Morgunblaðið - Sunnudagur - 11.04.2021, Qupperneq 8

STJÓRNMÁL
8 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 11.4. 2021
Í
þriðja skipti í röð fara Alþingiskosningar
fram að haustlagi, nánar tiltekið 25.
september, en á lýðveldistímanum hefur
verið rík hefð fyrir því að Íslendingar
gangi að kjörborðinu að vori eða snemm-
sumars. Heldur verðum við þó fyrr á ferðinni
nú, en kosið var 28. október 2017 og 29. október
2016. Hvort ný hefð sé að skapast skal ósagt lát-
ið en sem kunnugt er kláraði hvorki ríkisstjórn
Sjálfstæðisflokks og Framsóknarflokks, sem
mynduð var 2013, né stjórn Sjálfstæðisflokks,
Viðreisnar og Bjartrar framtíðar, sem tók við
2016, kjörtímabil sitt sem skýrir hvers vegna
kosið var á svo óvenjulegum tíma. Enda þótt
rúmir fimm mánuðir séu enn til stefnu bendir
ekkert til annars en að ríkisstjórn Sjálfstæð-
isflokks, Framsóknarflokks og Vinstrihreyfing-
arinnar – græns framboðs, sem nú er við völd,
sitji út kjörtímabilið.
Aldrei hafa fleiri flokkar setið á Alþingi en á
yfirstandandi kjörtímabili, átta talsins, og fimm
flokkar eða stjórnmálasamtök til viðbótar hafa
fengið úthlutað listabókstaf. Ekki ætla þó allir
að færa sér það í nyt í haust.
Fylgið í föstum skorðum
Grétar Þór Eyþórsson, prófessor við Háskól-
ann á Akureyri, segir erfitt að sjá fyrir sér á
þessum tímapunkti að kosningarnar í haust
komi til með að sæta sérstökum tíðindum. Fylgi
flokkanna sé meira og minna í föstum skorðum
miðað við fylgismælingar enda þótt einhverjar
sveiflur séu alltaf milli kannana. Mesta spennan
verði mögulega fólgin í því hvort við verðum
með sjö, átta eða níu flokka á þingi eftir kosn-
ingarnar en auk flokkanna átta sem eiga menn
á þingi nú sækir Sósíalistaflokkur Íslands að
samkvæmt könnunum. Komist hann yfir 5%
markið og Flokkur fólksins haldi velli myndi
það að öllum líkindum hafa áhrif á uppbót-
armennina, það er litlu flokkarnir fengju hlut-
fallslega flest af jöfnunarsætunum níu og þá á
kostnað stærri flokkanna.
„Eigi maður að lesa eitthvað í síðustu kann-
anir þá virðist Samfylkingin aðeins vera að
missa flugið. Mögulega vegna vandræða við val
á listum, maður veit það ekki fyrir víst. Þá virð-
ist Miðflokkurinn ekki vera að ná vopnum sín-
um, eins og hann hefði eflaust viljað. Þetta kann
þó allt að breytast fram að kosningum, ekki síst
þegar eiginleg kosningabarátta fer af stað og
flokkarnir byrja fyrir alvöru að sýna á spilin.
Það verður þó væntanlega ekki fyrr en eftir
verslunarmannahelgi,“ segir Grétar Þór.
Níu flokkar eða bara sex?
Stefanía Óskarsdóttir, dósent í stjórnmálafræði
við Háskóla Íslands, segir að fróðlegt verði að
fylgjast með því hvort flokkum á Alþingi komi
til með að fjölga um einn í kosningunum í haust
eða fækka um einn eða jafnvel fleiri. „Flokk-
arnir gætu orðið níu en líka bara sjö eða jafnvel
sex; því fleiri smærri flokkar sem verða í kjöri
þeim mun meira gæti fylgið dreifst,“ segir hún.
Stefanía segir fylgi flokkanna, sem eiga sæti
á Alþingi, hafa verið merkilega stöðugt á kjör-
tímabilinu, samkvæmt mælingum, og fyrir vikið
sé óvæntra tíðinda varla að vænta í kosning-
unum. „Sjálfstæðisflokkurinn hefur í kosn-
ingum eftir hrun fengið á milli 24-29% og gæti
búist við svipuðu fylgi í komandi kosningum.
Hann er því stærsti flokkurinn en í skoð-
anakönnunum á kjörtímabilinu hafa flestir aðr-
ir flokkar verið að mælast með fylgi í kringum
10-15% og þeir allra minnstu með fylgi í kring-
um 5%. Framsóknarflokkurinn er nú lítillega
yfir fylginu sem hann fékk í kosningunum 2017
en VG er aðeins undir sínu kjörfylgi. Í könn-
unum eru Samfylkingin og Miðflokkurinn einn-
ig nálægt kjörfylginu 2017, Viðreisn og Píratar
eru aðeins yfir fylginu sem flokkarnir fengu
2017 en Flokkur fólksins eitthvað lægri en 2017.
