Morgunblaðið - Sunnudagur - 10.10.2021, Side 24

24 MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 10.10. 2021
SKÁK
gripasölunni en hann ásamt Þráni
Guðmundssyni sá um minjagripasöl-
una í Laugardalshöll og báðir voru
þeir í stjórn Skáksambandsins.
Ljóst var að afla yrði tekna án
þess að skuldbinda Skáksambandið
sem hafði enga fjárhagslega burði.
Þrátt fyrir augljósa landkynningu
voru ríki og borg treg í taumi og
tókst sambandinu einungis að fá
ábyrgð fyrir hluta verð-
launanna sem var eitt af
þeim skilyrðum þess að
einvígið yrði haldið.
Skáksamband Íslands
auglýsti eftir aðilum sem
væru tilbúnir að taka
sjálfir áhættu með fram-
leiðslu og sölu minjagripa
en árangurinn varð lítill.
Margir komu með hug-
myndir sínar og vildu
selja sambandinu ákveð-
inn fjölda minjagripa á til-
teknu verði en slíkt gat
sambandið ekki sam-
þykkt enda hafði það enga burði til
þess. Niðurstaðan varð sú að Skák-
sambandið tók að sér að annast
minjagripasöluna gegn vægri sölu-
þóknun og fékk til þess u.þ.b. 10 fer-
metra pláss í anddyri Laugardals-
hallar. Sem betur fer sýndi það sig
fljótt að eftirspurnin var mikil og oft
þurfti 6-8 manns í afgreiðsluna.
Guðlaugur segir síðan orðrétt í
umræddri grein: „Sá sem fyrstur
varð til þess að koma á fót þessari
minjagripasölu, var Bárður Jóhann-
esson gullsmiður, en hann kom fram
með þá snjöllu hugmynd að gera
minnispening og taka sjálfur áhætt-
una af sölu hans. Bárður Jóhannes-
son ætti að skipa heiðurssess við
hvert hátíðlegt tækifæri Skák-
sambands Íslands. Það var hann sem
bjargaði fjárhag þess svo kostnaður-
inn við einvígið þurfti ekki að hvíla á
borg og ríki, en það hefði ekki verið
vinsælt á þeim tíma. Bárður færði
þannig Skáksambandinu 25 milljónir
króna á silfurfati. Hvað skyldu það
vera mörg hundruð milljónir í dag?
Sumir meta minna.“
Samkvæmt reikningum Skák-
sambandsins 1972 var hreinn hagn-
aður af sölu minnispeninganna 16,7
milljónir króna eða sem svarar til
148 milljóna á núgildandi verðlagi.
Minnispeningar Bárðar voru hafðir
til sölu á tveim stöðum, á skrifstofu
Skáksambandsins í Norðurveri og í
Frímerkjamiðstöðinni. Peningarnir
voru þrenns konar, gull, silfur og
brons. Upplagið var alls 5.300 eintök,
300 gull, 2.700 silfur og 2.300 brons.
Peningarnir voru númeraðir og þeim
fékk Alekhine 10.000 dollara í verð-
laun þegar hann varð heimsmeistari
1927 en mótherjinn, Capablanca,
fékk 2.000 dollara. Þegar Euwe vann
Alekhine 1935 fékk hann 10.000 doll-
ara. Í aldarfjórðung héldu Rússar
heimsmeistaratitlinum og verðlaunin
lækkuðu. Sem dæmi um það má
nefna að 1966 fékk heimsmeistarinn
Petrosian aðeins 2.000 dollara fyrir
að vinna Spasskí.
Til að setja þetta í samhengi má
nefna að samkvæmt Wikipedia fékk
Jack Nicklaus 25.000 dollara fyrir að
vinna á Mastersmótinu í golfi árið
1972 sem haldið var í Augusta Nat-
ional-golfklúbbnum, 30.000 dollara
fyrir U.S. Open og 13.750 dollara fyr-
ir að vinna The Open Championship í
Skotlandi. Á verðlagi dagsins í dag
jafngildir verðlaunafé Fischers
978.125 dollurum samkvæmt CPI
Inflation Calculator eða 123 millj. kr.
og Spassky fékk 74 millj. kr. miðað
við 126 króna gengi dollara. Til sam-
anburðar fékk sigurvegarinn í heims-
meistaraeinvíginu 2014, milli
þeirra Carlsens og Anand,
750.000 dollara fyrir sigurinn
en mótherjinn fékk 450.000
dollara. Fischer missti heims-
meistaratitil sinn 1975, þegar
hann neitaði að tefla gegn Ana-
toly Karpov frá Sovétríkjunum
í Manila, eftir að skipuleggj-
endum einvígisins mistókst að
uppfylla allar kröfur hans.
Verðlaunaféð sem Skáksamband
Íslands greiddi var 125.000 dollara
eða að núvirði 97 milljónir króna.
