ú þúsunda ára ríkið — hversu
utopiskt sem það virðist vera — komumst við
ekki lengra i framþróun mannlegra lífs-
skilyrða. Ef fyrirfram er litið á drauminn
um hið fullkomna þjóðfélag sem kjánalegan
draum, hreyfumst við ekki úr sporunum. Það
hefur verið styrkur mannkynsins að hafa
þráð að skapa fullkomið samfélag, því að í
krafti þess vilja hefur það skapað betra
samfélag.
Á okkar öld hafa verið mótaðar tvær
utopiur, með áhrifum, sem eiga rætur í kyn-
þáttastefnu, draumur Hitlers unt hreinan
arískan heim, og draum Martin Luthers
King um heim án kynþáttafordóma eða heim
þar sem kynþættirnir renna saman. Við kær-
um okkur ekki um draum nazismans, en
þegar við viljum ekki gera - utopiu að raun-
veruleika berjumst við gegn henni af- öll-
um okkar mætti og reynum að fá samfélagið
til að aðhyllast okkar utopiu. Við viljum
gjarnan sjá fyrirmyndarríki Kings verða að
raunveruleika svo að við fellum mynd þess
inn í myndina af okkar fyrirmyndarríki. Án
8