Feykir - 04.05.2022, Blaðsíða 13

Í síðustu grein var fjallað allítarlega
um hrossaræktarsamböndin og
starfið innan þeirra en það var
auk umsvifamikils stóðhestahalds
töluvert og þá að mestu í tengslum
við búnaðarsamböndin og
landsráðunautanna í hrossarækt, s.s.
söfnun og frágangur folaldaskýrslna,
aðkoma að sýningahaldi o.fl.
Samstarfsvettvangur þeirra,
Hrossaræktarsamband Íslands, nýttist
og verulega þegar unnið var á sínum
tíma að skilgreiningu dómskalans,
stigunarkvarðanum, sem tekinn
var upp formlega árið 1990.
Annar félagsskapur
innan hrossaræktarinnar
Fyrr í greinaflokki þessum hefur mikið
verið fjallað um hestamannafélögin
en hið elsta þeirra; Hestamannafélagið
Fákur í Reykjavík, varð einmitt hundrað
ára 24. apríl sl. Fleiri hestamanna-
félög voru svo stofnuð hvert af öðru
víða um land. Heildarsamtök þeirra,
Landssamband hestamannafélaga,
(LH) var stofnað á fundi sem fram fór
í Reykjavík dagana 18. til 19. desember
1949. Þessi félagsskapur lét sér málefni
hrossaræktarinnar mjög varða enda
voru það eðlilega helst félagar í hesta-
mannafélögunum, hestamennirnir
sjálfir, sem báru hag íslenska hestsins
fyrir brjósti og áttuðu sig á því að án góðra
hesta var lítil framtíð fyrir íþrótt þeirra.
Þegar um 1950 komst á náið samstarf
á milli Búnaðarfélags Íslands (BÍ) og
LH um málefni hrossaræktarinnar en
það var þó ekki fyrr en á landsmótinu
að Skógarhólum í Þingvallasveit árið
1970 sem bæði samtökin voru skrifuð
fyrir mótinu í mótsskrá en allar götur
frá 1950 þegar landsmót var fyrst haldið
til og með mótinu á Hólum í Hjaltadal
1966 var LH eitt kynnt í mótsskrám sem
mótshaldari og talað um „Landsmót
Landssambands hestamannafélaga“, þó
að BÍ sæi um kynbótaþátt mótanna allt
frá byrjun. Þetta samstarf komst svo á
enn fastari grunn árið 2002 þegar nýtt
einkahlutafélag, Landsmót ehf., í eigu LH
að tveimur þriðju og BÍ (Bændasamtök
Íslands frá 1995) að einum þriðja
tók við rekstri landsmótanna. Árið
1973 tóku gildi ný búfjárræktarlög
(lög nr. 31/1973) í lögunum var m.a.
ákvæði um svokallaða sýninganefnd
BÍ og LH sem var fimm manna nefnd
og skipuðu hana tveir fulltrúar LH,
tveir starfandi héraðsráðunautar og
hrossaræktarráðunautur BÍ sem var
formaður. Með starfi þessarar nefndar
komst aukin festa á samstarf BÍ og LH
og samráð innan greinarinnar, að ætla
má.
Í lögunum frá 1973 var einnig ákvæði
HESTAR OG MENN | palli@feykir.is
Kristinn Hugason forstöðumaður Söguseturs íslenska hestsins
Saga hrossaræktar – félagskerfið, þriðja grein
sýninganefndarinnar sem fyrr var
getið ný nefnd undir heitinu Hrossa-
ræktarnefnd BÍ, var það ein af búfjár-
ræktarnefndunum sem viðkomandi
búgreinafélög öðluðust aðild að. Lands-
ráðunautar voru formenn nefndanna
en í þeim sátu jafn fjöldi héraðs-
ráðunauta og bænda, þ.e. fulltrúar frá
viðkomandi búgreinafélagi. Fagráð í
hrossarækt var svo stofnað til hliðar
við hrossaræktarnefndina árið 1993
en tók svo að fullu við 1996 og hefur
starfað með nær óbreyttu sniði allar
götur síðan undir formennsku og
með meirihlutaaðild Félags hrossa-
bænda.
Yfirstandandi þróun
og framtíðarsýn
Miklar hræringar standa yfir þessi
misserin innan hvoru tveggja sam-
taka bænda og hrossaræktarinnar
að hluta til. Félag hrossabænda er
orðin eining innan Bændasamtaka
Íslands og enn þá er ekki ljóst
hversu stór hluti hrossaræktenda
kýs að ganga þar inn með þeim
skilmálum sem í inngöngunni felast.
Hrossaræktarsamtök starfa enn víða,
jafnvel deildaskipt að segja má á
grunni gömlu hrossaræktarfélaganna
og sinna grunnþjónustu, s.s. rekstri
ungfolagirðinga, standa að ungfola-
skoðunum o.fl. Erfitt er að ráða í það
hvernig mál munu þróast. Sá er hér
heldur um pennann hefur lengi verið
þeirrar skoðunar að heildarsameining
hestamanna og hrossaræktenda í ein
heildarsamtök sé vænlegur kostur, án
þess að þessari grein sem er fræðileg
samantekt sé með nokkrum hætti
ætlað að tala fyrir því en öllum
áhugasömum er bent á skýrsluna
Hreyfing hestamanna Könnun á
möguleikum aukins formlegs samstarfs
eða sameiningar sem hann vann
fyrir LH, Fél. hrb. og FT árið 2016,
sjá: https://www.fhb.is/static/files/
skjol/Ymislegt/hreyfing_hestamanna_
skyrsla_kh.pdf
Niðurlagsorð
Með þessari grein er botninn sleginn
í umfjöllun um félagskerfi hrossa-
ræktarinnar. Í næstu grein og þeirri
síðustu fyrir sumarleyfi verða gerð
skil megin dráttunum í þróun þess
lagaumhverfis sem markað hefur
ramma hrossaræktarstarfsins í land-
inu.
