Morgunblaðið - 18.10.2021, Síða 29

MENNING 29
MORGUNBLAÐIÐ MÁNUDAGUR 18. OKTÓBER 2021
Nánari upplýsingar um sýningartíma á sambio.is
TRYGGÐU ÞÉR
MIÐA INNÁ
S . F. C H R O N I C L E
B B C
T I M E O U T
SÍÐASTA BOND MYNDIN MEÐ DANIEL CRAIG
ÞESSA VERÐA ALLIR AÐ SJÁ Í BÍÓ
84%
T H E T E L E G R A P H
90%
SÝND MEÐ ÍSLENSKU TALI NÝ ÍSLENSK – PÓLSK MYND FRAMLEIDD AF SAGA FILM
Á
undanförnum misserum hefur mik-
ið verið barist fyrir bættri stefnu í
geðheilbriðismálum. Krafist hefur
verið niðurgreiðslu sálfræðiþjón-
ustu, styttri biðlista, betri þjónustu við börn
og ungmenni og svo framvegis. Aldrei er nóg
að gert.
En hvað gerist ef of mikið er gert? Það er
spurning sem er hálffáránleg. Er hægt að
hlúa of mikið að geðheilsu þjóðarinnar? Þessu
veltir Fríða Ísberg þó fyrir sér í nýrri skáld-
sögu sinni, Merkingu.
Í þeirri Reykjavík sem Fríða Ísberg lýsir í
þessari nýju bók sinni líður senn að kosn-
ingum, þar sem tveir flokkar etja kappi, ann-
ar þeirra vill að merking-
arskylda verði bundin í lög
en hinn er mótfallinn því.
Merkingin er í aðal-
hlutverki í verkinu og
þetta samfélag hverfist um
áhrif hennar.
Að vera merktur þýðir
að maður hafi gengist und-
ir svokallað samkenndar-
próf og staðist. Hafi maður
staðist þykir ljóst að maður hafi samúð með
öðru fólki, geti sett sig í spor þess og þar
með verið góður og gildur borgari sem ekki
muni leiðast út í neina vitleysu. Falli maður
aftur á móti á prófinu þykir víst að um ein-
hvers konar siðröskun sé að ræða og manni
þá boðin viðeigandi sálfræðiþjónusta og önn-
ur úrræði. Þannig á að útrýma glæpum í
samfélaginu með því að grípa inn í hjá veiku
hlekkjum samfélagsins áður en illa fer. Þetta
mikla jöfnunartól snýst þó sem von er í hönd-
unum á stjórnvöldum og býr til enn meiri
misskiptingu en áður.
Þessi hugmynd Fríðu um merkinguna er
stórsnjöll og heimurinn sem hún býr til í
kringum hana er afskaplega vandaður og for-
vitnilegur. Þetta býður upp á alls kyns vanga-
veltur um samfélagið sem við búum í og sam-
félagið sem við gætum búið í áður en langt
um líður.
Höfundurinn byggir verkið upp með því að
segja frá nokkrum ólíkum persónum sem eru
á ýmsum ólíkum stöðum í samfélaginu og eru
fulltrúar ólíkra stétta.
Ein þeirra er grunnskólakennarinn Vetur
sem hefur lent í áfalli sem hún reynir að
bægja frá sér þegar hún sinnir nemendum
sínum sem eiga í vændum að þurfa að taka
prófið. Önnur persóna sem lesandinn fær að
kynnast er ungur maður, Tristan að nafni,
sem hefur farið ofurlítið út af sporinu og er
hann fulltrúi þeirra sem krafan um merkingu
hefur bitnað hvað harðast á.
Vetur og Tristan eru persónur sem við
fáum að kynnast almennilega og þróast í takt
við framvindu verksins. Lesandinn hefur
samúð með þeim auk þess sem sögur þeirra
draga upp áhugaverða fleti á hugmyndinni
um merkinguna.
