Fiskifréttir - 12.09.2003, Blaðsíða 7

6
FISKIFRÉTTIR 12. september 2003
FISKIFRETTIR 12. september 2003
7
ISFISKTOGARAR
Texti: KS
Stórfelld fækkun ísfisktogara:
A
tíu árum hafa
45 ísfisktogarar
horfið úr rekstri
— flestir þeirra seldir úr landi en hinir hafa fengið
nýtt hlutverk hér heima eða eru verkefnalausir
í upphafi fiskveiðiársins 1993/1994 voru 75 ísfisktogarar á skrá hjá
Siglingastofnun. Af þessum fjölda eru aðeins 30 ísfisktogarar eftir í
rekstri nú tíu árum síðar í upphafi fiskveiðiársins 2003/2004 sam-
kvæmt samantekt Fiskifrétta. Hinir 45 hafa annað hvort verið seldir
úr landi eða fengið nýtt hlutverk eða eru verkefnalausir.
Á þessu tíu ára tímabili hafa ekki
bæst neinir nýir ísfisktogarar í flot-
ann sem heitið getur. I raun er það
aðeins Stigandi VE sem kom til
landsins í fyrra nýsmíðaður frá Kína.
Hér verða einnig talin til ísfisktogara
Bjöm RE og Helga RE sem komu
nýsmíðuð frá Kína árið 2001. Miðað
við það eru ísfisktogaramir nú 33 að
tölu, eða rétt tæplega 45% af þeim
fjölda sem var fyrir tíu árum. Rétt er
að geta þess að mörkin á milli tog-
báts og skuttogara eru svolítið á
reiki. Því kann að vera eitthvert mis-
ræmi í því hvort togbátar sem eru um
og rétt innan við 30 metra á lengd
teljist vera skuttogari eða ekki. Hér
er um það fá tilfelli að ræða að þau
breyta ekki heildamiðurstöðunni.
Samdráttur í þorsk-
veiðum bitnaði á
ísfisktogurum
Þetta er gríðarleg fækkun og
vekur hún upp spurningar hvers
vegna ísfisktogarar hafi látið meira
undan síga en margir aðrir skipa-
flokkar. Ymsar skýringar eru nær-
tækar. Fyrir það fyrsta kom sam-
dráttur í þorskveiðum hart niður á
ísfisktogurunum. I öðru lagi hafði
frystitogurum fjöigað mjög í lok
níunda áratugarins og í byrjun þess
tíunda. Margar útgerðir mættu
samdrætti með því að sameina
aflaheimildir á frystitogarana og
losuðu sig við ísfisktogara í stað-
inn, einkum vegna þess að land-
Sknr. ísfisktogarar fiskveiðiárið 1993-1994 sem eru enn í rekstri Smíða- Smíða- Nafn skips og einkst. ár staður Nánari upplýsingar
1662 Álsey VE 1984 Pólland Nú ísrækjutogarinn Náttfari RE.
