Morgunblaðið - Sunnudagur - 07.02.2021, Blaðsíða 6

VETTVANGUR
6 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 7.2. 2021
Mér finnst stundum svo merkilegthvaða augum sumt fólk lítur lífið.Það er aldrei neitt svo gott að
ekki megi finna á því neinn galla og stund-
um má varla finna neitt gott fyrir göllunum.
Þannig er Ísland ömurlegt land með enda-
laust myrkur á veturna.
Ég hef tamið mér að líta á björtu hlið-
arnar. Hugsa frekar um björtu sumarnæt-
urnar og svona almennt reyna að líta á það
góða í samfélaginu og fólki. Vissulega er Ís-
land rokrassgat en hér er þó hreint loft og
ferskt vatn. En auðvitað er margt sem við
þurfum að bæta.
Það er svo sem allt í lagi að við höfum
ekki sömu skoðun á öllu. Það væri frekar
glatað ef við værum alltaf sammála. En ég á
kannski í aðeins meiri erfiðleikum með að
sætta mig við að þessu fólki virðist helst
ekki líða vel nema það dragi aðra með sér.
Áhyggjur þess og pirringur þarf helst að ná
til okkar hinna líka.
Um daginn skrifaði kona á Facebook og
kvartaði undan því að það væru of hlátur-
mildir umsjónarmenn í einhverjum þáttum
á Rás 1. Það færi alveg ógurlega í taugarnar
á henni og gerði það að verkum að hún
missti jafnvel af efni sem hún hefði viljað
hlusta á. Þetta fannst henni ósanngjarnt.
Skiljanlega. Það er erfitt að lifa sig almenni-
lega inn í leiðindin ef fólk er svo flissandi út
um allt. Bara eins og það sé hægt að hafa
gaman af öllu mögulegu. Það viljum við
ekki.
En svo skánar nú heldur betur heimur
þessa fólks. Kemur ekki í ljós að Ísland er
svona miklu spilltara en hinar Norður-
landaþjóðirnar. Í 17. sæti af 200 þjóðum sem
voru mældar. Einhver gæti sagt að mögu-
lega væri ekki glatað að vera í hópi efstu tí-
undar í svona mælingu en ekki okkar fólk.
Það nær næstum því að brosa yfir því sem
það hefur alltaf vitað: Þetta er allt ömurlegt.
En það er merkilegt að lesa um það hvern-
ig svona listi verður til. Viðskiptablaðið og
Kjarninn fóru nefnilega ofan í saumana á
þessu í vikunni og í ljós kemur að það eru sjö
aðilar sem koma að þessu. Gagnauppsprettur
eins og það er kallað. Sex af þeim eru stórar
alþjóðlegar stofnanir, oft með ítarlega spurn-
ingalista, sem skila áliti. Þar eru allt frá
nokkur hundruð manns upp í nokkur þúsund
sem koma að niðurstöðunni. Ef niðurstaða
þeirra væri metin þá væri Ísland í hópi tíu
óspilltustu ríkja heims. Í sama sæti og
Þýskaland, svo dæmi sé tekið.
En okkur til bjargar koma tveir Íslend-
ingar sem sjá til þess að þetta brosmilda fólk
vinni nú ekki enn einn sigurinn. Þeir meta
spillingu á Íslandi á pari við Pólland, Búlg-
aríu og Mexíkó. Það eru þjóðir sem eru að
meðaltali 35 sætum neðar en Íslendingar á
listanum stóra.
Nú er ég nátt-
úrlega ekki hag-
fræðingur og
þrátt fyrir að
hafa lokið 25 ára
námi í stjórn-
málafræði get
ég ekki talið mig
sérfræðing í þessum efnum. En mér finnst
þetta pínu undarlegt. Allir hinir komast að
nokkurn veginn samhljóða niðurstöðu en
okkar menn eru á öndverðum meiði. Merki-
legt.