Kristinn Hugason
forstöðumaður Söguseturs
íslenska hestsins
um starfsemi stofnræktarfélaga og
nutu þau nokkurs ríkisstyrks en þá um
langt skeið höfðu verið greiddir ýmsir
styrkir vegna hrossaræktarstarfsins;
s.s. styrkir út á folaldaskýrslur sem
runnu til hrossaræktarsambandanna,
girðingastyrkir vegna stóðhestagirðinga,
verðlaunafé út á hross á stórmótum og
svo stofnræktarstyrkirnir sem hér voru
nefndir. Landsmótið 1982 var síðasta
mótið þar sem verðlaunafé var greitt
út og síðar á sama áratugnum var svo
tekið að innheimta sýningagjöld. Helstu
stofnræktarfélögin voru Skuggafélagið
sem var stofnað árið 1964 sem gekk
út á að rækta stofn út af Skugga 201
frá Bjarnanesi, Fjallablesafélagið undir
Eyjafjöllum, Kleifahross, félag sem
miðaði að ræktun stofns frá Kleifum í
Gilsfirði og Snældufélagið; um ræktun
út af Snældu Sigurðar frá Brún, nr.
540 í ættbók. Ekkert þessara félaga
er lengur við lýði eða a.m.k. með
virka starfsemi, þó höfundi sé ekki
kunnugt um hvort þau hafi verið lögð
niður með formlegum hætti eða ekki.
Kynbótafræðilega séð má og segja
að stofnrækt sem aðferð í kynbótum
snúi hreinlega öfugt; vissulega er
undirstöðuatriði að byggja ræktunina
á traustum grunni, þ.e. góðum stofni
en sækja þarf fram; byggja á gæðunum
en setja sér markmið að gera betur
en ekki að festa í sessi eitthvað það
sem taldist afbragð á sínum tíma.
Innræktun, eða skyldleikaræktun eins
og stofnræktin felur í sér, ber og með
sér þá ógn að festa í sessi galla jafnt sem
kosti og enginn gripur er gallalaus. Þá
dregur skyldleikaræktun jafnframt úr
lífsþrótti og frjósemi en báðir þessir
þættir byggjast mjög á erfðablendni en
úr henni dregur skyldleikaræktin, eðli
máls samkvæmt.
Árið 1975 var stofnað félag með
áherslu á hagsmunamál hrossaræktar
og hrossabúskapar í heild og hlaut
nafnið Hagsmunafélag hrossabænda;
félagið einbeitti sér að því að standa
vörð um t.d. beitarrétt hrossa til jafns við
annan búpening, að afurðasölumálum
hvoru tveggja hvað kjöt varðar og
blóðtöku en fyrstu tilraunir með hana
hófust hér á landi strax um 1980 og að
sölumálunum erlendis en flutningur
hrossanna var þá mikill flöskuháls.
Nafni félagsins var svo fljótlega
breytt í Félag hrossabænda og þegar
búgreinafélögin komu til sögunnar á
níunda áratug síðustu aldar öðlaðist
Félag hrossabænda stöðu búgreinafélags
hrossaræktarinnar. Heildarsameining
deilda Félags hrossabænda og hrossa-
ræktarsambandanna varð svo á tíunda
áratugnum og störfuðu hinar nýju
einingar venjulegast undir nafninu
hrossaræktarsamtök en landssamtökin
hétu eftir sem áður Félag hrossabænda.
Þessari endurskipulagningu telst lokið
1998. Hrossaræktarsamböndin, eins
og þau störfuðu áður, hurfu þá af vett-
vangi að mestu og Hrossaræktarsam-
band Íslands var ekki lengur til.
Stóðhestahaldið hafði enda tekið stór-
felldum breytingum og enn meiri voru
framundan í það form sem við þekkj-
um í dag.
Árið 1989 voru ný búfjárræktarlög
samþykkt (lög nr. 84/1989). Á grunni
hinna nýju laga tók nú við störfum
Kunnur hestur fyrst lengi í einkaeigu en síðar í sambandseign: Þáttur 722 frá Kirkjubæ (IS1967186102).
Sýndur á LM78 hvoru tveggja sem einstaklingur með einkunnina 8,16 og stóð þriðji í röð í elsta flokki
stóðhesta (6 vetra og eldri) og með afkvæmum og hlaut 1. verðlaun, eink.: 8,09 og annað sætið.
Var þá keyptur af Hrossaræktarsambandi Skagfirðinga. Hlaut svo heiðursverðlaun fyrir afkvæmi á
landsmótinu 1982, eink.: 8,17 og annað sætið. Í WF eru skráð 611 afkvæmi hestsins og 117 þeirra
með fullnaðardóm. Myndin er tekin á Skógarhólum árið 1978, knapi: Sigurður Haraldsson.
MYND ÚR SAFNI SÍH, LJM.: EINAR E. GÍSLASON.
17/2022 13