1170 Andey ÍS 1971 Garðabær
2154 Árbakur EA 1980 Danmörk
1509 Ásbjörn RE 1978 Noregur
1278 Bjartur NK 1973 Japan
1476 Björgúlfur EA 1977 Akureyri
1459 Breki VE 1976 Akureyri
1481 Eldeyjar Súla KE 1971 Ítalía Nú Sóley Sigurjóns GK.
1629 Eyvindur Vopni NS 1983 Seyðisfj. Nú Farsæll SH.
1327 Framnes ÍS 1973 Noregur
1661 Gullver NS 1983 Noregur
1435 Har. Böðvarss. AK 1975 Noregur
1412 Harðbakur EA 1975 Spánn
1492 Hegranes SK 1975 Pólland
1506 Heiðrún ÍS 1978 Isafjörður Nú Ingimundur SH.
1275 Hoffell SU 1973 Japan Nú Jón Vídalín ÁR.
1346 Hólmanes SU 1974 Spánn
1473 Hrímbakur EA 1977 Pólland Nú Hringur SH.
1905 Jöfur KE 1988 Garðabær Nú Berglín GK.
1395 Kaldbakur EA 1974 Spánn
1472 Klakkur SH 1977 Pólland
1277 Ljósafell SU 1973 Japan
1281 Múlaberg ÓF 1973 Japan
1578 Ottó N. Þorl.s. RE 1981 Garðabær
1274 Páll Pálsson ÍS 1972 Japan
1397 Sólberg ÓF 1974 Frakkland
1326 Stálvík SI 1973 Garðabær
1451 Stefnir ÍS 1976 Noregur
1585 Sturl. H. Böðv.s. AK1981 Akranes
1337 Skafti SK 1972 Noregur Leigður til Blönduóss.
vinnsla stóð þá höllum fæti. Sam-
einingar úrgerðarfyrirtækja leiddu
einnig til hagræðingar og fækkunar
skipa. Utgerðir sem gerðu aðeins
út eitt skip höfðu ekki þennan
sveigjaleika og varð reksturinn erf-
iður með minnkandi aflaheimild-
um. Á sama tíma hefur orðið sú
þróun að línubeitningarskipum
hefur fjölgað og hafa þau að hluta
til tekið að sér hlutverk ísfisktog-
ara að koma með ferskan fisk til
vinnslu í landi. Loks má nefna að
samdráttur í karfa og verðfall á
ufsa hefur gert ísfisktogurum sem
gerðir eru út frá suður- og vestur-
horni landsins erfitt fyrir í seinni
tíð.
Betri togarafiskur
Lengi vel var almennt talið að
rekstur frystitogara væri mun hag-
kvæmari en útgerð ísfisktogara. Þá
var það landlæg skoðun að togara-
fiskur væri annars flokks vara. Is-
fisktogarar áttu því talsvert undir
högg að sækja. Segja má að þessi
viðhorf séu að breytast. Meðferð
aflans um borð í ísfisktogurum
hefur víðast hvar gjörbreyst á sein-
ni árum. Nú er togarafiskurinn yf-
irleitt fyrsta flokks vara og ísfisk-
togarar eru farnir að koma með
fisk að landi sem unninn er ferskur
í flug en það er nokkuð sem þótti
óhugsandi hér fyrir nokkrum árum.
Einnig hefur verið bent á mikil-
vægi ísfisktogaranna fyrir land-
Um borð í Páli Pálssyni ÍS. Fiskur ísaður í kör. (Mynd/Fiskifréttir: Heiðar Marteinsson).
vinnsluna vítt og breytt um landið.
Þeir sjá fiskvinnslufyrirtækjum
fyrir stöðugu hráefni mestan hluta
ársins. Þá hefur orðið sú sérhæfing
á mörgum stöðum, einkum fyrir
vestan, norðan og austan, að ísfisk-
togarar eru látnir veiða mestar afla-
heimildir útgerðarfyrirtækja í
þorski en frystitogararnir einbeita
sér að öðrum tegundum. „í dag er
það þannig - ennþá - að við sköp-
um mesta framlegð með því að
taka þorskinn í gegnum landvinnsl-
una. Nánast allur þorskur sem við
veiðum er unninn í landi,“ sagði
Guðbrandur Sigurðsson fram-
kvæmdastjóri Brims ehf. í viðtali í
Fiskifréttum fyrir nokkrum mán-
uðum. Þá hafa nokkrir ísfisktogar-
ar sérhæft sig í veiðum á úthafs-
rækju og eru nú um sex til átta slík-
ir eingöngu gerðir út á rækju.
