Framtíðin - 03.06.1942, Qupperneq 3

3
FRAMTIÐIN
\
H9 alFlðt í Biteiberiiiiálino
Hefur rekstur Ríkisprentsmiðjunnar Gut-
enberg verið ólöglegur frá byrjun?
I grein í Tímanum þ. 30. f. m. eftir fyrrverandi for-
sætisráðherra Hermann Jónasson stendur eftirfarandi
klausa :
,.Þess er þá fyrst að geta, að um re\stur rí^isprent-
smiÖjunnar Gutenherg er engin sérstök lagasetning til
frá Alþingi. Bein heimild frá Alþingi til að reka prent-
smiðjuna sem ríkisfyrirtæki á áhættu ríkissjóðs, er því
•ekki til. Um aðrar þær stofnanir, sem bornar hafa ver-
ið saman við Gutenberg í þessu tilfelli og re^nar eru í
sérstökum tilgangi, eru föst lagajyrirmœli, sem ekkert
framkvæmdavald getur sniðgengið. Fordæmi er því
þegar af þessari ástæðu ekki fyrir hendi“.
'væri gefin einhver álitleg upphæð. Það er hins vegar í
fullu samræmi við starfsaðferðir Sjálfstæðisflokksins
svonefnda, að nota borgarstjóra Kveldúlfs til þess að
draga björg í bú ,.fjölskyldunnar'* á þann ósmekk-
lega hátt, sem hér er gert. J. M.
í greinum þessum felast þvílíkar ásakanir á hendur
borgarstjóra og bæjarráði Reykjavíkur, að vænta má,
að þessir aðilar svari þeim hið fvrsta með málssókn til
þess að hreinsa sig af áburöinum.
I þessu sambandi vill Framtíðin beina eftirfarandi
spumirigum til borgarstjóra og bæjarráðs:
1. La Reykjavíkurbæ nokkuð á að kaupa þessar
eignir, fyrr en að stríðinu loknu, þegar mesta verðbólgan
■af völdum stríðsins var rénuð ?
2. Er nokkur möguleiki til þess að láta þessar eign-
ir bera sig fjárhagslega, þannig að tekjur af þeim nægi
til þess að svara fullum vöxtum af kaupverÖinu, við-
haldskostnaði o. s. frv. ?
3. Hvers vegna fóru kaupin fram með svo mikilli
leynd, að halda varð einn eða fleiri lokaða fundi til
þess að ganga frá þeim ?
Þegar jarðirnar Gufunes og Elliðavatn voru keyptar
á sínum tíma fyrir rúm 100 þúsund krónur hvor, var
mikið um kaupin rætt í bæjarstjórn Reykjavíkur á opn-
um fundum, áður en endanlega væri frá þeim gengið.
Nú, þegar jarðeignir, sem fjær liggja, og sem ekki
virðist vera jafnbrýn þörf á að kaupa og t. d. jörðina
ElliÖavatn, eru keyptar fyrir 1860 þúsund krónur, er
það gert á lokuöum fundum, a. m. k. að nokkru leyti.
4. Þá væri einnig æskilegt, að borgarstjóri og bæj-
arrað leti bæjarbúum í té skýrslu um það, til hvers
Reykjavikurbær ætlar ser að nota þessar dýrkeyptu
eignir.
Þessu a almenningur í Reykjavík heimtingu á að sé
skýrt og skilmerkilega svarað, og ekkert þar undan
dregið.
Hér er um að ræða stærsta fyrirtæki, sem Reykja-
víkurbær hefur í einu lagt út í, þegar rafveitan, hita-
veitan og höfnin eru undanskilin, og þarf því engan
að furða, þótt almenning í Reykjavík fýsi að fá ná-
kvæma skýrslu um slíkt stórmál.
Ur því að „engin sérstök laga-
setning'L frá Alþingi er til um
rekstur ríkisprentsmiðjunnar
Gutenberg, hvar var þá heimild
ríkisstjórnarinnar til þess að
stofnsetja og starfrækja þetta
stóra fyrirtæki ? Ríkisstjórnin er
ekki talin hafa heimild til þess
að stofnsetja og starfrækja fyrir-
tæki nema með sérstökum lögum
frá Alþingi. Getur það máske
talizt heimild til reksturs ríkis-
prentsmiðju að heimild er veitt í
fjárlögum til þess að kaupa
starfandi prentsmiðjufyrirtæki ?