Nú munum við öll eftir því, á árunum fyrir
hrun, að enginn mátti segja neitt ljótt um
ástandið á Íslandi. Það er enginn að biðja um
það. Frekar að reyna að komast að því af
hverju upplifun okkar fólks er svona langt
frá öllum þessum útlendu sérfræðingum.
Eitt af því sem við lærðum einmitt á
hruninu var að hlusta á erlendar raddir en
ekki treysta okkur sjálfum þegar kemur að
því að meta ástand mála á Íslandi. En það
virðist hafa breyst. Auðvitað er miklu betra
að hafa okkar eigin sérfræðinga svo við þurf-
um ekki að hlusta á einhverja útlendinga
flissa yfir ástandinu hér heima.
Eins og Woody Allen orðaði það: Lífið er
ekkert nema eymd, þjáning og einmanaleiki.
Og svo er það búið alltof snemma.
’Það er erfitt að lifa sig al-mennilega inn í leiðindin effólk er svo flissandi út um allt.Bara eins og það sé hægt að hafa
gaman af öllu mögulegu. Það
viljum við ekki.
Á meðan ég man
Logi Bergmann
logi@mbl.is
Bannað að flissa!
Staða ríkissjóðs gerir að verkumað það er mikilvægara ennokkru sinni fyrr að hugsa
verkefni ríkisins upp á nýtt. Rekstur
ríkisins er ósjálfbær. Við vorum
heppin að staðan var sterk fyrir Co-
vid, þökk sé öflugri og ábyrgri for-
ystu Sjálfstæðisflokksins. Ábyrgð
sem ekki var alltaf mikill stuðningur
við á þingi. Þess vegna getum við
núna mætt samdrættinum með
hraustlegri innspýtingu til fólks og
fyrirtækja. En til þess að við náum
aftur fyrri styrk þarf tvennt að ger-
ast: Atvinnulífið þarf að fá tækifæri
til að skapa meiri verðmæti og við
þurfum að hugsa verkefni ríkisins
upp á nýtt.
Að hugsa verkefnin
upp á nýtt
Oftast er meiri pólitískur ávinningur
í því fyrir stjórnmálamenn að finna
upp á nýjum verk-
efnum, sem kalla á
ný ríkisútgjöld, en
að hugsa gömlu
verkefnin upp á
nýtt. Það er auðvelt
að finna hugmyndir
að nýjum verk-
efnum. Oft er líka
frekar átakalítið að
hrinda þeim í fram-
kvæmd. Þau uppfylla oftast ein-
hverja þörf eða þjóna áhugamálum
hjá einhverjum hópum. Þau færa líka
oftar en ekki stjórnkerfinu aukin
völd og fjármuni og hvorugt af því er
líklegt til að mæta mótstöðu.
Allt öðru máli gildir ef hugsa á
gömlu verkefnin upp á nýtt. Það kall-
ar á uppstokkun á óbreyttu ástandi
sem margir hafa vanist. Ávinning-
urinn fyrir þá sem njóta viðkomandi
þjónustu er ekki endilega augljós öll-
um. Erfitt getur verið að sanna svart
á hvítu að breytingarnar verði til
bóta þó að sannfærandi rök séu til
staðar. Ávinningurinn fyrir stjórn-
kerfið er á sama hátt ekki endilega
borðleggjandi. Það er ómak fyrir þá
sem sinna verkefnunum að stokka
upp rótgróið verklag og aðferða-
fræði, að ekki sé minnst á grundvall-
arhugmyndafræði. Það raskar rónni
og jafnvæginu og ógnar jafnvel
stöðugildum.
Rétt er að taka fram að tregðulög-
málið gildir ekki bara hjá ríkinu held-
ur líka hjá fyrirækjum og ein-
staklingum. Munurinn er hins vegar
sá að fyrirtæki og einstaklingar eru
keyrð áfram af eiginhagsmunum sem
virka sem drifkraftur á erfiðar breyt-
ingar ef þær eru skynsamlegar.