Flestir seldir úr landi
Eins og sést á meðfylgjandi töflu
hafa flestir þeirra togara sem hurfu
úr rekstri verið seldir úr landi. Sum-
um þeirra hafði reyndar verið breytt
í frystitogara áður. Tólf fyrrum ís-
fisktogarar eru hér heima. Þremur
þeirra hefúr verið breytt í frystitog-
ara, Engey RE sem nú er Kleifa-
berg ÓF, Guðbjörgu ÍS sem nú er Gnúp-
ur GK og Björgvin EA sem reyndar hef-
ur nú nýlega fengið aftur hlutverk ísfisk-
togara að afla hráefnis fyrir fiskvinnslu
Samherja á Dalvík. Verður hann jöfnum
höndum gerður út sem ísfisk- og frysti-
togari. Tveir fyrrum ísfisktogarar eru
nóta- og togveiðiskip í dag, Drangur SH
sem nú er Seley SU og Höfðavík AK
sem nú er Björg Jónsdóttir ÞH. Einn er
flutningaskip, Dagrún ÍS sem nú heitir
Emir, og annar til, Akurey RE, var um
tíma flutningaskipið Bravo en var síðan
seldur á uppboði í vetur. Einn togarinn
verður gerður út á línu og humartroll,
Hafnarey AK sem nú heitir Þuríður Hall-
dórsdóttir GK. Fjögur skip eru verkefna-
laus, en þau eru Skagfirðingur SK sem
nú heitir Haukur ÍS, gamla Þuríður Hall-
dórsdóttir GK sem nú heitir Sturla GK,
Þór HF sem nú heitir Geysir BA og var
nýlega seldur á uppboði og Kolbeinsey
ÞH sem síðast var gerð út á Islandsmið-
um sem Guðrún Hlín BA, hún veiddi svo
rækju á Flæmingjagrunni í nokkur ár
undir erlendu flaggi og hét þá Heltermaa
en er komin heim aftur.
Vestfirðir og
Austfirðir misstu
flesta ísfisktogarana
Rétt er að taka fram að sums staðar
hafa önnur skip komið í stað ísfisktog-
ara sem hurfu, frystitogarar, línubeitn-
ingaskip, nóta- og togveiðiskip eða ein-
hver önnur fiskiskip þótt þess sé ekki
getið hér. Þá þarf einnig að hafa í huga
að hér er verið að bera saman Qölda ís-
fisktogara á ákveðnum tímapunktum,
þ.e. haustið 2003 og haustið 1993. Ekki
eru taldar upp þær breytingar sem orðið
hafa hin árin á milli en sums staðar hafa
ísfisktogarar verið að koma og fara inn-
an þessa tímabils.
Þegar horft er til einstakra landsvæða
þá hafa Austfirðir misst níu ísfisktogara
milli þessarar tímapunkta, þar af sex
með einkennisstafina SU. Sjö þessara
skipa hafa farið úr landi en tvö í aðra
landshluta.Vestfirðir hafa tapað sjö ís-
fisktogurunum frá árinu 1993, sex skip-
um með einkennisstafina ÍS og eitt með
einkennisstafina BA. Þar af hafa fimm
farið úr landi en tvö í aðra landshluta.
Suðurnesin misstu fimm skip, fjögur
fóru úr landi og einu hefur verið lagt. Þá
misstu Vestmannaeyjar fjóra ísfisktogara
þar af þrjá úr landi og einn fór í annan
landshluta. Vestmannaeyingar fengu svo
einn togara til baka á síðasta ári, þ.e.
Stíganda VE og nýlega var Björn RE
keyptur til Eyja og var Smáey VE sett
upp í. Af þessari upptalningu sést að það
eru Vestfirðir og sunnanverðir Austfirðir
sem hafa farið verst út úr þessari þróun.
Markaðsaðstæður ráða
— hvaða skipaflokkar henta best hverju sinni, segir Einar Valur
Kristjánsson, framkvæmdastjóri Hraðfrystihússins Gunnvarar hf.
„1 grundvallaratriðum hefur hlutverk ísfisktogara lítið breyst í 30
ár. Páll Pálsson IS hefur séð landvinnslunni fvrir hráefni allt frá því
skipið kom til landsins. Það sem hefur breyst er að meðferð aflans um
borð hefur batnað til mikilla muna," sagði Einar Valur Kristjánsson,
framkvæmdstjóri Hraðfrystihússins Gunnvarar hf., í samtali við
Fiskifréttir.
Hraðfrystihúsið Gunnvör hf.
gerir út fjóra ísfisktogara, þrjá ís-
rækjutogara og einn bolfisktogara.
„Við getum ekki treyst á minni
skip til að halda uppi landvinnsl-
unni þar sem þau geta ekki sótt
eins langt og togarar. Bolfisktogar-
amir koma með mjög stöðugt hrá-
efni til vinnslu 48 vikur ársins.
Ástæðan fyrir því að þetta eru ekki
52 vikur er sú að við höfum ekki
nægar veiðiheimildir. Til þessa
hafa smábátar meðal annars verið
að fá veiðiheimildir á okkar kostn-
að.“ sagði Einar Valur.
