Kirkjublaðið - 29.08.1949, Blaðsíða 1

VII. árg.
Reykjavík, mánudaginn 29. ágúst 1949.
14. tbl.
Ljósavatnskirkja
Kirkju að Ljósavatni í S.-
Þingeyj arsýslu er getið í
Kirknaskrá Páls biskups um
1200. Sennilega hefur þó kirkja
verið reist þar mjög skömmu
eftir kristnitökuna árið 1000,
því þar var þá höfðingjasetur,
og ef rétt er, að Þorgeir goði, sá
er fyrstur sagði upp þau lög
að fslendingar skyldu kristinn
sið upp taka, hafi varpað goða-
líkneskjum sínum í Goðafoss, er
sennilegt, að hann hafi þá jafn-
framt látið kirkju gera að
Ljósavatni. Samkvæmt Péturs-
máldaga urn 1394 er þar Niku-
lásarkirkja og goldið þangað
af 8 bæjum. Þar skal þá vera
bæði prestur og djákn. Sam-
kvæmt kaupbréfi 24. maí 1433
(Dipl. ísl. IV., bls. 531—32)
hefur kirkja verið á Efsta Felli
í Ljósavatnsþingum. Mun hér
sennilega átt við þá jörð, er nú
heitir Fremstafell, enda segir
í jarðabók Árna Magnússonar,
að þar hafi bænahús að fornu
verið. Stendur þar þá enn
skemma með girðingu um. Eru
þetta sennilega leifar hinnar
fornu kirkju.
Nú er Ljósavatnskirkja út-
kirkja frá Þóroddsstað og hef-
ur svo verið mjög lengi.
Núverandi 'kirkja á Ljósa-
vatni er timburkirkja fremur
lítil, turnlaus og ekki ásjáleg
hið ytra, en að innan fremur
snotur, enda vel við ’haldið. Hún
er byggð árið 1892 og safnaðar-
kirkja.
-----------------
Prestssetriö í Hruna
brunnið
Prestsseturshúsið í Hruna
brann til kaldra kola hinn 11.
ágúst síðastl. Mjög litlu varð
bjargað og sumt heimafólk
slapp nauðlega úr eldinum. —
Vonandi verður hægt að hefja
smíði nýs prestsseturshúss í
Hruna, þegar á þessu hausti.
fféjörn 'yijcit^núóóon prófeiior:
Játningarritin og
íslenzka þjóðkirkjan
SynoduserirLcli 1949
Fyrir réttum fjörutíu árum,
á prestastefnu, sem haldin var
að Þingvöllum vorið 1909, var
meðal annarra mála til umræðu
„játningahaft og kenningar-
frelsi“, og flutti Jón lektor
Helgason, síðar biskup, inn-
gangserindi að þeim umræðum.
Nefndi hann erindi sitt „Prest-
arnir og játningarritin“, og
birtist það sama ár í tímaritinu
Skírni.
Tilefni þess, að þetta mál
var þá rætt, mun hafa verið það,
að það ár var verið að undirbúa
útgáfu nýrrar Helgisiðabókar
íslenzku þjóðkirkjunnar, og tók
biskup til umræðu á prestastefn
unni fleiri atriði, er til greina
komu við samningu hinnar nýju
helgisiðabókar. En ástæðan til
að þessu máli var hreyft í sam-
bandi við endurskoðun helgi-
siðanna var sú, að uppi höfðu
verið innan kirkjunnar ákveðn-
ar raddir um það, að létta bæri
af prestum því heiti, sem þeir
höfðu um skeið orðið að vinna
við vígslutöku, og svo var orð-
að samkvæmt konungsúrskurði
1888, að presturinn lofar því,
„í augsýn allsvaldanda Guðs,
að kappkosta að boða guðsorð
hreint og óblandað, eins og það
er kennt í heilagri ritningu og
trúarjátningum vorrar kirkju“.
