Gisp! - 01.12.1995, Page 15

síður, að hann væri læs, því lestrarkunnátta [má eftilvill
frekar segja menntun] var og er ennþá valdatæki.
En hvaða listform standa þá eftir? Hver eru sameigin-
leg einkenni þeirra lágmenningarforma sem hinir valda-
lausu geta neytt án þess að raska strúktúr þjóðfélagsins?
Nokkur þeirra eru örugglega tilkomin beinlínis vegna
gagnstöðu sinnar við hámenninguna, frekar en það sé á
þeirra eigin forsendum; þ.e. að lykilinn að lágmenning-
unni er jafnan að finna í hámenningunni. Þannig má
nefna að lágmenningin notar ódýrt, auðfengið og for-
gengilegt efni. Ódýr og einföld tæki við gerð og flutning
[sbr. flautur og trommur í stað sembals eða víólu da
gamba). Stuttir söngvar, gagnstætt óperum og hljóm-
sveitarverkum og einfaldar myndir með lítinn eða engan
texta. Og það sem skiptir einnig töluverðu máli; höfund-
arleysi, því það er eins og lágmenningin spretti oft
áreynslulaust fram án þess að nokkur viti hvar hún byrjar
og hvar hún endar, gagnstætt upphafinni höfundar-
dýrkun hámenningarinnar.
Ef litið er síðan frá formunum og umbúðunum sjálfum
til innihaldsins kemur í Ijós svipuð lagskipting í hátt og
lágt. Það er greinilegt að ekki er allt efni er jafn hentugt
fyrir þá sem vilja telja sig valdameiri en aðra. Siðfræði og
smekkur kristinnar kirkju og aðals hefur sjálfsagt ráðið
töluverðu þarna um, því það gefur auga leið að þau form
sem eru dýr, stór og löng verða að eiga sér hliðstæðu í
innihaldi og því ekki óeðlilegt að þau fjalli um þá eigin-
leika eða þær aðstæður sem samfélagið hefur komið sér
saman um að séu stórbrotnir, háleitir og dýrðlegir.
[Þannig verður til ein voðaleg hringrás þar sem form og
innihald bíta endalaust í skottið á sér). Innihaldið er því
oft einungis til að viðhalda því valdi sem kemur fram í
forminu sjálfu [eða öfugt).
Megin einkenni á innihaldi hámenningarinnar er alvar-
an, því guð og valdamenn fara ekki með dár og spé. Og
alvara er dulbúinn ótti, ótti sem sýna verður hinu andlega
og hinu veraldlega valdi. Og ótti á að viðhalda stétta-
skiptingunni því sá sem óttast er ofurseldur einhverjum
öðrum.
Lágmenningin er hinsvegar alvörulaus. Hún dregur
valdið niður á flöt þess sem neytir hennar og hlær að því.
Lágmenningin fjallar ekki um guð heldur um manninn og
neitar að setja hann á stall. Hún snýr við gildunum þann-
ig að hið háleita, dýrðlega og andlega verður lítilfjörlegt
stundarfyrirbrigði en hið einfalda, ódýra og líkamlega ekki
bara ásættanlegt heldur eftirsóknarvert.
Þannig er og verður lágmenningin hin sífellda ógnun
við valdið sem vill í eigin krafti viðhalda óbreyttu ástandi.
Lágmenninginn er eins og dropinn sem smám saman
holar steininn og brýtur niður fjallið hversu stórt sem það
kann að vera. Hræðslan við lágmenninguna er því ekki
hræðsla við eitthvað ákveðið innihald, heldur uggur þess
manns sem finnur að hver brandari, hvert popplag og
hver klámmynd dregur úr valdi þess sem vill verða álitinn
háleitur, innblásinn og til þess gerður að hafa andlega
eða veraldlega lögsögu yfir meðbræðrum sínum.
Myndasagan
En hvað kemur þetta allt myndasögum við? Von að
menn spyrji en myndasögur e"u einmitt listform sem er
neðarlega í lagskiptingu menn.ngarinnar og því útaf fyrir
sig nokkuð merkilegt að myndlistarmenn [og reyndar
fleirij) hafi áhuga á að nýta sér eða tileinka sér ákveðin
einkenni úr þeim í eigin listsköpun. Þetta er fullyrt þrátt
fyrir að nú í nokkur ár hafi einhverjir viljað halda því fram
að myndasagan væri sjálf orðin fullgilt [hvað sem það nú
þýðir) hámenningarlistform og nú sé mögulegt fyrir alla
að neyta hennar kinnroðalaust. Þetta er einfaldlega ekki
sannleikanum samkvæmt. Myndasaga er, þrátt fyrir allt,
listform sem nýtur ekki sömu virðingar og málaralist [al-
veg burtséð frá innihaldi). Hversu lélegt sem málverkið
er, þá er það undantekningalaust tjáningarform sem
hefur mikið forskot og nýtur meiri virðingar. Myndasagan
hefur nefnilega öll einkenni lágmenningar. Hún er
greinilega gerð á mjög einfaldan hátt, oftast nær aðeins
blek á pappír og ber þess merki að til hennar er ekki
kostað tugmiljónum dollara. Birting hennar er oftar en
ekki á ódýran pappír og ef hún er ekki í svart-hvítu þá er
hún oftast illa lituð. Rammarnir eru litlir og textinn er lítill.
Dreifingin er í dagblöðum, litlum myndasögublöðum eða
þunnum bókum og við sjáum ekki myndasögur á nútíma-
listasöfnum nema á sýningum eins og þessum. Innihald-
ið er sjaldnast alvarlegt og þegar það kemur fyrir er það
oftar en ekki [því miður) yfirborðsleg sýndarmennska.
Semsagt lágmenning.
E.t.v það eina sem markvert hefur gerst er að ákveðinn
hópur menntamanna, sér í lagi táknfræðingar, strúktúra-
listar og póst-strúktúralistar (hámenntamenn) hafa notað
myndasöguna meir en aðrir hugvísindamenn til að útlista
kenningar sem þeir aðhyllast, einkanlega vegna þess að
hún, líkt og öll lágmenning, liggur vel við höggi. í fyrsta
lagi er hún mjög útbreidd, sem bendir til að hún endur-
spegli smekk og viðhorf mikils fjölda fólks (sem þýðir
afturá móti að að auðvelt verður að alhæfa út frá henni),
hún er sambland af rit- og myndmáli og gefur táknfræð-
ingum þarmeð tvöfalda ástæðu til að sýna snilligáfu sína
og einnig er form hennar ákaflega mótað og skýrt sem
heillar strúktúralista. Þessi óvænti áhugi hugvísinda-
manna hefur þó ekki skilað sér í meiri virðingu við
myndasöguformið eða að það hafi haft áhrif á mynda-
sögulistamenn til að skapa áhugaverðari myndasögur
fyrir vikið. Eins og áður er megnið af því sem þeir skapa
13