Fjarlægari mið henta
frystitogurum
ísfisktogarar fyrir vestan veiddu
tiltölulega mikinn þorsk hér á árum
áður. Einar Valur benti á að fækkun
ísfisktogara á Vestfjörðum mætti
rekja til þess hve samdráttur í
þorskveiðiheimildum hefði verið
mikill. Þess vegna hefði höggið
verið þyngra en annars staðar þar
sem t.d. miklar heimildir hefðu
verið í ufsa og karfa. „Einnig hefur
hagræðing leitt til þess að kvóti
skipa hefur verið sameinaður.
Frystitogarinn Júlíus Geirmunds-
son IS er að veiða kvóta sem hvíldi
á tveimur til þremur ísfisktogurum
áður.“ Einar Valur sagði að erfitt
væri að segja fyrir um hvort reikna
mætti með því að svipaður fjöldi
ísfisktogara héldist frá því sem nú
er eða einhver breyting yrði þar á.
„Aðstæður ráða þessu á hverjum
tíma. Markaðsverð, þróun á gengi
og styrkur einstakra mynta og ræð-
ur miklu um hvernig skipunum er
Komið að endurnýjun ísfisktogara
— segir Helgi Kristjánsson, ráðgjafi hjá Hraunhöfn-Lavaport ehf.
„ísfisktogaraflotinn er orðinn mjög gamall. Elstu skipin hafa að
vísu gengið í gegnum miklar breytingar. Bæði hafa mörg þeirra ver-
ið lengd og skipt hefur verið um vélar í þeim. Engu að síður verður
að líta á þau sem gömul skip þótt þau hafi reynst vel. Ég myndi því
segja að það hljóti að vera komið að endurnýjun,“ sagði Helgi Krist-
jánsson, fyrrum skipstjóri og ráðgjafi hjá Hraunhöfn-Lavaport
ehf., í samtali við Fiskifréttir um þróun ísfisktogaraflotans.
Fyrir þremur árum gerði Helgi
lauslega könnun á aldri ísfisktog-
ara. Hann tók öll skip sem voru
lengri en 40 metrar og voru 41
skip í þeim flokki. I ljós kom að
um 66% þeirra voru smíðuð á ár-
unum 1970-1975, 22% smíðuð á
árunum 1975-1980 og 12% eftir
1980. Enginn nýr ísfisktogari
hefur bæst í flotann í áraraðir ef
frá er talinn Stígandi VE sem
kom 2002. Einnig er spurning
hvort telja eigi Helgu
RE og Smáey VE (áður
Björn RE) sem ísfisk-
togara eða togbáta. Ef
þeir eru taldir með þá
hafa þrír nýir ísfisktog-
arar bæst við á allra síð-
ustu árum.
Ferskfiskvinnsla
um borð
Helgi gat þess að útgerðarmenn
bæru því gjarnan við að ísfisktogaramir
væru góðir til síns brúks. Þeir veiddu
þær heimildir sem á þeim hvíldi og við-
haldskostnaður væri tiltölulega lágur.
Margir þeirra hefðu auk þess farið í
gagngerar endurbætur. Hann ítrekaði þá
skoðun sína að hann teldi vera komið að
endumýjun hjá ísfisktogumm. „Línu-
beitningarbátar eru mjög í
tísku um þessar mundir en ég
tel að við þurfum einnig á ís-
fisktogurum að halda. Við
þurfum blandaðan flota til
þess að fullnýta fiskimiðin
okkar. Isfisktogarar eiga því
framtíðina fyrir sér að mín-
um dómi en hins vegar má
búast við að þeir þróist og
Helgi. breytist. Framfarir hafa orðið
í skipahönnun. Skipin eru miklu breiðari
í dag en áður. Það skapar meiri mögu-
leika á ýmissi vinnslu um borð. Til
dæmis væri hægt að vinna fiskinn fersk-
an í flug um borð þannig að hann væri
tilbúinn í flug, flakaður, skorinn og ís-
aður í frauðkassa, þegar skipið kemur
að landi. Einnig er hægt að koma fyrir
aðstöðu á vinnsluþilfari þar sem gengið
er frá aflanum í kör sem síðan eru flutt í
lestina."
