Lýðveldið - 01.12.1936, Síða 3

LÝÐVELDIÐ
3
reynast kleyft, ef hægt yrði að
sameina hagsmuni beggja í
fyllra mæli en nú á sér stað, t.
d. með ágóðaarðinum og hlut-
deild verkamanna í fyrirtækj-
unum. Með þessu yrði dregið úr
verkföllum og verkbönnum og
því atvinnutjóni, sem af þeim
hlýst, þar sem gera má ráð fyr-
ir, að allir fyndu það sér í hag,
að semja um kaup án þess að
stöðva vinnuna.
Þá virðist augljóst mál, að því
gæti orðið mikil bót að, frá
því sem nú er, ef verkamenn og
atvinnurekendur skipuðu sam-
eiginlegt atvinnuráð, sem hefði
það hlutverk á hendi, að gæta
jafnvægis í þroska atvinnuveg-
anna, rannsaka hagnýtt gildi
nýrra fyrirtækja og ryðja ís-j
lenskum afurðum braut alstað-
ar þar, sem möguleikar eru
fyrir sölu þeirra. Er sennilegt
að þetta reyndust réttari vinnu-
brögð til eflingar atvinnulífi
þjóðarinnar en félög þau og
nefndir, sem nú vinna að þessu
og sem, því miður, svo oft eru
á öndverðum meið hvert við
annað, svo að árangurinn verð-
ur blaðarifrildi en ekki at-
vinnuaukning. Þá er ekki ó-
sennilegt, að það mvndi hafa
mikil áhrif til þess að draga úr
böli stéttabaráttunnar, að þeir,
sem atvinnu reka, þekki af eigin
reynd kjör verkamanna sinna
og geti því betur skilið kröfur
þeirra og orðið við þeim eftir
því, sem hagur beggja leyfir.
Það virðist því ekki óskynsam-
legt, að gerðar yrðu þær kröf-
ur til þeirra í framtíðinni, sem
stjórna eiga fyrirtækjum, að
þeir hefðu unnið sjálfir að
framleiðslunni, áður en þeir
tækju stjórn hennar í sínar
hendur. Það er vitað, að þekk-
ingarleysi sumra atvinnurek-
enda á síðari tímum á kjörum
verkamanna sinna, hefir átt
sinn þátt í því að auka stétta-
baráttuna. T. d. er ólíklegt, að
sumir útgerðarmenn, sem harð-
ast stóðu gegn vökulögunum á
togurunum, hefðu gert það, ef
þeir hefðu sjálfir verið búnir
að vinna um borð og vitað af
jeigin reynd, hvílík ofraun það
var hverjum manni, að vaka
sólarhring eftir sólarhring án
þess að fá svefn og hvíld. En
ekkert myndi þó reynast þjóð
vorri áhrifaríkara til þess að
draga úr böli stéttabaráttunnar
og það, að sameinast um æðstu
þjóðlegu og stjórnarfarslegu
þroskahugsjón sína, sem er
stofnun hins íslenska lýðveldis.
Sú hugsjón gæti breytt oss úr
sundurlyndri og eigingjarnri
stéttabaráttuþjóð, í fórnfúsa,
einhuga og réttsýna lýðveldis-
þjóð. Og það er takmark vort.
Eimskipafélag íslands
og þýðing þess fyrir þjóðina
gert af löggjafans hálfu í þeim
efnum. Og við það situr. Svo
eru aðrir ,sem bíta sig í' ríkis-
rekstur á allri framleiðslu, en
athuga ekki, að með því yrði
gengið úr öskunni í eldinn.
Það er þó litlum vafa bund-
ið, að lögleiðsla ágóðaarðs
verkamönnum til handa í öllum
þeiin atvinnugreinum, sem fært
þætti, væri spor í áttina til þess
#ð lyfta þjóðfélagi voru úr
stéttabaráttunni á æðra sósíalt
þroskastig, því að með lög-
leiðslu ágóðaarðsins yrði tvent
mikilvægt unnið, sem nú er
mikil vöntun á, en það er sam-
úð milli verkamanna og at-
vinnurekenda og möguleiki fyr-
ir því, að verkamenn gætu
smámsaman eignast hlutdeild í
atvinnufyrirtækjunum, og með
því skapast það eignafyrir-
komulag, sem eitt getur tryggt
vinnufriðinn í landinu. Auk
þess mundi þetta fyrirkomulag
þroska hugsun og ábyrgðartil-
finning verkamanna í atvinnu
sinni, sem hvorttveggja er úti-
lokað að verði, séu það fáir ein-
staklingar, sem fyrirtækin reka,
eða ríkið, því að þá verður
fjöldinn hugsanalaust og vilja-
laust verkfæri í höndum þeirra
aðila. Það værj heldur ekki ó-
sanngjarnt, að ríkið styddi
verkamenn, t. d. sjómenn og
iðnaðarmenn með hagkvæmum
lánum til að eignast hlutdeild
í framleiðslutækjunum, eins og
það styður bændur með hag-
kvæmum búnaðarlánum. At-
vinnurekendur ættu líka kröfu
til þess, að fá sem ódýrast
rekstursfé, þegar löggjafinn
legði þeim ágóðaskylduna á
herðar .Hvernig sem á þetta
mál er litið, myndi lögleiðsla
ágóðaarðs verkamönnum til
handa verða heillaríkt spor til
að draga úr böli stéttabarátt-
unnar og efla samúð og sam-
starf með verkamönnum og at-
vinnurekendum, og það jafnvel,
þótt gera mætti ráð fyrir, að sum
árin gæti ágóðaarðurinn orðið
lítill, þ. e. þegar illa gengur.
