Mannbjörg - 15.06.1946, Qupperneq 5

MANNBJÖRG
5
Sveinn Sæmundsson, yfirlögregluþjónn:
\okkur ord um
Þess héfur verið farið á leit við mig, að ég skrif-
aði greinarkorn um áfengismálin. Ég tel rétt að
verða við þeirri beiðni, þó að mér hinsvegar sé Ijóst,
að ég get fátt upplýst í þeim málum, sem almenn-
ingi er ekki að meira eða minna leyti kunnugt um
áður, því að svo herjar nú Bakkus konungur land
vort, hin síðustu árin, og munu þeir fáir, sem ekki
liafa einhverjar búsifjar lilotið af hermönnum hans.
Þau eru mörg vandamálin, sem bíða þjóðar vorr-
ar, í ár og næstu ár, og veltur þar á miklu á hvern
veg skipast. Þó mun það mála sannast, að hagur
og heill þjóðarinnar í bráð og lengd er ekki eins
bundinn við úrlausn nokkurs eins máls, sem áfengis-
málsins.
Undanfarin ár hefur vínneyzla manna og
drykkjuskapur farið ört vaxandi, og ber eflaust
margt til. Tímarnir, sem við lifum á, eru tímar um-
róts og byltinga. Það sem afa okkar og ömmu var
heilagt, er ef til vill hversdagslegt eða einskisvert
fyrir okkur. Almenningsálitið hefur breyzt mjög,
sérstaklega hvað allar siðgæðishugmyndir snertir.
Peningamagn er meira en nokkru sinni áður. Því
fylgir aukin og margfölduð eyðsla. Sparnaður fer
minnkandi og þeim ungum mönnum fækkandi, sem
spara saman fé og leggja fyrir. Þetta er eðlilegt
og ekki annað en þekkt lögmál. Eftir því sem hæg-
ara er að afla fjármunanna, eru þeir eigandanum
minna virði og fljóteyddari og verða óhjákvæmilega
að eyðslueyri fyrir lítilsverðar skemmtanir og
nautnameðöl. Verðið á gulli í heiminum miðast
við það, hvað kostar að vinna það úr jörðu, og svo
er með alian gjaldmiðil og önnur verðmæti. Það er
því ekki nema eðlilegt, að þegar lítt þroskaður
æskumaður fær allt í einu gnægð peninga í hend-
urnar, án þeirrar fyrirhafnar, sem okkar harða nátt-
úra er annars vön að miðla okkur, þá verði um leið
fyrirhyggjan fyrir morgundeginum minni.
í þessum mánuði heldur íslenzka þjóðin upp á
tveggja ára fullveldisafmæli sitt. Þjóðin hefur séð
margra alda draum sinn rætast og orðið frjáls og
fullvalda þjóð. Bak við fullveldisviðurkenninguna
iiggja mikil átök og margar eru þær fórnir, sem
færðar hafa verið, áður en sjálfstæðisdraumur
þjóðarinnar varð að veruleika. Islenzka þjóðin
hefur ekki barizt með vopnum, eins og sumar þær
þjóðir, sem sagan getur um og endurheimt hafa
frelsi sitt, eftir lengri eða skemmri kúgun, en þvi
meir hefur reynt á manngildi hvers einstaklings.
Að vísu er oss Ijóst, að lokasporið hefðum vér
ekki stigið á því ári, hefðum vér ekki sýnt það gegn
um aldaraðirnar, að þjóðarstofninn er gæddur þeim
eiginleikum karlmennsku og framsækni, sem sumar
stærri þjóðirnar munu öfunda okkur af og líta
upp til.
Að sjálfsögðu trúum við því og treystum, að
þær þjóðardyggðir, sem hafa gert okkur kleift að
vernda þjóðerni vort og sjálfstæðisþrá í gegn um
aídaþrengingar og að lokum skilað oss fullu frelsi
og sjálfstæði, munu ékki yfirgefa oss, heldur vaxa
og þroskast, svo vér fáum skipað með fullum sóma
þann sess, sem oss her meðal annarra þjóða í fram-
tíðinni.
Þó eru þær blikur á lofti, sem vel mega verða
þess valdandi, að braut vor í framtíðinni verði
ekki eins greið og vér höfðum ástæðu til að halda
og lokatakmark vort í sjálfstæðisbaráttunni gaf
fyrirheit um. Vér rnegum ekki gleyma því, að landið
okkar er fámennt og enn lítt numið og lífskjörin
að mörgu leyti erfið, og veltur því framtíð vor sem
þjóðar á því, að hver einstaklingur nái sem fylst-
um þroska, verði „vaskur maður og batnandi“, og
setji hag þjóðarinnar skör hærra ímynduðum stund-
arhagsmunum og löngunum.
Hvemig hefur nú þjóðin sjálf, alþingi og ríkis-
stjórn, búið aö sjálfstæði voru þau tæp tvö ár, sem
liðin eru, og hvað hefur verið gert til að auka
manndóm einstaklinganna og skapa æskunni betri
vaxíarskilyrði? Óneitanlega hefur margt verið gert,
og fleira er í undirbúningi, en á meðan áfengis-
neyzlan vex eins ört og raun hefur á orðið, er
þjóðin ekki á framfara vegi.