Svo virðist ekki vera, enda bend-
ir H. J. á það í sömu grein, að
tilgangurinn með því að kaupa
prentsmiðjuna Gutenberg hafi
verið sá, að tryggja ríkinu prent-
un. Af því leiddi engan veg-
ínn það að ríkiö sjálft þyrfti að
starfrækja prentsmiðjuna til þess
að fullnægja þessum tilgangi. Nú
hefði það máske verið afsakan-
legt, þótt það væri ef til vill ólög-
legt, að ríkiÖ starfrækti þessa
eign sína til þess að prenta fyr-
ir sjálft sig. En nú er ekki því að
heilsa. RíkisprentsmiÖjan Gut-
enberg hefur unnið það mikið
fyrir aðra en ríkið eða fyrirtæki
þess að á því getur enginn vafi
leikið að ríkið hefur þannig
beinlínis starfað í samkeppni við
þegna sína. Sú starfsemi er vafa-
laust ólögleg. Til þess að ríkiÖ
geti gripið inn á.svið atvinnulífs-
ins verða að vera um þá starf-
semi skýr lagafyrirmæli, svo sem
er t. d. um ríkiseinkasölurnar.
AbyrgÖin á þessari Iögleysu
hvílir fyrst og fremst á herðum
þess ráðherra, sem lét stofnsetja
prentsmiðjuna og hefja starf-
rækslu hennar.
*• ^ ’
Réttur starfsmanna í
Gutenberg umfram aðra
til þess að fá prentsmiðj-
una leigða
.
Ur því að farið var að leigja
prentsmiðjuna Gutenberg, hvers-
vegna er þá haft á móti því, aÖ
samvinnufélagi starfsmanna í
prentsmiðjunni sé seld hún á
leigu ? Varla getur „ríkur íhalds-
maður”, sem H. J. minnist á,
hafa haft nokkurn meiri rétt til
þess að fá prentsmiÖjuna leigða.
Hækkun
krónunnar
Fyrsta orsökin til þeirrar verð-
bólgu, sem skapazt hefur á ís-
landi á síÖustu þrem árum, var
lækkun krónunnar vorið 1939.
Menn getur greint á um það,
hvort sú lækkun hafi verið rétt-
mæt eða jafnvel óhjákvæmileg
til þess að atvinnuvegir lands-
manna stöÖvuöust ekki, en hitt
getur varla verið neitt ágreinings
mál, að það sé fyrir löngu kom-
inn tími til að hækka krónuna
aftur. Ef krónan hefði verið
En höfðu ekki starfsmennirnir
vissan siðferðislegan rétt til þess
að fá aftur í sínar hendur rekstur
þessarar prentsmiðju, þó ekki
væri nema á leigu ? Skal það at-
hugað nokkru nánar. Manndóm-
ur sá, sem prentarar sýndu, er
þeir stofnsettu Gutenberg laust
eftir síÖustu aldamót til þess að
bæta kjör stéttar sinnar og efla
framfarir í prentfaginu, átti sann-
arlega önnur og betri laun skilið
en þau, að þeir skyldu verða að
láta prentsmiÖjuna af hendi efr-
ir aldarfjórÖung fyrir hlægilega
lágt verð. Það bætti lítiö um, þó
afhendingin færi fram í hendur
ríkisins. Þeir afhentu prentsmiðj-
una að vissu leyti tilneyddir.
Mun þáverandi ráðherra, sem lét
málið til sín taka, hafa hótað
prenturunum því, að ríkið setti
prentsmiðju á stofn við hliðína á
Gutenberg, ef þeir ekki vildu
selja. Þessi hótun og þröngur
fjárhagur í bili mun því hafa
ráðið miklu um að prentararnir
seldu prentsmiðju sína.
Finnst mönnum nú ekkí að
prentararnir hafi neinn siðferðis-
legan rétt til að fá sína gömlu
prentsmiðju leigða, úr því að
ríkisstjórn lítur svo á, að rétt sé
að leigja hana ? VerÖur þá eins
mikil ástæða til að setja leiguna
mjög hátt, þegar þess er minnst,
að ríkiÖ keypti þetta sama fyrir-
tæki af að miklu leyti sömu
mönnum fyrir 160 þús. krónur
fyrir 12 arum ? Lita verður á þessi
atriði, ef menn vilja vera sann-
gjarnir í dómum sínum um þetta
mikla hitamál.