Morgunblaðið - 15.02.2021, Síða 16

16 UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 15. FEBRÚAR 2021
Í ár fögnum við því
að 20 ár eru síðan
vefur Kirkjugarða-
sambands Íslands
(KGSÍ) www.gardur-
.is var tekinn í notk-
un. Með vefnum hafa
upplýsingar um
kirkjugarða og leg-
staðaskrár verið gerð-
ar aðgengilegar al-
menningi með því að
samnýta miðlægan hugbúnað fyrir
alla kirkjugarða landsins. Þegar
vefurinn var opnaður í júní 2001
var búið að forskrá í hann upplýs-
ingar um legstaði liðlega 70 þús-
und látinna á Íslandi. Sú skráning
fór fram víða um land og var ærið
verkefni en kirkjugarðar sem
jarðsett hefur verið í undanfarin
100 ár eru vel á þriðja hundrað. Í
dag 20 árum síðar eru liðlega
155.400 nöfn í lagstaðaskránni
www.gardur.is. Þess má geta að
vefurinn fékk lagagildi 2004 þegar
til hans var vísað í lögum um
kirkjugarða, greftrun og lík-
brennslu.
Vefurinn inniheldur leyfilegar
upplýsingar um látna einstaklinga
og legstað þeirra í kirkjugörðum
víða um land. Þessar upplýsingar
eru færðar inn í legstaðaskrána
jafnóðum og greftrað er og fylgja
hverri legstaðaskrá upplýsingar
um viðkomandi garð ásamt upp-
drætti og korti í mörgum görðum.
Á tímum stafrænnar tækni og
snjalltækja auðvelda þessi gögn
fólki að finna leiði ástvinna sinna í
kirkjugörðum landsins auk þess að
geyma mikilsverðar upplýsingar
um gengnar kynslóðir. Rétt er að
undirstrika að kirkjugarðar lands-
ins eru sameign allra landsmanna
óháð uppruna, lífsskoðun eða trú-
félagaaðild.
Skráning sögu og hinsta vilja
Undanfarin ár hefur verið hægt
að velja um þrjá legstaðakosti en
auk hefðbundinna kistugrafa eru
það jarðsetning í
duftkeragarð, dreifing
ösku innan kirkju-
garðs og dreifing á
ösku utan skipulegra
svæða yfir öræfi eða
sjó. Í öllum tilvikum
eru upplýsingar um
legstað færðar í leg-
staðaskrá og geta
þeir sem það kjósa
fengið sögu viðkom-
andi skráða í leg-
staðaskrána með því
að senda inn ítarefni
og myndir á slóðina www.gardur-
.is Þar er einnig hægt að skrá nið-
ur óskir um skipulag og fram-
kvæmd útfarar og kemur sú
beiðni þá fram þegar viðkomandi
deyr og tryggir að hægt sé að fara
að vilja viðkomandi.
Bálfarir yfir helmingur út-
fara á höfuðborgarsvæðinu
Bálfarir hafa færst mjög í vöxt
hér á landi á síðustu 10 árum. Er
nú svo komið að á höfuðborg-
arsvæðinu voru duftkersgrafir
55% allra grafa árið 2020 og kis-
tugrafir 45%. Hlutfallið á öllu
landinu, að höfuðborgarsvæðinu
meðtöldu, var á síðasta ári 41,4%
duftgrafir. Bálstofan í Fossvogi er
eina bálstofan hér á landi en hún
var tekin í notkun 1948 og þjónar
öllu landinu. Bálstofan hefur alla
tíð verið knúinn umhverfisvænni
grænni raforku og hafa ofnarnir
fengið viðeigandi og gott viðhald.
Danskir sérfræðingar hafa komið
reglulega til landsins til að taka út
ástand þeirra til að tryggja
rekstraröryggi. Samkvæmt samn-
ingi við ríkið frá 2005 hefur bál-
stofan fengið sérstakt framlag til
að standa straum af kostnaði við
rekstur og viðhald.
Ný bálstofa í undirbúningi
Þrátt fyrir gott viðhald þarf að
huga að byggingu nýrrar bálstofu
og hafa Kirkjugarðar Reykjavík-
urprófastsdæma (KGRP) unnið að
undirbúningi þess verkefnis um
árabil. KGRP munu áfram hafa
frumkvæði að því að ný bálstofa
verði byggð á Hallsholti við Gufu-
neskirkjugarð á næstu árum en
þar hefur Reykjavíkurborg út-
hlutað landi undir bálstofu og
tengdar byggingar. Vegna kostn-
aðar og fámennis er ljóst að ekki
er rekstrargrundvöllur fyrir nema
eina bálstofu í landinu. Kostnaður
við byggingu bálstofu með ofnasal,
líkhús,athafnarými og með að-
stöðu fyrir starfsfólk og aðstand-
endur, ásamt kaupum á ofnum og
hreinsibúnaði, er álitinn vel á ann-
an milljarð og síðan tekur við
rekstrarkostnaður þar sem 4-5
starfsmenn vinna. Með tilliti til til-
tölulega fárra bálfara er ljóst að
slíkur rekstur hlýtur um langa
framtíð að vera á vegum op-
inberra aðila.
