Börn og menning - 2022, Qupperneq 6

Börn og menning6
Íslending fyrr. – En segðu mér nú satt, ert þú áreið-
anlega Íslendingur?“
„Já, það er ég.“
Hann starði á mig eins og tröll á heiðríkju.9
Það sem gerði Nonna svo heillandi í augum evrópskra
lesenda var einmitt sú staðreynd að hann var Íslending-
ur og þar af leiðandi framandi og ævintýralegur. Inn í
þetta blandast sú staðreynd að Jón Sveinsson bjó mik-
inn meirihluta ævi sinnar í Evrópu, hvorki talaði né
skrifaði vel íslenska tungu og hafði ekki mikil tengsl
við landið. Það er því einkum hin menningarlega sjálfs-
mynd sem Jón Sveinsson keppist við að sannfæra sjálf-
an sig og lesendur um að sé íslensk þar sem hann sat í
Belgíu og skrifaði sögur um íslenska drenginn Nonna
á frönsku, dönsku og þýsku fyrir lesendur á megin-
landi Evrópu sem höfðu ef til vill aldrei heyrt á Ísland
minnst.
Efni Nonnabókanna
Efni Nonnabókanna og sögusvið, að hluta, er mjög „ís-
lenskt“. Bernskusögurnar eru sex, eins og áður segir,
og er sögusvið þeirra ýmist Ísland eða Danmörk, auk
þess sem Nonni bregður sér til Svíþjóðar og Frakk-
lands. Þrjár bókanna, Nonni og Manni, Á Skipalóni
og Sólskinsdagar, gerast að öllu leyti á Íslandi áður
en Nonni fer að heiman. Þessar þrjár bækur hafa að
geyma mislanga sögukafla sem lýsa ævintýrum hins
unga Nonna, heima, á öðrum bæjum eða úti í náttúr-
unni. Efni þessara bóka er þannig mjög „íslenskt“ ef svo
má segja. Nonni og Hvernig Nonni varð hamingjusamur
gerast að hluta til á Íslandi en einnig í Danmörku og
Frakklandi. Danmörk, og að hluta Svíþjóð, er sögu-
svið bókanna Borgin við Sundið og Ævintýri úr Eyjum:
Nonni ferðast um Sjáland og Fjón. Þar er áhersla meðal
annars lögð á upplifun hins íslenska Nonna af framandi
landi og hvernig hann plumar sig.
Í Nonnabókunum er fjallað um heilmargt sem
er evrópskum lesendum framandi: Íslenska náttúru
og landslag, íslenskar bókmenntir, siði og venjur,
búskaparhætti og fleira. Fjallað er um æsku höfundarins
en söguefnið fær hann þó einnig úr dagbókum föður
síns, sem eru á íslensku og hann kemur höndum yfir á
fullorðinsárum, en þar les hann bæði um eigin bernsku-
brek og annað sem hann tekur upp í eigin sögur, gerir
hluta af sínum ævintýrum. En Jón Sveinsson fær ekki
aðeins hugmyndir og efni frá föður sínum.
Jón Sveinsson las mjög mikið og þekkti vel til
evrópskra barnabókmennta, enda kenndi hann í
menntaskóla í Danmörku, sem rekinn var af Jesúítum,
í meira en tvo áratugi. Eins og Dagný Kristjánsdótt-
ir bendir á í umfjöllun sinni um drengjamenningu á
meginlandi Evrópu á fyrstu áratugum 20. aldar voru
barnabækur og barnablöð gefin út í gámavís.10 Allt
varð það Jóni Sveinssyni að innblæstri og meira til því
færð hafa verið rök fyrir því að Jón Sveinsson skrifi sig
markvisst inn í hina þekktu ævintýrasagnahefð sem og
barnabókahefð kaþólikka sem var mjög sterk í kringum
aldamótin 1900.11 Þannig nýtti hann sér sagnaheima,
einkum frá Þýskalandi og Frakklandi, sem evrópsk
börn þekktu en varla þau íslensku.
Þegar tekið er mið af framangreindu er ekki úr vegi
að spyrja sig hvort Nonnabækurnar geti yfirleitt talist til
íslenskra barnabókmennta? Er ekki grundvallarkrafa að
íslenskar barnabækur séu skrifaðar á íslensku og gefnar
út á Íslandi? Svarið við því er í stuttu máli „nei“ því
barnabækur, þar á meðal íslenskar barnabækur, hafa frá
upphafi verið mjög alþjóðlegar – fengið lánað héðan
og þaðan og börn lesið bækur þvert á landamæri, eins
og tungumálakunnátta þeirra hefur leyft og/eða kraft-
ur þýðenda. Til að mynda er Sumargjöf handa börnum
(1795), önnur þeirra bóka, sem oftast eru taldar fyrstu
Jón Sveinsson las mjög
mikið og þekkti vel til
evrópskra barnabók-
mennta, enda kenndi hann
í menntaskóla í Danmörku,
sem rekinn var af Jesúít-
um, í meira en tvo áratugi.