Aðgangseyrir var um 92 milljónir
króna, en hagnaður af sölu minjapen-
inga var 148 milljónir króna. Hagn-
aður af einvíginu var 17 milljónir
króna, allar tölur eru miðaðar við nú-
virði. Þetta var stórkostlegur árang-
ur því hafa ber í hug að umsvif og
rekstur félagsins hafði verið sáralítill
fram að þessu.
Bárðar þáttur
Jóhannessonar
Í ágætri grein í Morgunblaðinu 6.
september 1992 gerði Guðlaugur
Guðmundsson grein fyrir minja-
fylgdi ábyrgðarskírteini. Þrír pen-
ingar í öskju, gull, silfur og brons
voru seldir en stakir kostuðu þeir
10.000 krónur (gull), 1.000 krónur
(silfur) og 600 krónur (brons), eða
samtals 11.600 krónur sem reiknast
til að hafa verið 132,0 dollarar eða að
núvirði 830 dollarar. Við athugun á
ebay í mars 2021 var eitt sett til sölu,
verðlagt á 1.200 dollara þannig að
minnispeningarnir hafa reynst eig-
endum sínum vel.
Eftir að Bárður setti fram hug-
myndir sínar myndaðist traust vin-
átta á milli hans og Hilmars enda var
Bárður skemmtilegur í viðkynningu.
Því kynntist ég í umræddri suður-
ferð því ég fór með Hilmari í heim-
sókn til Bárðar á heimili hans. Hann
var höfðingi heim að sækja og aug-
ljóst var að hann lagði bæði líf og sál í
að leysa verkefnið fyrir einvígið með
sóma, sem hann og gerði á eftir-
minnilegan hátt.
Bárður rak lengi skartgripaversl-
un í Hafnarstræti, Flókagötu og
smíðaverkstæði á Laugavegi.
Hann lést 1996, sjötugur að aldri,
og í minningargrein í Morgunblaðinu
22. september það ár segir Ástríður
H. Andersen meðal annars: „Bárður
vann alla ævi við gull- og silfursmíði,
enda átti sú iðja hug hans allan.
Hann hafði einstaka ánægju af að
skapa fagra hluti. Hann var gæddur
óvenju miklu hugmyndaflugi og það
var engu líkara en að hann hefði ekk-
ert fyrir að skapa fagra og sérstæða
gripi á mjög skömmum tíma. Bárður
var um tíma við nám í Þýskalandi,
við handverksskóla þar og svo einnig
í Englandi, London. Það tæki langan
tíma að tíunda alla þá mörgu list-
muni, sem Bárður skóp, enda engar
skrár yfir slíkt, þannig gripir fara
um víðan veg.
Eitt er þó víst, að þeir sem urðu
svo lánsamir að eignast gripi, unna af
Bárði, munu finna fyrir þakklæti til
listamannsins og minnast hans lengi.
Það er á engan hallað, þó ég álíti, að
með Bárði Jóhannessyni sé genginn
einn af okkar snjöllustu og hug-
myndaríkustu listamönnum í sinni
grein. Að slíkum manni er mikill
missir. Bárði var margsinnis falið af
opinberum stjórnvöldum hér, að
hanna listsmíð til gjafa til erlendra
þjóðhöfðingja. Sjálf hef ég séð mynd-
ir af sumum þessara smíða og voru
þetta hinir fegurstu munir.“
Bobby Fischer var engum
öðrum líkur
Viggó Einar Hilmarsson kynntist
Bobby Fischer eftir að sá síðar-
nefndi fluttist til landsins. Í bók sinni
Bobby Fischer Comes Home, The
Final Years in Iceland segir Helgi
Ólafsson, alþjóðlegur stórmeistari,
frá skemmtilegri veiðisögu (kafli ell-
efu, bls. 87-92), hér þýdd og endur-
sögð.
Árið 2005 bauð Viggó Einar þeim
Bobby Fischer, Jóhanni Sigurðar-
syni leikara og Helga með í veiðiferð
í Gljúfurá í Húnaþingi. Þar veiddi
Bobby sinn eina lax á ævinni og hann
ekki af verri endanum, vóg sex pund.
Ferðin öll varð mikil upplifun fyrir
Bobby. Eins og tilheyrir góðri veiði-
ferð tók Jóhann upp gítarinn um
kvöldið og stýrði söng þeirra félaga.
Hann var með í fórum sínum söng-
bók með amerískum slögurum.
Bobby söng með af líf og sál og vakti
það undrun þeirra félaga að hann
kunni alla textana. Þeir spurðu hann
hvernig á því stæði og hann yppti
bara öxlum og sagðist hafa heyrt
þessa söngva í útvarpinu.
Minjagripir frá einvíginu
reyndust Skáksambandinu
drjúg tekjulind.
Höfundur er fyrrverandi
framkvæmdastjóri.
Fischer teygir sig yfir
taflborðiðí Höllinni og
punktar skrifar hjá sér.
Morgunblaðið/Unnur Karen
Morgunblaðið/Ólafur K. Magnússon