Fréttablaðið - 25.10.2022, Blaðsíða 42

Ég byrjaði að skrifa
tveimur vikum eftir að
stríðið hófst og ég skil
ekki ennþá hvernig allt
þetta tókst af því ég var
í áfalli og allt bara
breyttist á einum degi
og fór aldrei til baka.
BÆKUR
Usli – Gjálífi, þrætur og
þras
Höfundur: Úlfar Þormóðsson
Útgefandi: Veröld
Fjöldi síðna: 221
Björn Þorláksson
Bókin Usli ber undirtitilinn Gjálífi,
þrætur og þras. Rammast í ritinu inn
sú rifrildis-, of beldis- og drykkju-
saga sem var við lýði ekki alls fyrir
löngu, þar sem vínandi virðist hafa
verið eini plásturinn á sár ráðandi
karla sem oft með stælum og yfir-
gangi völtuðu yfir börn og konur
sem fengu engan plástur.
En Usli er ekki saga um það. Höf-
undur er ekki í MeToo-gírnum held-
ur velur hann að dilla þessu furðu-
samfélagi ráðandi karla dálítið,
jafnvel með gáska á köflum, kannski
ekki alveg í takti við ósagðar harm-
sögur kvenna sem undir liggja.
Honum til afsökunar skal þó sagt að
líkt og í öllum góðum bókum þykir
höfundi vænt um utangarðssögu-
hetju sína, þótt um sé að ræða and-
hetju fulla af brestum. Það vekur
spurningar að lýsa bólförum prests
við tvítuga konu sem ástarsögu þar
sem nótt leið við „ljúfa leiki“. En fólk
sem hefur áhuga á sögu landsins
mun gleðjast yfir bókinni og hún
gæti í jólabókaflóðinu orðið veisla
fyrir afa og langafa, svokallaða stút-
ungskarla.
Saga sem verður að segja
Hættir þeir sem lýst er í bókinni,
umhverfið hér á landi síðustu
áratugi 18. aldar og fram á miðja
nítjándu öld, eru fullir af áhuga-
verðum umfjöllunarefnum og sögu
sem verður að segja. Við þekkjum
örlög Agnesar og Natans á þessum
tíma. Við þekkjum fæst til prestsins
Ásmundar Gunnlaugssonar sem
fæddist 1789 og þeirr-
ar rimmu sem hann
háði við réttlætið.
Bók in byg g ir að
hluta á opinberum
gögnum, annálum
og frásögnum. Hún
er einnig innblásið
skáldverk á köflum
þar sem höfundur
fyllir í eyður.
Söguhetjan er
drykkjusjúk og á
í stríði við allt og
alla án þess að
fyrir liggi hvað
skýrir rætur þess
vesenlífs sem séra
Ásmundur lifir.
Ekki mun hans
síður hafa verið
sögulegt. „Stór-
eygur var hann, varaþykkur og þótti
afar munnljótur. En þegar fram
í sótti þótti kvenmönnum hann
þokkafullur í ófríðleik sínum, eink-
um þeim sem
urðu fyrir heitu
og sy nd a nd i
augnaráði sem
hann beindi að
v iðmælendum
s í nu m þ e g a r
hann vildi dekra
við hégómagirnd
þeirra,“ segir á
einum stað.
Þjóð sem hokrar
Það búa 307 mann-
verur í Reykjavík
um það leyti sem
Ásmundur lærir til
prests. Þegar hann
er sviptur brauð-
inu á Siglufirði búa
57.000 ógæfumann-
eskjur í öllu landinu.
Við kynnumst þjóð sem hokrar
í harðræði sínu, kynnumst sam-
félagi þar sem förufólk fer milli bæja
og gegnir hlutverki æsifréttafjöl-
miðla. Því betra atlæti fá gestirnir
sem sögurnar eru meira krassandi.
Sumt breytist aldrei.
Fleira er til marks um það. Sagan
nær f lugi þegar lýst er uppgreftri
stolinnar spýtu að viðstaddri hers-
ingu embættismanna á kostnað
matjurta. Álitaefnin, rifrildin, enda-
laust karp um tittlingaskít án þess
að komið sé nálægt kjarna mála
voru ráðandi þá líkt og nú eins og
Nóbelsskáldið greindi hæðnislega.
