SÍBS blaðið - 01.10.2022, Blaðsíða 3

3. tbl. 2022
Efnisyfirlit
3
Meltingarvegurinn og
starfsstöðvar hans
10
Fæði án mjólkursykurs
12
Úr Mekka meltingarlækninga
16
Melting eftir efnaskiptaaðgerð
20
Glútenóþol eða ofnæmi
SÍBS-blaðið
38. árgangur I 3. tölublað I október 2022
ISSN 1670-0031 (prentuð útgáfa)
ISSN 2547-7188 (rafræn útgáfa)
Útgefandi: SÍBS
Borgartúni 28a
105 Reykjavík
sibs@sibs.is, www.sibs.is
Ábyrgðarmaður: Guðmundur Löve
gudmundur@sibs.is
Ritstjóri: Páll Kristinn Pálsson
pallkristinnpalsson@gmail.com
Auglýsingar: Öflun ehf.
Umbrot og prentun: Prentmet Oddi ehf.
Upplag: 10.000 eintök
Hlutverk SÍBS er að stuðla
að heilbrigði þjóðarinnar.
SÍBS á og rekur
endurhæfingarmiðstöðina Reykjalund,
öryrkjavinnustaðinn Múlalund,
Heilsumiðstöð SÍBS og
Happdrætti SÍBS.
Meltingarvegurinn
og starfsstöðvar
hans
Þótt munnholið sé fyrsti hlutur meltingarvegarins
gera langvinnir meltingarsjúkdómar sjaldan vart
við sig þar með örfáum undantekningum. í munn-
holinu eru vöðvar sem sjá um að tyggja fæðuna og
búa hana undir flutning niður á við. Ef fólk gefur
þessu hlutverki ekki nægan gaum getur fæðan fest
í vélinda á leiðinni niður, einkum og sér í lagi ef um
bólgur eða aðra sjúkdóma er að ræða í vélindanu.
Vélindað má telja sem fyrsta eiginlega hluta
meltingarvegarins. Hlutverk þess er að flytja
fæðuna niður og hefur til að bera innra og ytra
vövalag sem gera það að verkum að kynging
ferðast niður eftir vélindanu, hvort sem um er að
ræða fasta eða fljótandi fæðu. Vélindað er ekki
stíft rör heldur er um að ræða líffæri með fínstilltar
hreyfingar þar sem taugar og vöðvar vinna saman
við að færa „fæðubolus" niður eftir vélindanu. Áður
en kyngingin hefur náð að ferðast niður að neðra
hringvöðvanum á sér stað slökun í þeim vöðva
til að tryggja að flutningurinn eigi farsælan endi í
maganum. Sjaldgæfur sjúkdómur getur valdið því
að þessi slökun eigi sér ekki stað, eða í mjög litlum mæli, og getur það þá valdið
kyngingarerfiðleikum.
Annað mikilvægt hlutverk vélindans er að koma í veg fyrir að magainnihald fari
aftur upp í munnhol. Þannig er nokkurs konar ventilstarfsemi neðst í vélindanu sem
undir eðlilegum kringumstæðum sleppir mjög litlu þar upp, nema einstaka ropa ef
við á. Slímhúðin í vélindanu er ekki til þess fallin að þola magasýruna og ef þessi
ventilstarfsemi er ekki til staðar eða veikburða á sér stað svokallað bakflæði frá
maga upp í vélinda, sem getur þá valdið brjóstsviða eða nábít.
Maginn hefur fjölþætt verkefni á sinni könnu. Mismunandi hlutar magans sinna
þessum verkefnum. Efsti hluti magans sinnir fyrst og fremst geymsluhlutverki.
Hann nefnist „fundus", og getur við fæðuinntöku víkkað umtalsvert út og geymir
fæðuna þar til komið er að því að flytja hana niður í smáþarmana. Þetta getur komið
sér vel ef fólk ætlar t.a.m. að taka til matar síns í jólahlaðborðum sem svigna undan
kræsingum. Hugsanlegt er að þetta eigi þátt í tilurð offitu enda þurfa sjúklingar með
offitu stundum að gangast undir magaminnkunaraðgerð.
Neðan við efsta hluta magans er „corpus“ hluti magans en þar eru kirtlar sem
framleiða magasýru. Magasýran hefur m.a. það hlutverk að drepa bakteríur og
aðrar örverur sem berast okkur í gegnum óhreina fæðu. Einnig hefur magasýran
áhrif á upptöku næringarefna, t.d. frásog á járni og BI2 vítamíni neðar í meltingar-
veginum. Þar eru líka hormónamyndandi frumur sem eiga þátt í að stjórna hreyf-
ingum í maga.
Á mörkum „fundus“ og „corpus" hluta magans er gangráður magans (e. gastric
pacemaker). Gangráðurinn skapar reglubundin rafboð sem eru fyrst fremst ætluð
til að gera fremsta hluta magans (antrum) mögulegt að sinna tæmingu magans.
Þannig er fremsti hluti magans eins konar dæla sem dælir út fæðunni í gegnum
Il ^0*
Einar Stefán Björnsson
yfirlæknir á Landspítala,
prófcssor við Læknadeild HÍ,
forstöðumaður fræðasviðs
Lyflækninga.
3