Við kynnumst líka stjórnmálamanni, SÁL,
flokki sálfræðinga sem berjast fyrir almennri
merkingarskyldu, og hans fjölskyldulífi.
Fjórða persónan sem er í aðalhlutverki í
verkinu er örvæntingarfull kona sem hefur
náð langt á vinnumarkaðnum, en lendir í því
að falla á prófinu. Kaflarnir um þessa konu
eru spennandi framan af, sérstaklega þar
sem örvilnan konunnar kallast skemmtilega á
við brotakenndan stíl kaflanna, en sögubogi
þessarar persónu missir þó að lokum marks.
Fríða beinir líka sjónum að öðrum auka-
persónum í örfáum köflum auk þess sem
bréfaskriftir vinkvennanna Laíla og Teu
brjóta frásögnina upp á stöku stað. Þar fékk
undirrituð á tilfinninguna að höfundur hafi
nauðsynlega þurft að koma frá sér ákveðnum
hugmyndum, sem vissulega eru áhugaverðar,
en ekki fundið þeim almennilegan farveg og
úr urðu þessar bréfaskriftir.
Fríða leyfir nýjum stíl að fylgja hverri per-
sónu sem þó einkennast allir af hennar eigin
lipra orðfæri sem hefur einkennt verk hennar
til þessa. Kaflarnir um Tristan eru til dæmis
á hans máli, hans íslensku. Það er íslenska
sem er full af slettum og málvillum. Venju-
lega heppnast það frekar illa þegar höfundar
reyna að líkja eftir því hvernig unga fólkið
talar en Fríðu tekst að fanga íslensku ungu
kynslóðarinnar þannig að hún verður trú-
verðug sem er afar vandmeðfarið.
Eins og venjan er þegar um dystópíur er
að ræða er miklu púðri eytt í að byggja upp
sannfærandi heim. Miklu þarf að koma til
skila um hvernig þessi framandi heimur
hangir saman. Höfundinum tekst mætavel til.
Þessi nýja útgáfa af Reykjavík er hæfilega
kunnugleg og afar sannfærandi framhald af
þeim heimi sem við þekkjum. Framtíðarsýnin
er óhugnanlega nærri okkur.
Fríða leggur fram ýmsar vangaveltur út
frá þessum nýja heimi og kannar ótal fleti á
honum. Lesandinn fær þá á móti tækifæri til
þess að spegla sinn raunheim í þeim tilbúna.
En þegar leggja þarf mikla vinnu í söguheim-
inn er hætta á að það bitni á öðrum þáttum
verksins. Þótt Merking sé afar metnaðarfullt
og í raun vel heppnað verk hefði mátt þróa
suma þætti þess enn frekar eða skera þá
burt.
Fríða Ísberg á hrós skilið fyrir að þora að
gera eitthvað nýtt og láta reyna á dystópíu-
formið. Hún er snjall höfundur og afar örugg
stíllega séð. Dystópíur eru dystópíur. Þær
eru sjaldnast upplífgandi og Merking er eng-
in undantekning. En góðar dystópíur vekja
mann til umhugsunar og það gerir þetta verk
Fríðu. Hún kemur vel til skila pólitíkinni sem
fylgir merkingunni, bæði átökunum á hinum
opinbera vettvangi og áhrifunum á líf venju-
legs fólks.
Metnaðarfull krufning á framtíðarsýn
Morgunblaðið/Eggert
Snjöll „Fríða Ísberg á hrós skilið fyrir að þora að gera eitthvað nýtt og láta reyna á dystópíu-
formið. Hún er snjall höfundur og afar örugg stíllega séð,“ segir í dómi um skáldsöguna Merking.
Skáldsaga
Merking bbbbn
Eftir Fríðu Ísberg.
Mál og menning, 2021. Innbundin, 266.
RAGNHEIÐUR
BIRGISDÓTTIR
BÆKUR