En það er ekki nóg, að verka-
mönnum séu búnir möguleikar
til þess að verða sjálfstæðir aðil-
ar í atvinnu sinni eftir því, sem
unt er, það verður líka að fá
þjóð vora til að starfa saman að
hag hvers einstaklings og heild-
arinnar í miklu ríkari mæli en
nú á sér stað. Samstarf þjóðar
vorrar nú að hagsmunum ein-
staklinganna á sér aðallega
stað innan stéttanna en ekki
með stéttunum sjálfum. Þess
vegna stendur t. d. „Atvinnu-
veitendafélag íslands“ gegn
„Alþýðusambandi íslands“ og
Samband íslenskra samvinnufé-
laga gegn kaupmönnum o. s.
frv. Þetta ætti að breytast
þannig, að verkamenn og at-
vinnurekendur, sem að sömu
framleiðslu vinna, mynduðu
með sér sameiginleg starfs-
sambönd, er gættu hagsmuna
beggja. Þetta myndi einnig
Einn gleðiríkasti og þýðing-
armesti þátturinn í framfara-
baráttu íslendinga á síðustu
áratugum, er án efa stofnun
Eimskipafélags íslands árið
1914. Fyrir þann tíma höfðu
allar siglingar milli Islands og
annara landa og með ströndum
landsins verið í höndum er-
lendra skipafélaga, danskra og
norskra, og allur ágóði runnið
í hendur útlendinga. Islending-
ar réðu þar engu eða að minsta
kosti mjög lit^u. Þeir urðu að
sætta sig við þau farmgjöld,
sem aðrir ákváðu, eða að svelta
að öðrum kosti. Almenningi,
sem leitaði sjer atvinnu í ö.ðr-
um landsfjórðungum, var
venjulegast hrúgað saman í
lestir hinna erlendu skipa, og
lítið eða ekkert tillit tekið til
umkvartana fólksins. Með Is-
lendinga var farið eins og ann-
ars flokks þjóð, sem ekki þótti
í húsum hæf, eða var sett skör
lægra en aðrir. Voru þetta leif-
ar frá niðurlægingartímum þjóð
arinnar, og óska víst engir, að
þeir rlsi hér upp aftur.
En hvað hefir þá Eimskipa-
félag Islands gert til þess að
létta þessu af þjóðinni? Á með-
al annars þetta, sem öllum er
að vísu kunnugt, en aldrei of
oft bent á: það hefir komið
siglingunum og ágóða þeirra í
hendur landsmanna sjálfra, svo
að nú ráða þeir mestu þar um;
það hefir komið oss í fast og
stöðugt siglingasamband við
helztu viðskiptalönd vor í
Norður-, Mið- og V.-Evrópu;
það hefir sýnt og sýnir stöðugt
þjóðfána vorn á þessum stöð-
um og kynnir með því land og
þjóð út á við, meira en nokkurt
annað fyrirtæki gerir; það hef-
ir búið Islendingum góðan
skipakost, sem er samboðinn
frjálsri þjóð og knúið með því
hin erlendu skipafélög til þess
að gera hið sama; það veitir
hundruðum manna atvinnu, og
hefir sýnt það í verki, að ís-
lendingar eru færir um að
stjórna sínum málum sjálfir.
Þá má ekki gleyma því
hvernig Eimskipafélagið bjarg-
aði aðflutningi til landsins á
stríðsárunum, og kom oss þá
að litlu gagni sambandið við
Dani.
En þýðingarmest af öllu er
þó það, hve stofnun Eimskipa-
félags íslands hefir eflt þjóð-
rækni og samhug hinnar ís-
lenzku þjóðar. Svo mikill er
máttur þess í þeim efnum, að
enginn stéttabaráttuflokkur í
landinu hefir í raun og veru
séð sér fært að vega að því
sér til framdráttar.
