Bókablaðið - 01.12.1944, Síða 3

Bókablaðið - 01.12.1944, Síða 3
BÓKABLAÐIÐ 3 börðust fyrir því, að hið endurreista Alþing íslendinga yrði ætíð háð á Þingvöllum. Jón Sigurðsson vildi hafa það í Reykjavík. Og hann sigraði. Og íslendingar fengu: „hrafnaþing kolsvart í holti fyrir haukþing á bergi“, eins og Jónas dæmdi um það mál á sinni tíð. En þegar stórtíðindi gerast með þjóðinni og Alþing skal sérstök afrek vinna, fljúga hrafn- arnir úr holti og gerast haukar á bergi. Jónas Hallgrímsson var ekki aðeins skáld og náttúrufræðingur. Hann var líka þjóðhetja. Hann orkaði svo mjög á frelsisanda þjóðar- innar, rækt hennar við sjálfa sig og glæsileg- ustu endurminningar, að ræktarleysi þarf til þess að gleyma því. Þjóð, sem væri minnug á hið bezta úr fortíð sinni, sanngildi hennar, og skildi fullum skilningi, en hefði þetta ekki til yfirlætismikils stundargamans, mundi, á öðrum eins tímamótum og lýðveldisstofnun- in var, ekki hafa gleymt þjóðfrelsisbaráttu Jónasar Hallgrímssonar; „svona er feðranna frægð fallin í gleymsku og dá“. Björnstjerne Björnson: ÁRN I íslenzk þýðmg eftir Þorstein Gíslason. Undanfarna daga hefur verið til sýnis ,í bókabúðunum lítil bók, gimsteinn, sem hyljast kann í skrani illra valdra erlendra bóka og mjög misgóðra þýddra bóka á ís- lenzku. Bók þessi er skáldsagan Árni, eftir norska skáldjöfurinn Björnstjerne Björnson. Bók þessi er ein þeirra sveita- og þjóðlífs- sagna hans, sem ollu aldahvörfum í norsku þjóðlífi á 19. öld. En auk þess, að hún var merkilegt skáldverk, er hafði þjóðlegt köllun- arstarf að vinna í Noregi á sinni tíð, er hún einnig sígilt skáldverk, undurfagurt og töfr- andi, vafið inn í yndisþokka sveitalífs og sveitasælu, heillandi æskuásta og ljóðrænnar fegurðar. Og Árni, söguhetjan sjdlf, er talinn að vera œskulífslýsing skdldsins sjdlfs. Norski sagnfræðingurinn nafnkunni, Ernst Sars, sagði eitt sinn hálfvegis í spaugi: „Nú ætla ég að skrifa nýja bók: Sögu Noregs á 19. öld. Fyrra bindi: Hinrik Wergeland. Seinna bindi: Björnstjerne Björnson.“ Séu þessi um- mæli tekin alveg bókstaflega eru þau vitanlega öfgar. En í þeim eru engu að síður falin mikil sannindi. Þau sannindi staðfesta ummæli mín hér að framan 'um gildi skáldverka Björnsons fyrir þróun norskrar þjóðlífsmenningar. Köll- un hans var að vinna ættarjörð og þjóð sinni allt, er hann mátti. Þetta kemur fram í öllum störfum hans: í skáldskap hans, í áróðri hans, í hátíðaræðum hans, í vináttu hans, í kærleika hans. Alls stað- ar eygir hann tækifæri til þess að vinna að köll- un sinni, vera ættjörð sinni góður sonur, og þjóð sinni sverð og skjöldur. Hann veitir þeim brautargengi, sem berjast í bökkum, eggjar til átaka, til afreka og athafna, til sjálfsvirðingar og sæmdar. í öllu þessu tómlæti um minningu Jónasar Hallgrímssonar og afrek hans er þakkavert, að Ijóðmæli hans skuli koma út í ár í vand- aðri útgáfu við hvers manns hæfi. Slíka alþýð- leg útgáfa af kvæðum hans hefir skort um langt skeið. Með útgáfu þessari er úr því bætt. Þjóðin virðist vera að gleyma frelsishetj- unni og þjóðskörungnum, Jónasi Hallgríms- syni. Það er þjóðarskömm. En gleymi þjóðin skáldinu Jónasi Hallgrímssyni, snillingnum, sem spann svo marga hljómfagra strengi á hörpu þjóðar sinnar og endurfæddi íslenzk- una öllum öðrum fremur, þá væri það þjóðar- dauði. Ljóðmæli Jónasar Hallgrímssonar þarf hver íslendingur að eiga og kunna. Jónas segir í einu kvæði sínu, sem raunar er þýðing: „Ljóðið mitt litla, léttur vorgróði, lyftu þér, leiktu þér langt út í sveit“. Þessi nýja útgáfa á Ijóðum hans á að berast með leikandi hraða inn á hvert heimili, langt út um sveitir, við annes, við strendur og torg. Sú saga er um liann sögð, að á ungum aldri, líklega rétt áður en hann reit sögur sínar: Sigrún á Sunnuhvoli, Árni og Kátur piltur, hafi hann kvöld eitt í janúarmánuði gengið yfir Kölnarbrú. Vel má vera, að hann hafi haft ástæðu til þess að ásaka sjálfan sig og hafi því ekki liðið vel. Beggja vegna brúar- innar rann Rín, hljóðlát en straumþung. Ljósamergð hinnar miklu borgar varpaði ljós- rákum á árflötinn. Kölnardómkirkjan gnæfði hátíðleg fram undan í kveldhúminu. Að baki henni var ljómi stórborgarinnar og yfir