Vestfirðingur - 15.12.1965, Page 4

4
VESTFIRÐIN GUR
Fyrsía Borfleyrarverzlun
Eftir Jónadab Guðmundsson á Núpi
Borðeyri var löggiltur verzl-
unarstaður 23. des. 1846. Til
þess tíma höfðu Strandamenn
og Vestur-Húnvetningar orðið
að sækja í kaupstað til
Stykkishólms eða Hólaness.
Það var auðvitað gott hjá því
að fara til Hafnarfjarðar, eins
og áður var lengi.
Menn hugðu gott til að
kaupstaðarleiðin styttist. En
svo leið næsta vor að ekkert
kaupfar kom til Borðeyrar og
olli það áhyggjum nokkrum.
Hafði enginn þorað að sigla
inn milli Illugastaðaboða og
Kýrhamarsboða og er þó vifca
sjávar á milli. Þá var það, að
héraðshöfðinginn Jón kamme-
ráð á Melum reið suður til
Stykkishólms og með honum
séra Þórarinn á Stað Krist-
jánsson, síðar prófastur á
Prestbakka (hann dó í Vatns-
firði) til þess að reyna að telja
Clausen kaupmann þar á að
senda spekulant til Borðeyrar.
Clausen kaupmaður var ríkur
vel og átti 27 skip í förum, er
mest var. Hánn var lengi
tregur til ferðarinnar, lét þó
loks til leiðast er kammeráð
hét honum að veði 40 hdr.. í
Hofstöðum í Miklaholtshreppi
fyrir því að ekkert yrði að
skipinu. Var þetta bundið fast-
mælum og skyldi skipið komia
næsta vor.
Snemma morguns dag einn í
júníbyrjun árið 1848 í norðan
stórgarði og þoku, svo að illa
sá til sólar, urðu menn varir
við siglingu fyrir utan Hrútey.
Skipið hélt kyrru fyrir um
stund, hefur ekki þótt árenni-
legt að leggja inn í brimskafl-
inn þar fyrir innan. Svo lagði
það inn Hrúteyjarsund og
beint inn á Borðeyrarhöfn.
Enginn hafnsögumaður var
með skipinu en maður frá
Búðum, er hafði komið einu
sinni til Hrútafjarðar, og
þótti þetta áræði mikið.
Þennan sama dag voru gefin
saman þrenn hjón á Stað í
Hrútafirði. Var einn þeirra er
þá kvonguðust, Daníel Danne-
brogsmaður á Þóroddsstöðum
Jónsson,* bróðir Þorsteins á
Broddanesi, annar Bjöm
Daníelsson frá Tannstaða-
*Var veizla mikil haldin á
Þóroddsstöðum, matur og
brennivín.
bakka* * og hinn þriðji Guð-
mundur Ziakaríasson á Stað,
síðar á Broddanesi. Má eftir
þessu finna hver dagur þetta
var.
Þetta fyrstia Borðeyrarskip
hét Ungi svanurinn. Var það
tvímöstruð skonnorta 48 lesta,
en skipstjórinn hét Sörensen,
var hann einn hinn bezti skip-
stjóri Clausens og hugaður
vel. Sá hét I.C. Brant er rak
verzlunina á skipinu, var hann
einn af beztu mönnum Claus-
ens, þótti Clausen mjög vænt
um hann, og lét hann sjá um
reikninga sína í Höfn. Brant
þessi var mesti gæðamaður.
Þá var og með skipinu Ámi
Sandholt kaupmaður og félagi
Clausens. Hann var græn-
lenzkur í aðra ættina, en
annars frá Sandhaugum í
Þingeyjarsýslu. Höfðu þeir
Brant verkaskiptingu þannig,
að Brant var við bókina en
Árni var vigtarmaður uppi á
þilfari.
Það var uppi fótur og fit
í nærsveitunum, er skipakom-
an spurðist og fóru menn
þangað í hópum til kaup-
skapar og var því sem næst
öll varan keypt upp á einni
viku.
Næstu tvö ár kom engin
sigling til Borðeyrar, en síðan
fóru spekulantar að koma og
urðu allmargir sum vorin.