Eimskipafélagið er því fag-
Lýðveldl
Lýðveldanna.
Það hefir verið minst á
Þjóðabandalagið nokkrum sinn-
um bæði í ræðu og riti hér á
landi síðustu mánuðina og var
því hallmælt og þeim, sem að
því stóðu, og sagt að það hefði
brugðist mikillega beztu von-
um manna. Þá áréttaði Musso-
lini þessar árásir á Þjóðabanda-
lagið með því að gefa í skyn
að það ætti engan tilverurétt
lengur og ætti því og mætti
lognast út af. En nú heyrist
að Englendingar vilji leggja
kapp á að halda uppi heiðri
þess, og sennilega fylgjast þá
Frakkar með og fleiri þjóðir,
Virðist því ekki úr vegi að at-
huga hverskonar stofnun
Þjóðabandalagið er, og hvaða
verkefni og þýðingu það hefir
haft og getur haft í veröldinni.
En í þessari grein verður ekki
unt að fara ýtarlega út í þetta
mikla mál, og verður ekki hjá
því komist að efnið verði sund-
urlaust, því að víða verður við
að koma.
Þjóðabandalagið byggist á
sáttmála í 26. gr., sem settur
var fyrir framan Versalafriðar-
samningana fjóra og öðlaðist
gildi ásamt þeim 10. janúar
1920.
Aðalmennirnir, sem unnu að
samningi sáttmálans voru þeir:
W. Wilson Bandaríkjaforseti,
Leon Bourgeois, franskur, Ro-
bert Cecil lávarður, enskur,
Smuts, forsætisráðherra Suður-
ur vottur þess, hverju beztu
eiginleikar Islendinga, sam-
heldnin og þjóðræknin, geta
áorkað, og er gott að minn-
ast þess á slíkum sundrunga-
tímum og vér nú lifum. Sá Is-
lendingur er ekki þjóðrækinn,
sem ekki notar skip þess, ef
þeirra er kostur, fram yfir er-
lendu skipin.
En það væri í fylsta máta
óréttmætt að bera þjóð vorri
það á brýn, að hún hefði ekki
gert skyldu sína við Eimskipa-
félagið. Þvert á móti á þjóð
vor þökk skilið og þá fyrst og
fremst hin íslenzka viðskipta-
stétt — kaupmenn og kaupfé-
lög — fyrir það, hve vel hún
hefir gert skyldu sína við það.
Ósk allra góðra íslendinga er
því sú, að Eimskipafélag (ts-
lands haldi áfram að vaxa og
dafna sem eign alþjóðar, svo að
sá tími komi aldrei aftur, að
vér þurfum að lúta erlendu
valdi í siglingum.
Er menn þegar farið að
dreyma um hið fyrirhugaða
nýja skip þess og mun það
gleðja alþjóð manna, þegar það
kemur.
Robert Cecil, lávarður.
Afríku, Venizelos hinn gríski,
ítalinn Orlando, Kínverjinn
Wellington Koo, og Belginn
Paul Hymans. Voru allir þessir
menn frábærir að viti og þekk-
ingu á málinu. Það, að sáttmál-
anum var ætlað öndvegið í Ver-
salafriðarsamningunum var til
þess að flest ákvæði hans snú-
ast aðallega að því, að tryggja
friðinn og í 8. gr. er talað um
takmörkun vígbúnaðar. — Víg-
búnaðinn átti að takmarka eins
og frekast var unt, og telja
mátti hættulaust til öryggis
þjóðanna. Þjóðabandalagið átti
að koma þessu í kring á þann
hátt að ráðið sendi tillögur,
sem hvert ríki síðan athugaði
og samþykti á þingi Þjóða-
bandalagsins. Á 10 ára fresti
skyldi athuga þessar samþyktir
og breyta þeim ef þurfa þætti.
Fram yfir það, sem sett væri í
þessum samþyktum mátti engin
þjóð fara í vígbúnaði sínum
nema með leyfi alþjóðaráðsins.
En eins og menn vita, hefir
ekki ennþá komist svo mikil
kyrð á, að nein þjóð hafi þótst
geta ákveðið hve mikið hún
mætti takmarka vígbúnað sinn,
svo að þetta ákvæði hefir enn
ekki komist í framkvæmd. Það
má heita svo, að stórveldin hafi
ekki ennþá komist til að reyna
þetta fyrirkomulag, en á meðan
svo er, er líka óreynt hvernig
það gefst. Sennilega er þó ekki
með öllu þýðingarlaust, að það
sé til. Sá tími getur korpið, að
því megi hrinda í framkvæmd.
— En hvernig er þá þetta
Þjóðabandalag.
Þjóðabandalagið er samband
58 sjálfstæðra ríkja,'en 8 ríki
eru utan við, þau eru: Brasilía,