Fyrirtæki græðir á því að taka upp
nýtt og flókið gæðakerfi. Ein-
staklingur græðir á því að fara í
heilsuátak. En stjórnkerfið græðir
ekki endilega á því að stokka upp
verkefni sín og aðferðafræði, a.m.k.
ekki til skemmri tíma.
Auðvitað eru ýmis dæmi um
stjórnmálamenn og embættismenn
sem hafa hugsað gömul verkefni rík-
isins upp á nýtt og þannig náð fram
mikilvægum framförum. En það var
ekki auðvelt, í því fólst pólitísk
áhætta, og það krafðist þess að heild-
arhagsmunir og langtímasýn væru
höfð að leiðarljósi fremur en skamm-
tímaávinningur í næstu kosningum.
Við þurfum miklu fleiri slík dæmi.
Tímabær uppstokkun
Ég er stolt af því að hafa fylgt eftir
endurskoðun á umhverfi nýsköp-
unarmála sem felur í sér að Nýsköp-
unarmiðstöð verður lögð niður.
Þannig sparast töluverðir fjármunir
um leið og mikilvægustu verkefnin
lifa og eflast. Ég er líka stolt af því að
hafa lagt niður tugmilljóna króna
sjóð sem átti ekki lengur rétt á sér.
Þó að hvorugt vegi þungt í samhengi
ríkisfjármálanna er mikilvægt að
hafa ekki bara augun á nýjum rík-
isútgjöldum heldur líka á verkefnum
sem þarf annaðhvort að stokka upp,
hugsa upp á nýtt eða
leggja niður.
Þar eru stærstu
útgjaldaliðir ríkisins
auðvitað ekki und-
anskildir. Nýlega
kom út skýrsla sem
sýnir að framleiðni í
heilbrigðisþjónustu á
Íslandi hefur minnk-
að töluvert á und-
anförnum árum. Þó að myndin sé
flókin er þessi aðalniðurstaða
áhyggjuefni. Einnig kemur fram að
útgjöld til heilbrigðismála á mann
jukust hraðar á Íslandi á árunum
2010-2018 en í Noregi, Svíþjóð og
Danmörku, sem er sömuleiðis
áhyggjuefni. Nú á loks að ráðast í
tímabæra uppstokkun á fjármögnun
heilbrigðisþjónustunnar og taka upp
(í skrefum) svokallaða þjónustu-
tengda fjármögnun. Þetta er löngu
tímabært og við eigum mjög mikið
undir því að vel takist til.
Næg tækifæri
Sköpunarkrafturinn, hugvitið og
þrautseigjan eru beinlínis áþreif-
anleg í frjóum jarðvegi íslenskra
frumkvöðla. Hið opinbera ætti að
mínu mati að nýta sér í stórauknum
mæli ýmsar af þeim lausnum sem ný-
sköpunarfyrirtæki eru að þróa. Slíkt
samstarf er okkur sem samfélagi
nauðsynlegt, til að þróast hraðar,
bæta þjónustu, minnka kostnað og
hugsa hlutina upp á nýtt. Sem betur
fer eru auðvitað til dæmi um það,
meðal annars í heilbrigðisþjónustu.
Slík nálgun ætti að vera úti um allt
kerfið. Í því felast tækifæri fyrir hið
opinbera, fyrir frumkvöðla, en fyrst
og fremst þá sem njóta þjónust-
unnar. Við þurfum einfaldlega að
hugsa hlutina upp á nýtt.
Oft var þörf
Úr ólíkum
áttum
Þórdís Kolbrún R.
Gylfadóttir
thordis@anr.is
’Hið opinbera ættiað mínu mati aðnýta sér í stór-auknum mæli ýmsar
af þeim lausnum
sem nýsköpunarfyr-
irtæki eru að þróa.
„Nú á loks að ráðast í tímabæra uppstokkun á fjármögnun heilbrigðisþjónust-
unnar og taka upp (í skrefum) svokallaða þjónustutengda fjármögnun.“
Morgunblaðið/Ómar
Hugsum áður en við hendum!
www.gamafelagid.is 577 5757