Jöfn endurnýjun
hagkvæm
Umræðan um endurnýjun ísfisktog-
ara hefur komið upp öðru hvoru. Fyrir
tveimur til þremur árum var mikill
áhugi hjá nokkrum útgerðum að endur-
nýja ísfisktogarana en ekkert varð úr
því. „Mér finnst menn vera alltof róleg-
ir í tíðinni. Ef við lítum til næstu
tíu ára þá verður stór hluti ísfisk-
togaraflotans nærri 40 ára. Jöfn
endurnýjun hlýtur að vera eðlileg
og hagkvæm. Nú stefnir allt í það
að endurnýjunin komi í gusum
eins og reyndar svo oft áður. Þess
má einnig geta að þau skip sem
hefur verið breytt í línuveiðiskip
með beitningarvél um borð á
undanförnum árum eru einnig
mjög gömul. Uppistaðan í þeim
flota eru síldarbátar sem keyptir
voru hingað til lands á árunum
1965-1967. Þótt þau skip hafi
verið mikið endurbætt er ljóst að
mikillar endurnýjunar er þar ein-
nig þörf þegar fram í sækir,“
sagði Helgi.
beitt. Stjórnvaldsaðgerðir ráða
einnig miklu um starfsumhverfi
einstakra skipaflokka. Við tökum
ákvarðanir um nýtingu skipanna
nánast frá degi til dags og mánuði
til mánaðar. Því er erfitt að segja til
um hvers konar skip henta best í
framtíðinni. Samkeppnisstaða okk-
ar ræðst af mörgum þáttum og ráða
kjarasamningar við sjómenn til
dæmis miklu um hagkvæmni ein-
stakra útgerðarflokka. Við erum að
beita ísfiskskipum og frystiskipum
misjafnlega eftir markaðsaðstæð-
um hverju sinni. Páll
Pálsson ÍS veiddi til
dæmis um 800 tonn af
steinbít á síðasta fisk-
veiðiári á mjög skömmum
tima þegar markaðsverð á
steinbít var hátt. Þær teg-
undir sem veiðast hins
vegar á fjarlægari miðum
eins og grálúða henta
frystitogurum betur.“
Ekkert eftir nema stálið
Einar Valur tók ekki undir það
sjónarmið að ísfisktogaraflotinn
væri kominn á aldur. „Eg vek at-
hygli á því að þessi skip hafa verið
endurbyggð mörg hver og í sumum
tilvikum er nánast ekkert eftir af
upphaflegu skipi annað en stálið.
ísfisktogararnir eru yf-
irhöfuð vel útbúnir þrátt
fyrir háan aldur á papp-
írunum.“ En hvers kon-
ar skip myndi Einar Val-
ur fá sér ef hann væri í
þeirri aðstöðu að láta
byggja nýjan ísfisktog-
ara? „Ef við værum að
velta endurnýjun fyrir
Einar. okkur myndi ég kjósa
að fá breiðara skip. Það
getur vel verið hagkvæmt að koma
upp aðstöðu um borð fyrir pökkun
á kældum afúrðum úti á sjó. En ég
itreka að það verður að hugsa um
hvað það kostar að fjármagna nýtt
skip og hvort sú fjárfesting skili
aukinni framlegð inn í fyrirtækið.
Þá þyrfti slíkt skip að hafa nægar
og tryggar veiðiheimildir.“
Sknr. ísfisktogarar fiskveiðiárið 1993-1994 sem horfið hafa úr rekstri eða breytt um hlutverk Nafn skips Einkst. Smíðaár Smíðastaður Nánari upplýsingar