Vorið 1850 kom þangað
Hillebrant frá Hólanesi, sá er
byggði þar fyrstur verzlunar-
hús, og með honum félagi hans
Bergmiann.* Hét skip þeirra
Fortuna en skipstjóri Tönne-
sen. Það ár kom og Jacobsen
frá Skagaströnd á skipi sínu
Experiment, var það stór
skonnortukassi. Var skip-
stjórinn Riis faðir kaup-
mannsins, sem nú er á Borð-
eyri. Clausen sá að Ungi svan-
urinn var of lítill og sendi nú
stærra skip, er Meta hét, var
Sörensen skipstjóri á því.
Clausen gamli átti syni tvo,
"Síðar á Broddanesi. Drukk-
naði 1856.
’ Hann var kallaður Bergmann
ístmmagi. Er Bergmann dó
tók Hillebrant Bryde í félag
með sér.
Vigent stúdent og Holgeir
kaupmann, en dóttur eina, er
gift var Zöllner lögfræðingi.
Kom Zöllner eitt skeið til
Borðeyrar. Holgeir var um
stund kaupmaður á Metu.
Þetta skip var nýsmíðað og
var 70 lesta. Var Sörensen
lengi með það skip, en lét af
skipstjórn er hann var gamall
orðinn. Hét sá Jessen, er þá
tók við skipinu, og skömmu
síðar fórst það fyrir Vestur-
landi og þá um leið annað
skip, er Clausen átti, og hét
Geirþrúður.
Hafnsögumaður var dýr,
kostaði 28 dali að leiðbeina
skipi inn, en 16 dali út. Voru
sumir sem spöruðu sér þau út-
gjöld og kom ekki að sök.
Hafnsögumaður var Ólafur á
Kolbeinsá Gíslason hann var
eyfirzkur og stundaði há-
karlalegur á jakt sinni Felex
var hann þá oft ekki viðstadd-
ur, er skip komu eða fóru.
Spekuiantarnir komu jafnan
um fardaga. Máttu þeir ekki
verzla nema mánuð — urðu
annars fyrir útlátum, en pant-
aðar vörur máttu þeir afgreiða
þótt síðar væri.
Kvenfólkið var afar fíkið í
að fara út í spekulantana,
komu þær oft hundruðum
saman á Borðeyri og var tang-
inn stundum fullur. Var orð-
tak þeirra dönsku: „Margur
pilsungi,,.
Dálítið verzluðu þær, keyptu
helst klúta eðia léreftsbætur,
en höfðu afar gaman af að
skoða kramið. Svo var og með
unglingspilta, að þeir sóttust
mjög eftir að komast út í
spekulantana. Höfðu þeir að
jafnaði pelaglas með sér og
sníktu á það áður þeir færu.
Bændur höfðu gjarnan þriggja
pela flöskur og Finnur á Fit-
jum kom með kút fyrir nestis-
pela. Voru spekulantamir ör-
látir á áfengið og var ekki
neitað um á ferðapelann. En
á kveldin báru spekulantar
sig saman um það sem gerzt
hafði um daginn. Kom þá
stundum upp úr kafinu, að
sami maður hafði komið til
þeirra allra með kút og náð
sér þannig í allgóðan forða
af brennivíni. Var þá talað um
að takmarka brennivínsgjafirn
ar, en Bjarni Sandholt bróðir
Árna og félagi þeirra Clau-
sens tók málstað viðskipta-
mannanna; sagði hann að
þetta væri eina skemmtunin,
sem þessi grey hefðu á árinu,
þegar þeir kæmu, og var nú
engin fyrirstaða með að gefið
væri á ferðapelann.
Verzlun óx stöðugt við
það að spekulantarnir komu.
T.d. var áður tekið til meðal
heimilis 5 pund af kaffi til
ársins, en nú um 30 pund.
Áður 5—6 pottar af brenni-
víni, en nú þótti ekki mikið
þó tekin væri tunna.
Kornvara var flutt laus í
skipunum, en brennivíns-
tunnur og kvartel voru á dreif
innan um kombinginn og
þurfti þá oft að grafa upp,
ef eftirspurn var meiri eftir
brennivíni en kornmatnum.