Sala áfengisverzlunar ríkisins á mann hefir, miS-
aS viS 100% vínanda, numið:
1935 lítr. 0.905
1936 — 0.916
1937 — 0.957
1938 — 0.841
1939 — 0.838
1940 — 0.830
1941 — 0.566
1942 — 0.630
1943 — 1.330
1944 — 1.574
1945 — 1.686
I brennivíni og öðrum sterkum drykkjum er ca.
41% vínandi.
I október 1940 hófst skömmtun. I ágúst 1941
er áfengissölu hætt. — Um áramót 1941—1942 er
tekið að veita undanþágur um kaup á léttum vín-
um og síðar sterkum drykkjum, þegar komið var
fram á mitt ár 1942.
Hinn 1. sept. 1945 var tekin upp frjáls sala
áfengis.
Brúttó-sala áfengis nam:
Kr. 3.733.743.00 árið 1939
— 5.045.839.00 — 1940
— 3.481.650.00 — 1941
— 8.084.473.00 — 1942
— 22.049.784.00 — 1943
— 36.770.158.00 — 1944
— 40.152.284.00 — 1945
Ofangreindar tölur eru samkvæmt upplýsing-
um forstjóra áfengisverzlunarinnar.
Eins og sjá iná af ofangreindu hefur áfengis-
salan farið ört hækkandi síðustu árin, og útlit er
fyrir að salan í ár verði nokkru hærri en síðastliðið
ár, að minnsta kosti er salan fimm fyrstu mánuði
ársins að mun hærri en á sama tíma í fyrra.
Því hefur oft verið haldið fram, að áfengis-
neyzlan hafi raunverulega lítið aukizt, það sé
einungis verðið á vínunum, sem hafi hækkað
svona gífurlega. Eins og taflan sýnir, er þetta fjarri
sanni. Sé tekið meðaltal af fimm síðustu árum fvrir
stríð, hefur aukningin orðið um 80%, miðað við
árið 1945.
Það er mörgurn áhyggjuefni, að gróði ríkisins
af áfengissölunni skipar með ári hverju meira rúm
í ríkistekjunum, og þar sem þarfir ríkissjóðs virð-
ast vaxa með ári hverju og aðrir tekjustofnar not-
aðir til hins ýtrasta, má búast við að Alþingi og
ríkisstjórn muni ekki óðfús á að draga úr áfengis-
sölunni, á meðan kaupgeta þjóðarinnar og eftir-
spurn eftir víninu er eins og hún nú er. En um
það atriði munum vér vera sammála, að blik-
ur nokkrar eru á framtíðarhimni þeirrar þjóðar,
sem byggir að verulegu leyti greiðslugetu ríkissjóðs
síns á vaxandi áfengissölu til þegnanna.
Islenzka ríkið hefur að vísu á þennan hátt fengið
stórar fjárhæðir til hinna ýmsu þarfa sinna, og skal
ekki dregið í efa, að því fé hefur verið varið til
nytsamlegra hluta. Næst liggur því fyrir að at.
huga, hvað þjóðin sjálf, einstaklingarnir, sem lagt
hafa féð af mörkum, hafa orðið að láta af hendi
um leið og féð var talið fram.
Það er skoðun þeirra, sem kynnt hafa sér þessi
mál, og styðst það við álit manna, sem neyta víns
að nokkru ráði, að peningar þeir, sem í hvert
skipti fara til vínkaupanna, séu aukaatriði á móti
allri þeirri sóun annarra verðmæta, sem óhjákvæmi-
lcga fylgja áfengiskaupunum. Það, sem á við ein-
staklingana, á einnig við um þjóðarheildina í rétt-
um hlutföllum. Ég efa því ekki, að þjóðinni hefði
verið beíra að greiða það fé, sem áfengisverzlunin
hefur gefið ríkissjóði, á annan hátt. Auk þess hefðu
þau verðmæti, sem skapast hafa með hjálp þess
fjár, þá orðið notadrýgri.
Ég vil nú lauslega minnast á nokkur þau atriði,
er sýna hina miklu sóun andlegra og efnalegra
verðmæta, sem alltaf er samfara áfengisnautn og
aldrei verður með tölum talin, en henni ber fyrst
I og fremst að gefa gaum, þegar rætt er um eyðslu
þjóðarinnar í sambandi við áfengiskaup.
Um þessa sóun þjóðarinnar liggja engar opin-
berar skýrslur fyrir, en einstök dæmi blasa við
hverjum og einum og mörg þeirra svo átakanleg
og örlagarík, að ekki ætti frekar að þurfa vitnanna
við.
Sökum starfs míns liefi ég meiri og oft nánari
kynni af þessum málum en margir aðrir, og vil ég
því hér á eftir minnast á nokkur þeirra.