Það var barist um spýtur, kvörn,
búpening, fisk og réttlæti. Nú er
barist um banka og stofnanir. n
NIÐURSTAÐA: Áhugavert
sögusvið, mjög spennandi um-
fjöllunarefni. Efnistök kunna að
orka tvímælis á köflum en skörp
og vel ofin frásaga sem opnar sýn
og skýrir veröld sem var – og er
kannski enn.
Stund fyrir stútungskarla
Natasha S. er fyrsti höfundur-
inn af erlendum uppruna sem
hlýtur Bókmenntaverðlaun
Tómasar Guðmundssonar. Í
verðlaunabókinni Máltaka
á stríðstímum yrkir hún um
stríðið í Úkraínu frá sjónar-
horni Rússa sem er í andstöðu
við stríðsreksturinn.
Ljóðskáldið Natasha S. hlaut í
síðustu viku Bókmenntaverðlaun
Tómasar Guðmundssonar fyrir
bók sína Máltaka á stríðstímum.
Natasha f luttist til Íslands frá Rúss-
landi fyrir áratug, stundaði nám í
íslensku við Háskóla Íslands og
vann lengi í bókabúð áður en hún
byrjaði að skrifa ljóð.
„Ég er menntuð blaðakona þann-
ig að ég var búin að skrifa greinar
á rússnesku að mestu leyti. Í fyrra
kom út bókin Pólífónía af erlend-
um uppruna sem ég ritstýrði og
þar birtust mín fyrstu ljóð sem ég
skrifaði á íslensku. Ég er svolítið
ungt ljóðskáld þannig séð,“ segir
Natasha.
Yfirþyrmandi upplifun
Var eitthvað sérstakt sem kveikti
ljóðaáhugann?
„Ég var að vinna í bókabúð í
nokkur ár og þar fékk ég tækifæri
til að kynnast betur íslenskum
bókmenntum. Ég las rosalega
mikið og reyndi að lesa eins marg-
ar bækur í jólabókaf lóðinu og ég
gat. Ég var að lesa bara hundrað
bækur á ári, það var svolítið klikk-
að. Ég las líka mjög margar ljóða-
bækur þannig að ég fékk svona til-
finningu fyrir því hvernig ljóð eru
á Íslandi.“
Í þakkarræðu sinni við verðlauna-
afhendinguna í Höfða sagði Natasha
að sér hefði þótt það nokkuð yfir-
þyrmandi að fá verðlaunin, bæði
vegna þess ófriðarástands sem nú
ríkir í heiminum en einnig vegna
þess að hún er fyrst skálda af erlend-
um uppruna til að fá þessi eftirsóttu
bókmenntaverðlaun.
„Maður hugsaði ekkert um að
skrifa bók þegar stríðið hófst.
En svo var ég boðin í ljóðaupp-
lestur fyrir Úkraínu á alþjóðadegi
ljóðsins, ég bara skrifaði ljóð fyrir
þennan viðburð og Einar Kári frá
Unu útgáfuhúsi hvatti mig til að
halda áfram að skrifa og búa þetta
í bók. Ég gerði það og notaði bara
umsóknarfrestinn fyrir Tómasar-
verðlaunin sem skilafrest fyrir
bókina, því mig langaði ekki að
vera endalaust að skrifa um þetta,“
segir hún.
Vildi halda áfram með lífið
Natasha byrjaði að skrifa bókina
stuttu eftir að Rússar réðust inn í
Úkraínu þann 24. febrúar síðast-
liðinn. Hún segir allt í lífi sínu hafa
snúist svolítið um stríðið á þessum
fyrstu mánuðum.
„Ég byrjaði að skrifa tveimur
vikum eftir að stríðið hófst og ég
skil ekki ennþá hvernig allt þetta
tókst af því ég var í áfalli og allt bara
breyttist á einum degi og fór aldrei
til baka. Það er kannski líka út af
þessu sem allt varð bara of mikið.“
Natasha bauð sig fram sem sjálf-
boðaliði hjá Rauða krossinum þar
sem hún aðstoðaði f lóttafólk frá
Úkraínu við komuna til landsins en
hún starfar nú þar sem verkefnafull-
trúi í málefnum flóttafólks.