Kornvaran var í stórlestinni,
en tjara og jám í framlestinni.
Til meðal heimilis (10—12
manna) voru teknar 7 tunnur
af kornmat. Rúgmjöls háif-
tunna (80 pund) kostaði 8
dali. Sama verð var á ertum
og rúgi, en bankabygg var 2
dölum dýrara og sama verð
var á heilrís og hálfrís, sem
selt var í 100 punda pokum.
Þekktist sú komvara ekki
þar um slóðir fyrr en speku-
lantarnir komu.
Brennivínspotturinn kostaði
mark, en í tunnum kostaði
hann 14 skildinga og fylgdi
tréð með gefins. Annað áfengi
var extrakt mjöð og rauðvín.
Bæerskt öl höfðu spekulantar
einnig, en aðeins sem skips-
forða og seldu það ekki, en
veittu einstaka mönnum. Rjól
kostaði túmark, en rulla 4
mörk. Vindlar kostuðu ríkis-
dal hundraðið, slæm tegund en
aðrir mjög dýrir. Lítið var um
reyktóbak, var það selt í bréf-
um Kardus, Biskup og Blámað
ur. Ull var tekin á túmark
pundið, tólg á ríkisort og sel-
lýsi á 25 dali tunnan. Var
þetta aðalvara landsmanna.
Þá voru og lambskinn á 8
skildinga, tóuskinn mórauð á
4 en hvít á 2 dali. Selskinn
voru ekki seld.
Framamaf komu spekulant-
arnir sér saman um vöru-
verðið áður en þeir byrjuðu
verzlunina, en er Glad spekul-
ant kom á skipi sínu Agnet í
Köje, þá sveik hann alla þá
samninga. Seldi miklu ódýrar
og gaf betur fyrir innlendu
vöruna. Glad seldi t.d. kaffið
á 20 skildinga, sem hinir
seldu á ríksort. Kom Glad
hvert sumarið eftir annað, og
urðu hinir spekulantarnir að
breyta vöruverði sínu eftir
honum, hvort sem þeim var
það ljúft eða leitt.
Árið 1853 kom Jóhannes
forgilti frá Reykjavík. Var
það skip Grósseraverzlunar-
innar og með því Jón Stefáns-
son frá Straumi á Skógar-
strönd, hét Clausen skipstjór-
inn. Ekki kom það skip oftar.
Þá kom og einu sinni Ásgeir
Ásgeirsson frá Isafirði, síðar
etasráð. Hét skip hans Lovísa.
Þorlákur kaupmaður Johnsson
kom og eitt sumar á ensku
skipi og ýmsir fleiri komu, er
ekki verða hér taldir.
Það var venja spekulant-
anna að taka sér einn hátíðis-
dag. Völdu þeir til þess afmæli
Clausens gamla í Stykkis-
hólmi. Fóru þeir þá út að
Reykjalaug og voru þiar sem
hveralækurinn skiptist og
síðan er kallaður Kaupmanna-
hólmi. Höfðu þeir með sér
klifjahesta og á þeim svíns-
flesk, skonrok, öl, brennivín
og romm. Voru þangað allir
velkomnir og öllum veitt eftir
vild. Enginn kvenmaður sótti
þá samkomu.
Annars var yfirleitt hver
dagurinn öðrum líkur, meðan
spekulantarnir voru við Borð-
eyri.
Klukkan að ganga 6 á morgn-
ana fór kokkurinn á fætur og
ferjumaðurinn. Var þá oft
komið margt fólk á tangann.
Gekk svo ferjan milli skips og
lands allan daginn og langt
fram á nótt og oftast hlaðin
af fólki og ull og annari vöru.
Allir fengu frítt far.
Flestir spekulantarnir létu
hönd selja hendi, en Bjarni
Sandholt og Bryde lánuðu
nær eftir vild.
Um sama leyti og spekul-
antarnir fóru að koma á Borð-
eyri, komu þeir og á Skelja-
vík við Steingrímsfjörð, en