Þó skal ég taka það fram, að ég mun ekki ræða
um þann þátt, sem áfengisnautnin á í því að kippa
úr andlegum og líkamlegum þroska þeirra unglinga,
sem neyta áfengis, eða á þann þátt, sem áfengið á
í því að greiða götu ýmissa sjúkdóma með því að
draga úr mótstöðuafli líkamans og veikja hann.
Þá mun ég ekki tala um þá úrkynjun, sem hætt er
við að verði samfara ofnautn áfengis. Um þessi
atriði er auðvelt að benda á ummæli merkra manna,
sem sérstaklega hafa rannsakað þau með hjálp nú-
tíma tækni.
Hinu verður ekki neitað, að áfengisnautn á bein-
an þátt í dauða margra manna hér á landi á ári
hverju. Á ég þar við allskonar slys, sem óumþrætt
verða af völdum áfengisnautnar. Og sé svo bætt
við þá tölu öllum þeim mörgu mönnum, sem
( áfengið seigdrepur, þá mætti segja mér, að önnur
dánarorsök væri ekki hærri hér á landi. Hitt er
annað mál, að opinberlega er ekki mikið sagt um
hvert einstakt tilfelli. Bæði er það, að það er komið
sem komið er, og sorgir aðstandenda og annarra
vandamanna eru oft ærið þungar fyrir, þó ekki bæt-
ist ofan á að dagblöðini segi frá atvikum og ræði
um á ýmsan og ólíkan hátt.
í þessu sambandi vil ég birta eftirfarandi kafla,
sem prófessor Níels Dungal hefur góðfúslega látið
mér í té og leyft mér að birta:
„Ef mikils er neytt af áfengi að staðaldri, eink-
um af sterkum drykkjum, eins og brennivíni, hefur
það skaðleg áhrif á lifrina, svo að óeðlilega mikil
fita safnast á hana. Á síðastliðnum vetri kom það
fyrir þrjá menn hér í Reykjavík, að þeir neyttu
svo mikils áfengis um langt skeið, að þeir drukku
sig bókstaflega í hel. Við krufningu fannst lifur
þeirra allra bókstaflega eyðilögð af fitu, sem safnast
hafði fyrir í svo stórum stíl, að lifrarvefurinn var
óstarfhæfur.
Slíkur dauðdagi er það sjaldgæfur erlendis, að
nýlega birtist ritgerð í einu þekktasta læknatími-
riti Bandaríkjanna, þar sem lýst var 6 slíkum til-
fellum, þar af einu í vetur, frá borg, sem er 10
sinnum stærri en Reykjavík og virðist hafa þótt
viðburður þar“.
Það er orðinn stór hópur manna hér í Reykja-
vík, sem ekki er annað sjáanlegt en orðið hafi
áfengisnautninni að bráð. Allir Reykvíkingar
þekkja fleiri eða færri af þessum mönnum og vita
að meðal þeirra er víða um góðar gáfur og annað
atgerfi að ræða. Sumir þessara manna eru raun-
verulega reköld, sem hrekjast um, heimilislausir,
klæðlitlir og matarlitlir og öll þeirra hugsun og
athafnir snúast um það eitt að ná í áfangi. Þá vant-
ar ekki framtakið. Þó að nóg sé af áfenginu, mætti
halda að skortur væri á gjaldmiðlinum, en það
er eins og þessir menn hafi alltaf einhver ráð, beg-
ar um útvegun áfengis er að ræða. Þar er eklci of
sagt að þessa menn leggur áfengisnautnin í gröf.
ina fyrir aldur fram, jafnvel þó eitthvað annaö
kunni að standa á dánarvottorðinu.
Sumir þessara manna eiga fyrir fjölskyldu að
sjá og jafnvel þó að framfærslunefndin sjái um
að frumstæðustu þörfum fjölskyldunnar sé full-
nægt, má þó nærri geta að mikið vantar á að vel
sé, þegar til uppeldis barnanna kemur.
Það er vitað, að hópur þeirra manna, sem ég hefi
nú íítiilega lýst, hefnr stórum aukist síðustu árin, að
minnsía kosti hér í Reykjavík, og það sem út yfir
tekur, er sú staðreynd, að það eru ungu mennirnir,
æskumenn vorir, sem sjá um þá aukningu.
Á kreppuárunum var atvinnuleysinu kennt um
flest það, sem aflaga fór, og það með réttu. Það
er því alvarlegt umhugsunarefni, að þegar tímarn-
ir batna og atvinnan eykst, skuli áfengisnautnin
ná að taka stóran hóp af æskumönnum vorura
þeim heljartökum aö segja má, að hin meðfædda
athafna og framfaraþrá æskunnar sé drepin í
dróma. I stað skapandi og staríandi manna, er þjóð-
félag vort þarfnast nú frekar en nokkru sinni áður,
verða hér í framtíðinni, ef ekki er breyít um stefnu,
vaxandi hópar þeirra manna, sem í Reykjavík hafa
verið nefndir „rónar“.
Undanfarin ár hefur þjóð vor misst marga uuga
og dugandi mcnn í hafið. Idin stærri sjóslys hafa
valdið þjioarsorg og það að vonum. Slysavcmir
)