„Þannig að ég var að skrifa um
stríðið og var að vinna með flótta-
fólki, ég var líka að skrifa pistla fyrir
Víðsjá um stríðið og það var bara
ekkert nema stríð. Mig langaði bara
að vera búin með bókina og halda
áfram með lífið en svo fékk ég verð-
laun,“ segir Natasha og bætir því
við að núna sé stríðið aftur orðið
partur af lífi hennar með útgáfu
bókarinnar.
Hjálpar að hjálpa öðrum
Í þakkarræðu sinni sagði Natasha
að Máltaka á stríðstímum væri fyrst
og fremst sjálfshjálparbók sem hefði
hjálpað henni að komast yfir áfall.
Hún kveðst hafa skrifað bókina að
mestu leyti á símann sinn í göngu-
túrum um Reykjavík.
„Mér finnst göngutúrar hjálpa
mjög mikið til að leyfa hugsunum
mínum að fljúga frjálsum. Það er smá
fyndið af því að síðasta bók sem ég
las áður en stríðið hófst heitir Think
Like a Monk, sem er sjálfshjálparbók
þar sem rithöfundur segir frá reynslu
sinni. Þar voru svona hreyfingar,
öndunaræfingar og líka hjálp fyrir
aðra sem er mjög stórt verkfæri í
sjálfshjálpinni. Ég uppgötvaði það í
vinnu með flóttafólki að það er erf-
itt en líka gefandi að hjálpa öðrum.
Mig langar bara að undirstrika að
það hjálpar mjög mikið að hjálpa
öðrum,“ segir Natasha
Vill ekki missa fjölskylduna
Fjölskylda Natöshu býr enn í Rúss-
landi og segir hún það hafa verið
erfitt fyrir sig að halda sambandi
við þau fyrst eftir að stríðið byrjaði.
„Ég les ekki fréttir, allavega reyni
að gera það ekki. Það er bara nei-
kvæðni í þeim og ekkert stórt fer
fram hjá ef eitthvað gerist. En þetta
stríð er líka stríð sem eyðileggur
fjölskyldur. Það er það sem ég sé úti
um allt í Rússlandi og Úkraínu af því
það er mikið af fjölskyldum sem búa
í báðum löndum sem bara tala ekki
lengur saman,“ segir hún.
Natasha segir foreldra sína til-
heyra kynslóð sem var alin upp
í Sovétríkjunum, þau hafi aldrei
ferðast utan landsteinanna, tali
ekki ensku og fái allar sínar fréttir
úr ritskoðuðum fréttamiðlum ríkis-
stjórnar Pútíns.
„Fyrstu mánuðina vorum við
bara að öskra á hvort annað en svo
tók ég ákvörðun um að leyfa ekki
Pútín og pólitík að eyðileggja fjöl-
skylduna mína. Af því það var Covid
fyrir og við sáumst ekki svo mikið
og svo núna veit maður ekki hvernig
það mun þróast. Mig langar ekki að
tapa þessum bardaga og mig langar
að ástin vinni en ekki hatrið. Það er
kannski hægara sagt en gert en mig
langar til að hvetja aðra líka til að sjá
þetta eins og gera það sem þeir geta
gert. Ekki leyfa neikvæðni, hatri og
ótta að vinna.“ n
Mig langar að ástin vinni en ekki hatrið
Natasha S.
byrjaði að skrifa
bókina Máltaka
á stríðstímum
aðeins tveimur
vikum eftir að
Rússar réðust
inn í Úkraínu.
FRÉTTABLAÐIÐ/
ERNIR
Þorvaldur S.
Helgason
tsh
@frettabladid.is
14 Menning 25. október 2022 ÞRIÐJUDAGURFRÉTTABLAÐIÐMENNING FRÉTTABLAÐIÐ 25. október 2022 ÞRIÐJUDAGUR