-Áður hafði um nær tveggja
alda skeið verið tekinn eiður af
prestum við vígslutöku, er fól
hið sama í sér, nema þar var
vitnað til „játningabóka hinna
dönsku kirkna“. Allmiklar um-
ræður höfðu orðið um afstöðu
presta til játningarritanna með-
al íslendinga vestan hafs næstu
ár á undan, og heyrðust þar
sterkar raddir um það, að binda
bæri presta fastar við játning-
arnar en verið hefði í íslenzk-
um söfnuðum Vestur-íslend-
inga. Voru forvígismenn þeirr-
ar stefnu dr. Jón Bjarnason og
séra Björn B. Jón.sson, en séra
Friðrik J. Bergmann var helzt
til andsvara. En hér á landi var
sú stefna sterkari, er miðaði til
kenningafrelsis, og var biskup-
inn, Þórhallur Bjarnarson, ein-
dreginn fylgismaður þeirrar
stefnu. Birti hann m. a. í Nýju
Kirkjublaði í jan. 1908 bréf-
kafla frá séra Zophoníasi Hall-
dórssyni, sem þá var nýlátinn,
og er einn sá kafli um kenninga-
frelsið. Er það bréf ritað 1895,
og sýnir það, að þetta mál hafði
haft allmikinn aðdraganda í ís-
lenzku þjóðkirkjunni. Um af-
stöðu séra Zophoníasar í þessu
máli segir Þórhallur biskup:
„Hann er í þessum bréfum sín-
um hrópandi rödd um það, að
kenningarfrelsið er fyrir öllu til
þess að prédikandi prestar fái
aftur fótað sig“. Sama árið birt-
ist í Skírni löng ritgerð eftir
Harald Níelsson, síðar pró-
fessor, „Um kenningarfrelsi
sor, „Um kenningarfrelsi
presta“. Flytur hann málstað
kenningarfrelsisins af rökfestu
og mælsku, og vitnar til hlið-
stæðrar þróunar meðal annarra
Norðurlandaþjóða. M. a. tekur
hann upp orð Th. Klaveness:
„Að binda kirkjuna við játn-
ingarritin er að lýsa yfir því, að
kirkjan eigi að standa þar kyrr
í þekkingu sannleikans, sem hún
eitt sinn hefur komizt, og ekki
fara lengra“.
Það er alkunnugt, að sú
stefna þjóðkirkjunnar, sem
mörkuð var á prestastefnunni
á Þingvöllum 1909, var hin
sama og kom fram í málflutn-
ingi þeirra merku forystu-
manna hennar, sem nú hafa ver-
ið nefndir. f tilefni af fyrir-
lestri Jóns Helgasonar „skor-
aði prestastefnan á biskup í
samráði við handbókarnefndina
að undirbúa breytingu á presta-
heitinu og leggja fyrir næstu
prestastefnu".
Til þess kom þó ekki, að mál-
ið væri aftur lagt fyrir presta-
stefnu, því að hin nýja helgi-
siðabók var fullprentuð fyrr og
hafði hlotið konunglega stað-
festingu 22. maí 1910. Með því
var numið úr gildi prestaheitið
sem fyrirskipað hafði verið með
konungsúrskurðinum frá 1888,
þar sem vígsluheitið í helgisiða-
bókinni frá 1910 felur í sér „að
prédika guðs orð hreint og ó-
mengað, svo sem það er að finna
í hinum spámannlegu og post-
ullegu ritum, og í anda vorrar
evangelisku lúthersku kirkju“.
Um leið er fallin úr gildi heit-
binding presta íslenzku þjóð-
kirkjunnar við játningarritin,
og hefur hún ekki verið tekin
upp síðan.