öllu bláhvelið stjörnum stráð. Þá braust fram bæn úr hryggum djúpum hjarta hans: „Drottinn, ger mig styrkan í því, sem gott er, svo að ég fái staðist; leið mig í áttina til takmarksins, sem ég eygi til hálfs í birt- unni bak við myrkrið þarna. Ger þú kær- leikann máttugan í mér, því að hann um- lykur allt það í mér, sem nokkurs er nýtt, mig sjálfan. Ger þú liuga minn hreinan og skyggðan, svo að undur allífsins megi spegl- ast í honum, en þau eru dýrð og mikilleiki sjálfs þín. Og horf þú með biðlund til mín frá þínum háa himni.....Ger mig máttug- an í þrá minni, en auðmjúkan í störfum mínum og safna orku minni um hið eina nauðsynlega." Ekkert af skáldverkum Björnstjerne Björn- sons lýsir betur þessum innri átökum æsku hans og viðhorfum en Árni, hið sígilda lista- verk hans, nema ef vera skyldi skáldsaga hans: Á guðs vegum, og þó á annan veg. — Þorsteinn skáld Gíslason hefur þýtt Árna og flest kvæðin, sem í bókinni eru. Er þýðing hans bæði einkar fögur og nákvæm, enda var hann, eins og alþjóð er kunnugt, hinn mesti smekk- maður á mál og fagrar bókmenntir. Er þó ekki minnst vert um snildarþýðingar hans á ljóð- unum í bókinni. Eru þau hvert öðru fegurra og eitt þeirra, „einn af hátindum norrænnar Ijóðlistar." Dmitri Mereskowski: Þú hefur sigrad, Galilei. Björgúlfur Ólafsson þýddi. \ Kristin trú vann sigra sína í Rómaveldi hægt og sígandi. Á stjórnarárum Markúsar Aurelíusar festir hún rætur víðsvegar um ríkið. Um 200—220 hefur liún myndað nýtt sam- félag með sömu hugsjónum og sama mark- miði. En keisararnir sýndu henni ýmist um- burðarlyndi eða fjandskap. En með Milano- tilskipuninni 313 er öllum trúarbrögðum innan rómverska ríkisins gefið jafnrétti. Þá varð kristindómurinn gerður að „viðurkennd- um átrúnaði" (religio licita). En kaþólska kirkjan var ekki gerð að ríkiskirkju fyrr en 380. Á tímabilinu frá 313—380 valt á ýmsu um hina kristnu trú. Önnur trúarbrögð máttu sín enn mikils, einkum ný-platónskan. Voru því keisararnir oft mjög hvikulir í trúmálaafstöðu sinni. Einn þeirra, Júlian fráhverfingur (Júlianus Apostata) var keisari 361—363. Hann var mikill gáfumaður og ágætlega menntaður. Á ungum aldri hafði hann gerzt fráhverfur kristindóminum, en gengið nýplatónskunni á hönd. Þegar hann tók við keisaratign taldi hann það köllun sína að endurreisa hin fornu trúarbrögð Rómaveldis en útrýma kristin- dómi. Gekk hann mjög á hlut kristinna tnanna, svipti þá embættum og klerkdóminn öllum eiiikaréttindum. Kristnum mönnum bannaði hann að halda vísindaskóla, og urðu þá kristn- ir nienn að leita sér menntunar hjá heiðnum kennurum. Fullkomnar ofsóknir hóf hann aldrei gegn kristnum mönnum en talið er, að hann hafi haft í huga fyrirætlanir um það. En í herferð gegn Persum særðist hann til ólífis, áður en hann hyrfi að því ráði. Þessi gáfaði keisari hefur orðið yrkisefni stórskálda. Hinrik Ibsen gerir hann að yrkisefni í stórbrotnu leikriti: Keiser og Gali- læer. Leikrit þetta fjallar um afstöðu manns- ins til köllunar hans. Júlian hyggst að taka sér til fyrirmyndar Markús Aurelius og aðra spek- inga og stofna hið þriðja ríki, ríki mannúðar og fegurðar. En hinir heiðnu guðir hafa hann á valdi sinu, þótt hann hafi hafnað Kristi. Að lokum hefur hann brennt allar brýr að baki sér. Og þegar hann særist holundarsárinu, verður honum að orði: „Þú hefur sigrað, Galilei“, og að svipaðri niðurstöðu kemst Mereskowksi á einum stað í þessu skáldverki sínu um Júlian, þar sem hann lætur hann mæla sömu orðum. Vafasamt er þó, hvort rétt hafi verið af hálfu þýðanda að láta þetta skáldverk hins rússneska höfundar bera nafnið: Þú hefur sigrað, Galilei. Þýðandinn getur þess í for- mála, að bókin heiti á útlendum málum Dauði guðanna. Það er réttnefni. í þeirri trú- arbragðahringiðu, sem Júlian lifir í, er ekki nema eðlilegt, að öðrum eins hugsuði og hann er, geti virst tilvera guðanna vafasöm. Þess- vegna segir hann: „Það á ekki að segja: guð- irnir eru ekki lengur til; það á að segja: guð- irnir eru ekki til enn þá .... en þeir skulu

x

Bókablaðið

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Bókablaðið
https://timarit.is/publication/1900

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.