Athygli vekur að stjórnarandstöðuflokkarnir á
þingi hafa ekki aukið fylgi sitt sem neinu nemur
samkvæmt nýlegum skoðanakönnunum,“ segir
hún.
Stefanía segir muninn á stefnum flokkanna
oft hafa verið meiri; allir séu með velferðar-
áherslur, allir séu jafnréttissinnaðir og leggi
áherslu á umhverfismál. Viðreisn og Samfylk-
ingin skeri sig úr með áherslu sína á Evrópu-
sambandsaðild en síðarnefndi flokkurinn hafi
þó tónað það tal niður í seinni tíð. Þá hafi ríkt
nokkuð góð sátt um viðbrögð og aðgerðir
stjórnvalda vegna heimsfaraldursins. „Satt
best að segja hefur verið tíðindalítið í stjórn-
málunum undanfarið. Mögulega eiga eftir að
koma fram kosningamál, sem við sjáum ekki
fyrir núna, en að óbreyttu er í þessu ljósi ekki
ólíklegt að kosningarnar muni snúast meira um
persónur en oft áður.“
Að sögn Stefaníu geta prófkjör og uppröðun
á lista enn átt eftir gera usla, ekki síst ef próf-
kjörsbaráttan verður hörð eða uppstillingar
umdeildar. Þá verði án efa horft til fjölda
kvenna á listum.
Kjörtímabilið engu líkt
Grétar Þór og Stefanía eiga frekar von á því að
núverandi stjórnarflokkar standi uppi með
nægan þingstyrk eftir kosningar til að halda
samstarfi sínu áfram í óbreyttri mynd. Hvort
þeir hafi svo áhuga á því sé allt annað mál.
„Varla ganga þeir bundnir til kosninga enda
ekki hefð fyrir slíku hér á landi. Samstarfið
virðist um margt hafa gengið vel og traust
ríkja milli flokkanna og formanna þeirra. Yfir-
standandi kjörtímabil er engu líkt í lýðveld-
issögunni en stjórnin fékk auðvitað heimsfar-
aldurinn í fangið. Mín tilfinning er sú að það
hafi þétt raðirnar frekar en hitt enda ekki ver-
ið mikill ágreiningur um aðgerðir stjórnvalda,
alla vega ekki í grundvallaratriðum. Ef að lík-
um lætur hefðu fleiri ágreiningsmál komið upp
hefði stjórnin ekki þurft að takast á við þetta
risavaxna verkefni,“ segir Grétar Þór.
Stefanía vekur athygli á því að ríkisstjórnin
hafi mælst með góðan stuðning gegnum allt
kjörtímabilið, alltaf yfir 50% í könnunum og
stundum yfir 60%. „Það er óvenjulegt og verður
að teljast afrek en aðrar stjórnir sem hafa setið
frá hruni misstu flugið tiltölulega fljótt í könn-
unum. Þetta verður að óbreyttu fyrsta þriggja
flokka ríkisstjórnin sem situr í fjögur ár. Auð-
vitað hafa menn ekki verið sammála um allt en
ágreiningur hefur þó verið til þess að gera lítill
á stjórnarheimilinu og menn hafa alltaf náð
lendingu.“
Ekki hafa þó allir þingmenn verið sáttir og
eins og við þekkjum gengu bæði Rósa Björk
Brynjólfsdóttir og Andrés Ingi Jónsson úr
þingflokki VG á kjörtímabilinu vegna óánægju
með stjórnarsamstarfið. Þá hafa Sigríður Á.
Andersen og Brynjar Níelsson, þingmenn
Morgunblaðið/Eggert
Ekki sjálfgefið að
ríkisstjórnin haldi áfram
Kosið verður til Alþingis 25. september. Margt getur gerst í millitíðinni en samt er ekki úr vegi að velta fyrir sér hverjar niðurstöð-
urnar koma til með að verða. Mun stjórnin halda velli og ef svo er geta menn þá hugsað sér að vinna áfram saman og framlengja
þetta óhefðbundna mynstur? Eða fáum við eitthvað allt annað upp úr kössunum og út úr viðræðunum sem fylgja á eftir?
Orri Páll Ormarsson orri@mbl.is
Létt var yfir Bjarna Benediktssyni,
Katrínu Jakobsdóttur og Sigurði
Inga Jóhannssyni þegar stjórnin
var mynduð haustið 2017.
Grétar Þór Eyþórsson Stefanía Óskarsdóttir
’
Athygli vekur að stjórnar-
andstöðuflokkarnir á þingi
hafa ekki aukið fylgi sitt sem
neinu nemur samkvæmt nýleg-
um skoðanakönnunum.