SÍBS blaðið - 01.06.2024, Blaðsíða 3

3
2. tbl. 2024
Sú kenning að líkamsþyngd sé stýrt á þann ein-
falda máta að mismunur hitaeininga inn og út ráði
för hefur verið ansi lífseig. Enn má jafnvel heyra
heilbrigðisstarfsfólk ráðleggja einstaklingum að
borða minna og hreyfa sig meira án þess að kanna
nánar stöðu mála. Slík ofureinföldun er mjög langt
frá sannleika málsins. Ráðleggingin getur snúist
upp í andhverfu sína og valdið einstaklingum
með offitu sem reyna að fylgja þessum leið-
beiningum hreinlega skaða. Vissulega er hreyfing
af hinu góða fyrir alla og ekki er skynsamlegt að
borða mikið umfram þörf líkamans hverju sinni
en þyngdarstjórnunarkerfi líkamans bregðast við
breytingum á flókinn hátt.
Stýrikerfi líkamsþyngdar
Það er eðlilegt fyrir líkama okkar að safna orku til
geymslu í fitufrumum í fituvef. Kerfi sem hvetur til slíkar orkusöfnunar og stýrir
líkamsþyngd er eitt af grunnkerfum líkamans og hefur verið þróað í milljónir ára
til að bjarga okkur úr hungursneyð. Þannig er auðvelt að safna orku en erfitt að
eyða henni því kerfið verndar sínar birgðir. Við þekkjum í dag marga þætti þessa
kerfis en eigum enn eftir að fá mörg púsl til að skilja heildarmyndina. Til þess að
halda líkamsþyngd stöðugri eða til að léttast þurfum við að vinna að jafnvægi í
þyngdarstjórnunarkerfinu og vinna með kerfinu en ekki streitast á móti því.
Hjá einstaklingum sem eru með heilbrigð stýrikerfi líkamsþyngdar og heil-
brigða samsetningu líkamans verða sveiflur í líkamsþyngd ekki miklar. Hægt er að
safna nokkrum kílóum af aukabirgðum í fituvefinn ef breyting verður á lífsháttum
svo sem um jól, í sumarfríi eða við aðrar tímabundnar breytingar. Þegar farið er
til baka í fyrri lífshætti og hreyfing verður aftur regluleg og dregið er úr orkuinn-
töku gefur líkaminn leyfi til að ganga á orkubirgðirnar. Þannig getur ráðleggingin
að borða minna og hreyfa sig meira hjálpað ef sveiflur eru litlar og viðkomandi er
ekki með röskun í stýrikerfum líkamsþyngdar fyrir.
Stýrikerfi líkamsþyngdar er staðsett í elsta hluta heilans og safnar upp-
lýsingum frá hinum ýmsu líffærakerfum. Það fær upplýsingar um stöðu nær-
ingarefna og orku, virkni okkar og starfsemi í öllum okkar líkamskerfum og líf-
færum svo sem vöðvum, fituvef og meltingarvegi. Kerfið fær einnig upplýsingar
frá öðrum stöðvum heilans svo sem um hversu vel hvíld við erum, hve mikið álag
og áreiti er í kringum okkur og hvernig við erum vön að bregðast við aðstæðum
sem við erum í. Þannig er stöðugt verið að safna ógrynni upplýsinga til að meta
hvort skynsamlegt sé að eyða orku eða varðveita. Hvernig þessar upplýsingar
sem til stýrikerfisins berast eru síðan túlkaðar er mismunandi milli einstaklinga.
Túlkunin er tengd erfðum okkar, hvernig genin okkar eru tjáð, hvernig umhverfi
okkar er alveg frá því að við vorum í móðurkviði og jafnvel fyrr, hvað hendir okkur
á lífsleiðinni svo sem áföll og álag og svo ótal margt annað. Þannig bregðast ein-
staklingar mjög mismunandi við breytingu á mataræði og hreyfingu. Til að gera
þetta aðeins flóknara þá er túlkun upplýsinganna einnig mismunandi á ólíkum
SÍBS-blaðið
40. árgangur | 2. tölublað | júní 2024
ISSN 1670-0031 (prentuð útgáfa)
ISSN 2547-7188 (rafræn útgáfa)
Útgefandi: SÍBS
Borgartúni 28a
105 Reykjavík
sibs@sibs.is, www.sibs.is
Ábyrgðarmaður: Guðmundur Löve
gudmundur@sibs.is
Ritstjóri: Páll Kristinn Pálsson
pallkristinnpalsson@gmail.com
Auglýsingar: Öflun ehf.
Umbrot og prentun: Prentmet Oddi ehf.
Upplag: 6.800 eintök
Hlutverk SÍBS er að stuðla
að heilbrigði þjóðarinnar.
SÍBS á og rekur
endurhæfingar miðstöðina Reykjalund,
öryrkjavinnustaðinn Múlalund,
Heilsumiðstöð SÍBS og
Happdrætti SÍBS.
Efnisyfirlit
3
Hvenær er offita sjúkdómur?
8
Þyngdarstjórnun í nútíma umhverfi
12
Líklega væri ég bara ekki hér...
16
Fitufordómar
18
Sérhæfð meðferð við offitu
20
Heildræn nálgun á offitumeðferðir
Höfðabakki 7, 110 Reykjavík | fastusheilsa.is
Okkar besta
fólk leggur traust
sitt á okkur
Okkar besta fólk í heilbrigðisgeiranum hefur
reitt sig á þjónustu okkar um árabil. Þau þurfa að
geta treyst því að öll tæki og búnaður sé örugglega
í lagi og virki eins og til er ætlast.
Hvenær er offita
sjúkdómur?
Erla Gerður Sveinsdóttir
sérfræðilæknir við offitumeðferð