Mér hefur þótt rétt að rifja
stuttlega upp þessa atburði,
þegar nú skal rætt um játning-
arritin og íslenzku þjóðkirkj-
una, því að af þeim má sjá,
hver er afstaða íslenzkra þjóð-
kirkjupresta til játningarrit-
anna, að því leyti sem tekur til
þess heits, sem þeir hafa gefið
á vígsludegi sínum. Um liðlega
tveggja alda skeið höfðu þeir
verið eiðbundnir eða heitbundn-
ir við játningarrit, eiðbundnir
við „játningabækur hinna
dönsku kirkna“ frá því farið
var að fylgja hér fram kirkju-
ritúali Ivristjáns konungs V.
upp úr árinu 1687, er það var
fyrirskipað í Norskum lögum
sama konungs, enda þótt aldrei
muni það ritúal hafa verið lög-
leitt hér á landi, og fram til
ársins 1888, er prestaeiðnum
var breytt í prestaheit, og síð-
an heitbundnir við „trúar“
játningar vorrar kirkju“, unz
helgisiðabókin nýja var staðfest
1910. Síðan er kenningarfrelsi
íslenzkra þjóðkirkjupresta við-
urkennt, innan þeirra tak-
marka, sem vígsluheit þeirra
setur þeim, „að prédika Guðs
orð hreint og ómengað, eins og
það er að finna í hinum spá-
mannlegu og postullegu ritum,
og í anda vorrar evangelisku
lúthersku kirkju“. Játningar
eru þar ekki lengur nefndar á
nafn.
Næst skal vikið að hinni al-
mennu lagalegu hlið málsins:
Er íslenzka kirkjan að lögum
Dr. theol Alfred
Jörgensen í heimsókn
hér
Dr. Alfred Jörgensen er víð-
kunnur maður fyrir störf sín að
mannúðarmálum á vegum
dönsku kirkjunnar. Hann er
kandidat í guðfræði, en hefur
ekki tekið prestsvígslu. Hann
er talinn víðlesnastur og lærð-
astur Lúthersfræðingur í Dan-
mörku, enda á hann Lúthers-
bókasafn, sem mun hið merk-
asta, sem til er í einkaeign.
Dr. Jörgensen var hér í boði
Elliheimilisins Grund. Hann
flutti hér prédikun í kómkirkj-
unni og tvo fyrirlestra um líkn-
armál. Fyrirlestrarnir áttu skil
ið að vera betur sóttir, en raun
varð á, því þeir lýstu eldlegum
áhuga göfugs manns að láta gott
af sér leiða og hann benti á
margt, sem vér íslendingar
hefðum gott af að leggja okk-
ur á hjarta.
Dr. Alfred Jörgensen er mik-
ill vinur íslands og efast ég ekki
um að hann muni oft láta til
sín heyra erlendis um það, sem
hann sá og heyrði í þessari
fyrstu ferð sinni til íslands. —
Með honum komu hingað dr.
Nörgaard yfirlæknir, sem er
kunnur læknir í Danmörku og
frú hans, sem er dóttir dr.
Jörgensen.
Fyrir starf sitt að líknarmál-
um hefur dr. Jörgensen hlotið
viðurkenningu og heiðurs-
merki frá fjölmörgum þjóðum
í Evrópu. S. S.
bundin við ákveðin játningarrit,
og ef svo er, þá hvaða játningr
arrit?
Ég býst við, að öllum komi
saman um, að ástæðulaust sé að
leita raka í því máli lengra aft-
ur en til siðaskipta. Kirkju-
skipun Kristjáns konungs III.
var lögtekin í Skálholtsbiskups-
dæmi 1541 og í Hólabiskups-
dæmi 1551, en í henni er ekki að
finna nein ákvæði, er lögfesti
eða ákveði viss játningarrit
fyrir íslenzku kirkjuna, að öðru
en því, að fyrirskipað er að
syngja Credo in unum deum,
þ. e. hina svonefndu Níkeu-
játningu, í guðsþjónustunni.
Kirkjuskipun Kristjáns kon-
ungs fjórða, sem lögleidd er á
íslandi 1622, mun ekki gera
neina breytingu í þessum efn-
Framh. á 4. síðu.