1268 Akurey RE 1972 Pólland Lá lengi verkeínalaust. Var um tíma flutningaskipið Bravo. Seld á uppboði í ár.
1449 Baldur EA 1975 Noregur Seldur til Nýja-Sjálands
1536 Barði NK 1979 Noregur Breytt í frystitogara 1995. Seldur til Namibíu 2002.
1478 Bergey VE 1974 Frakkland Seld til Úrúgvæ 2003.
2013 Bessi ÍS 1989 Noregur Seldur til Færeyja 2000.
1651 Bjamarey VE 1984 Pólland Seld til Perú og hét þá Sæfari GK.
1937 Björgvin EA 1988 Noregur Breytt í frystitogara 1998. Er nú rekinn jöfnum höndum sem ísfisk- og frystitogari.
1410 Dagrún ÍS 1974 Frakkland Hét síðast Emir BA en var breytt í flutningaskip.
1433 Dala Rafn VE 1975 Noregur Seldur til Færeyja 2003.
1348 Drangey SK 1974 Spánn Hét síðast Helga 11 RE sem seld var til S-Afríku 2000.
1556 Drangur SH 1980 Akranes Heitir nú Seley SU, nóta-og togveiðiskip.
1360 Engey RE 1974 Pólland Nú Kleifaberg ÓF, breytt í frystitogara 1995.
1630 Frosti ÞH 1990 Pólland Seldur til Kanada.
1363 Gnúpur GK 1974 Noregur Seldur til Noregs.
1302 Guðbjartur ÍS 1977 Noregur Seldur til Noregs.
1579 Guðbjörg ÍS 1981 Noregur Breytt í frystitogara 1995. Heitir nú Gnúpur GK.
1645 Hafnarey su 1983 Akranes Var upphaflega fjölveiðiskip. Síðast ísfisktogarinn Þuríður Halldórsdóttir GK. Verður breytt í linuveiðiskip.
2107 Haukur GK 1984 Noregur Seldur til Færeyja 2000.
1989 Hálfdán í Búð ÍS 1989 Svíþjóð Seldur til Nýja-Sjálands.
1508 Höfðavík AK 1978 Akureyri Nú uppsjávarskipið Björg Jónsdóttir ÞH.
1567 Hólmatindur SU 1974 Pólland Seldur til Namibíu 2001.
1553 Jón Baldvinsson RE 1980 Portúgal Seldur til Chile 1997.
1347 Jón Vídalín ÁR 1974 Spánn Seldur til Panama 2002.
1462 Júlíus Havsteen ÞH 1976 Akranes Seldur til Noregs 1998. Hét þá Þórann Havsteen ÞH.
1497 Kambaröst SU 1977 Noregur Seldur til Namibíu 2002.
1638 Klara Sveinsdóttir SU 1978 Noregur Seld til Nýja-Sjálands.
1576 Kolbeinsey ÞH 1981 Akureyri Breytt í frystitogara 1995. Hét Guðrún Hlín BA, var flaggað út og hét þá Helterma.
1552 Már SH 1980 Portúgal Seldurtil Portúgal 1998.
1757 Oddeyrin EA 1986 Akureyri Seldur til Færeyja 2002. Hét þá Hamrasvanur SH.
1471 Ólafur Jónsson GK 1976 Pólland Seldurtil Rússlands 1998.
1474 Ottó Wathne NS 1977 Noregur Seldur til Noregs.
1507 Rán HF 1973 Frakkland Seld til Namibíu.
1280 Rauðinúpur ÞH 1973 Japan Seldur til Rússlands.
1408 Runólfúr SH 1974 Garðabær Seldurtil Rússlands 1998.
1648 Sæfari AK 1984 Pólland Seldur til Perú.
1325 Stokksnes SF 1974 Spánn Selt til Namibíu 1998. Hét þá Jón V ÁR.
1603 Sunnutindur SU 1978 Noregur Breytt í frystitogara 1997. Seldur til Namibíu 2003, hét þá Baldur Árna RE.
1352 Svalbakur EA 1969 Noregur Breytt í frystitogara 1996. Seldur til Rússlands 2001, hét þá Svalbarði SI.
1342 Sveinn Jónsson KE 1973 Noregur Seldur til Rússlands 2000.
1534 Tálknfirðingur BA 1979 Noregur Seldur til Noregs. Hét þá Sindri VE.
1608 Þór HF 1974 England Hét síðast Geysir BA, ekki í rekstri.
1612 Þuríður Halldórsd. GK 1974 England Nú Sturla GK. Var nýlega lagt.
1365 Viðey RE 1974 Pólland Nú Sjóli HF. Aðstoðarskip við Mártitaníu.
1349 Sigluvík SI 1974 Spánn Seldur til Panama 2003.
1265 Skagfirðingur SK 1972 Pólland Heitir nú Haukur ÍS. Verkefnalaus.