Minningarreitir
og útivistarsvæði
Skipulag og hönnun kirkjugarða
hefur þróast á undanförnum ára-
tugum og miðar nú að því að
tengja garðana öðrum útivist-
arsvæðum meðal annars með
göngustíganetum byggðanna.
Flestir kirkjugarðar hafa verið
GPS mældir og eru þau kort
gagnvirk á gardur.is og unnið er
að því að allir garðar landsins fari
inn í það kerfi.
Á sama tíma og fyrir liggur að
kistupláss í görðum KGRP fer
hratt minnkandi og hafinn er und-
irbúningur nýs kirkjugarðs í hlíð-
um Úlfarsfells hafa komið fram
hugmyndir einkaaðlila um svokall-
aða „minningargarða“ þar sem
aska látinna yrði jarðsett á opnu
svæði og tré gróðursett til minn-
ingar um hvern og einn látinn.
Ljóst er að auk lagabreytingar
kalla slíkar hugmyndir á mikið
landrými. Ef ekki á að grisja tréin
heldur leyfa hverju minningartré
að vaxa upp má gera ráð fyrir að
hvert fullvaxið tré þurfi 9 til 11
fermetra vaxtarsvæði í kringum
sig auk stígagerðar sem er meira
en kistugrafir að ekki sé talað um
hefðbundnar duftgrafir þar sem
0,5 fm fara undir hvert duftker
með stígum.
Ljóst má vera að mikil verkefni
eru framundan. Skilningur rík-
isvaldsins og ráðamanna sveitarfé-
laga hefur vaxið með meiri upplýs-
ingum frá málaflokknum.
Kirkjugarðaráð, Kirkjugarða-
sambandið, stjórnir kirkjugarða
og sóknarnefndir hér á landi hafa
tekið höndum saman og munu
áfram vinna af eljusemi að mál-
efnum kirkjugarða.
Þjónusta kirkjugarða í stöðugri þróun
Eftir Þórstein
Ragnarsson
»KGRP munu áfram
hafa frumkvæði að
því að ný bálstofa verði
byggð á Hallsholti við
Gufuneskirkjugarð á
næstu árumÞórsteinn Ragnarsson
Höfundur er forstjóri Kirkjugarða
Reykjavíkurprófastsdæma
Framkvæmdir Fyrirhugaðar byggingar á Hallsholti við Gufuneskirkjugarð.
Lengst til hægri og austast er starfsmannahúsið sem tekið var í notkun
2008. Húsin með rauðu þökunum eru áætluð kapella og kirkja og undir
þeim er gert ráð fyrir líkhúsi og bálstofu til hliðar við útfararkirkjuna.
Ljósmynd/Hans-Olav Andersen
Sólland Duftreitirnir á Sóllandi voru vígðir 2009. Þar voru 242 duftker
jarðsett 2020 eða 40% af duftgröfum hjá KGRP.
Ár Fjöldi Fjöldi % af fjölda
bálfara látinna látinna
2000 212 1823 11,63
2010 453 2017 22,46
2020 967 2359 41,37
SMARTLAND
Nokkrir Rangæing-
ar og Vestur-
Skaftfellingar hafa
lokið erindum sínum
við kaupmenn á Eyr-
arbakka þennan svala
en bjarta dag í mars.
Stórfljótin óbrúuð og
átta ár enn til alda-
móta 1900. Þeir ganga
skrafhreifir í austur-
átt og stefnan tekin á
Ferjunes við Þjórsá.
Ferjubátur þar vís yfir óbrúað fljót.
Brimar hátt á strandlengjunni frá
Stokkseyri að Fljótshólum. Land-
lega er af þeim sökum hjá sjómönn-
um við útróðra í Gaulverjabæjar-
hreppi.
Ferðalangar úr austursýslum eru
sumir enn pínulítið kenndir eftir
kaupstaðarferðina. Þeir heyra óm
frá verbúðum á göngu austur Vell-
andkötlu móts við verstöðina á
Loftsstöðum. Beygja til suðurs og
líta við hjá fjörugum vertíðar-
köppum í verbúðum á söndunum.
Þeir sem komu lengra að héldu þar
til og fóru ekki heim í brælum.
Þeim er vel tekið.
Í landlegum var margt sér til
gamans gert. Söng-
menn voru ágætir og
stundum mikið sungið.
Jafnvel spilað á harm-
oniku, helst þegar út á
leið og dag tók að
lengja, eða gestir
komu.
Stundum fóru frískir
menn í bændaglímu,
höfrungahlaup, ganga
á kagga (grútar eða
tjörutunnur), ríða til
páfans, sækja smér í
strokk, rjúfa skjald-
borgina og þræða nál á flösku.
Ferðalangar úr austursýslum
njóta hópstemningar sem var sjald-
gæf á löngum vetrum í afskekktum
íslenskum sveitum, taka brosleitir
þátt í fjörinu en kaupa að lokum
soðningu og halda síðan aftur aust-
ur á bóginn.
Með vöðvaaflið eitt sem orku
bátanna skáru hreystimenn sig úr.
Halldór Einarsson í Klængsseli var
meira en meðalmaður á hæð. Kýtt-
ur vel og samanrekinn, „vel sterkur
og afbragðsræðari“. Hann var einn
af hásetum Jóns í Meðalholtum.
Virðist af lýsingum hafa verið ljúf-
menni, þótt rammur að afli væri. Í
hryggspennu varð Jón formaður
eitt sinn nokkuð halloka í viðureign.
Þá sagði Dóri: „Ég get ekki séð það
með berum augum, að formaðurinn
liggi undir.“ Lét ekki þar við sitja.
Tók hann þá báða upp í einu! Vakti
það mikla kátínu.
Halldór þessi reri eitt sinn í ann-
arri verstöð með öðrum formanni.
Sá var nokkuð drykkfelldur og eitt
skipti kenndur á sjó. Var samt við
stýrið og „stórveltu brim og lítið
um lög“. Leist hásetum ekki á, og
vildu að einn af þeim stýrði frekar
við þessar aðstæður. Hann neitaði
því. Sagðist ekki fara að láta ein-
hvern „stráktitt“ stýra undir sér.
Þá sagði Dóri: „Ef þú ferð ekki frá
stýrinu tek ég þig bara með hönd-
unum.“
Ekki hefur honum þótt Halldór í
Klængsseli árennilegur né hand-
leggir hans. Færði hann sig þá hið
snarasta. Hásetinn tók við og allt
gekk vel í land.
Róður Guðmundar í Tungu og
hans manna í marsmánuði 1911
varð að sumu leyti nokkuð tákn-
rænn. Þeir hugðust leggja net og
línu um leið. Tíu voru á skipinu.
Veður var bjart, norðankaldi, brim-
lítið en dökkur bakki í suðri. Fóru
þeir út Tunguós. Reru þeir að Loft-
sstaðasundi. Stuttu síðar var komið
brim. Maður gekk þá í sandinum
með veifu, vestur ölduna. Það þýddi
fyrir menn á sjó að ófært væri orð-
ið sundið með öllu. Eina í stöðunni
nú var að róa alla leið vestur til
Þorlákshafnar og freista lendingar
þar. Tveir breskir togarar voru
hins vegar skammt utan og leist
Guðmundi betur á að róa til þeirra.
Er þeir voru komnir að þeim sem
var nær settu Bretarnir skipið á
fulla ferð til hafs! Kaldar kveðjur
það. Máttu þeir vel vita og sjá
hvernig brimaldan skall orðið á
ströndinni. Skipverjar gefast ekki
upp við það heldur reru að hinum
sem var utar. Hann var að toga.
Hvort það varð þeim til happs eður
ei, þá kemur Íslendingur að borð-
stokknum og kallar til þeirra að
bíða. Sá var ættaður frá Sjólyst í
Vestmannaeyjum. Er þeir ensku
höfðu tekið inn vörpuna fóru allir
um borð og tæmdu bát sinn og afla
um borð í togarann. „Englending-
arnir fóru vel með gesti sína, létu
þá sofa í rúmum sínum en sváfu
sjálfir á bekkjunum.“
Þeir ensku létu reka um nóttina
móts við Selvog en sigldu daginn
eftir austur á móts við Stokkseyri.
Enn brimaði þar illa. Þaðan kom
samt Jón Sturlaugsson og sótti alla.
Báturinn varð hins vegar ónýtur
aftan í togaranum.
Tímarnir voru að breytast á
söndunum. Skipunum fækkaði í
takt við breytta tíma. Vélaöld var
gengin í garð. Þarna voru þó áfram
um skeið hlunnindi og búbót fyrir
bændur og búalið með strandlengj-
unni allt fram á miðja síðustu öld,
samt allt með minna sniði en áður.
Í dag er rekin gisti- og ferðaþjón-
usta á Vestri-Loftsstöðum yfir sum-
artímann, á þessum söguslóðum.
(Stuðst við frásögn Páls Guð-
mundssonar bónda og formanns
(skipstjóra) á Baugsstöðum 1970.)
Verbúðalíf í Flóa
Eftir P. Valdimar
Guðjónsson
Valdimar
Guðjónsson
» Ferðalangar úr aust-
ursýslum njóta hóp-
stemningar sem var
sjaldgæf á löngum vetr-
um í afskekktum ís-
lenskum sveitum.
Höfundur er kúabóndi í Flóanum.
gaulverji1@outlook.com
Ljósmynd/Páll Bjarnason
Loftsstaðahóll í Flóa Þar var fyrr á öldum lending róðrarskipa.