Alþýðublaðið - 05.04.1935, Qupperneq 3

FÖSTUDAGINN 5. APRÍL 1935.
ALÞÝÐUBLAÐIÐ
ALÞÝÐUB3.AÐIÐ
'OTGEFANDI:
ALÞÝlUFLOKKURINN
R1 T S T J Ó R I :
F. R. V/ LDEM ARSSON
Ritstjórn og afgreiðsla:
Hvt ífisgötu 8-10.
SÍMAR:
4900-4906.
4900: Afgreiðsla, auglýsingár.
4901: Rítstjcm (innlendar fréttir).|
4902: Ritstjcri. _____
4903: Vilhj. S. Vihjálmss. (heima).
4904: R. Valdemarsson (heima)
4905: Prent: miðjan.
4906: Afgreiðsbn.
ÞiogfrestDflin.
EINS og öllum er kunnugt, var
pað tillaga Alþýðuflokksins
á þinginu. í vetur, að þingið yrði
ekki kvatt saman fyr en í haust.
-U2’
Þau rök féllu undir þessa til-
iögu, að ljóst var þá þegar, að
slík óvissa ríkti um alla afkomu
atvinnuveganna á þessu ' ári, að
lítt hugsanlegt var að afgreiða
fjárlög fyrir árið 1936 í ársbyrj-
un 1935: Þá var og á það bent,
að tíminn frá því að þingi var
slitið nu um áramótin og til 15.
febrúar, sem er hinn lögboðni
samkomudagur alþingis, var í
alla staði ónógur til þess að búa
þau mál í frumvarpsform, sem
ákveðið var að leggja fyrir þing-
ið.
Að þessu ráði var þó ekki horf-
iÖ, heldur hinn kosturinn tekinn,
að kalla þingið saman á venju-
legum tíma. Hins vegar er nú
öllum orðið ljóst, að þau rök,
sem Alþýbuflokkurinn bar fram
fyrir þingfrestun í haust, eru í
alla staði rétt, og nú hefir verið
horfið að því ráði, sem betur
hefði verið fyr gert, að fresta,
þinginu til hausts.
Sé litið yfir sögu þessa þings,
verður ekki annað sagt en að
þingið hafi verið fremur verka-
smátt. Þetta er ekki sagt til þess
að víta þingmenn fyrir starfs-
leysi, heldur er þetta eðlileg af-
leiðing af því, að þingið var kall-
að saman á óheppilegum tíma.
En þrátt fyrir þetta verður því
ekki neitað, áð þingið hefir þeg-
ar afgreitt nokkur’ merk mál. Má
þar fyrst tilnefna lög um skulda-
skil smáútgerðarinnar, lög um
hæstarétt o. fl. Einnig er þess að
gæta, að ýms mjög merk mál
hafa verið lögð fyrir þingið og
þegar rædd þar nokkuð, en það,
að þingi er frestað, en því ekki
slitið, leiðir "til þess, að meðferð
mála verður tekin upp á haust-
þinginu, þar sem frá var horfið
á þessu þingi, þannig, að t. d.
mál, sem hefir gengið í gegnum
2. umræðu, getur komið til 3.
umræðu þegar í þingbyrjun í
haust.
Engu verður um það spáð, hver
verði mestu vandamál þingsins í
haust. Atburðir, sem okkur eru
með öllu óviðráðanlegir, atburðir,
sem stafa af markaðsörðugleikum
úti í heimi, verða ef til vill or-
sakir þeirra viðfangsefnia, sem
þingið verður fyrst og fremst að
beina kröftum sínum að, og þarf
ekki að efa, að stjórnarflokkarn-
ir muni horfast með einbeittni í
augu við þau vandræði, sem að
kunna að steðja, og bæta úr
þeim sem bezt verður auðið.
Skákþing Norðlendinga.
Sjöunda umferð í 1. flokki
skákþings Norðlendinga fór
þannig: Guðbjartur vann Þöri,
Guðmundur vann Möller, Haukur
vann Jón Sörenson, Eggerz vann-
Stefán, Sveinn vann Jón Sigurðs-.
son. í öðrum flokki voru hæstu
vinningar eftir 9. umferð: Hjálm-
ar 7, Júlíus 6V2, Gunnlaugur 6,
Björn Axfjörð 5V2, Unnsteinn 5V*.
Vestur - Islendingur
um ísland.
Valdimar Björnsson hét ungur
Vestur-Islendingur, sem ferðaðist
hér um landið síðast liðið sumar.
Hafði hann aldrei séð Island áð-
ur, því að hann er fæddur vestra.
í nýkomnu „Lögbergi“ er skýrt
frá því, að hann hafi flutt erindi í
þjóðræknisfélaginu „Fróni“ í
Winnepeg um ísland eins og það
kom honum fyrir sjónir, og er
erindið birt í blaðinu.
Vegna þess, að ýmislegt í er-
indinu er skemtilegt, birtast hér
örfáir kaflar úr því. Mun ýmsum
t. d. þykja skoðanir hans á því,
hvað sé socialismi, dálítið bros-
legar.
„Fg þekti ísland að eins af frá-
sögnum og lestri, þangað til ég
sá það fyrst seint í júlímánuði í
fyrra. Náttúrlega hafði ég miklu
gleggri hugmynd um það en
margir Ameríkumenn, áður en ég
fór af stað. Ég hafði talað við
marga, sem höfðu verið þar ný-
lega, svo ég vissi nærri því við
hverju ætti að búast þegar þang-
að kæmi. Það var £kki nauð-
synlegt að leita til ráða eins mik-
ið eins og erlendir ferðamenn
gerðu oft fyrir nokkrum árum
síðan.
Ég gat fundið kraftinn í lands-
lagi og útsýni þessarar litlu eyjar.
Það hreif mig eins og það hefir
hrifið svo marga aðra, að sjá ís-
kalda jökla skamt frá sjóðheitum
hverum, grænar grundir í grend
við grjót og hraun, spegilslétt
stöðuvötn nálægt tröllslegum,
dynjandi fossum.
En það er ekki til nokkurs
fyrir mig að reyna að -lýsa til-
finningum mínum um landið
sjálft. Ég hefi ekki það vald á
málinu, að ég geti lýst því til
hlítar — og þið hafið svo oft
lesið og hlustað á slíkt.
Ég ferðaðist töluvert um landið
— kom1 í allar nema sex sýslur,
og var jafn hrifinn af landinu
og fólkinu hvar sem ég fór. Það
er ýmislegt þar að auki, sem
hrífur aðkomumann, í stiefnum og
þjóðlífi íslendinga, sem vert væri
að beina athygli að.
Fyrst og fremst varð ég var
við fjörið og áhugann í pólitíska
lífinu undir eins og ég kom.
Stjórnarskifti fóru fram vikuna
sem ég kom til landsins. Kosn-
ingar höfðu farið fram snemma;
um sumarið, og ný stjórn var
mynduð þremur dögum eftir að
ég kom til Reykjavíkur.
Eins og þið vitið öll, vann
Sjálfstæðisflokkurinn 20 þingsæti
í kosningunum, Framsóknarmenn
unnu 15 sæti, Alþýðuflokkurinn
10, Bændaflokkurinn 3 og svo
taldi einn sig utanflokka. Nýjaj
stjórnin varð samsteypa Alþýðu-
flokks- og . Framsóknarflokks-
manna, sem hlutu 25 sæti til sam-
ans á móti 24 í flokkum andstæð-
inga.
Á þessum skeikula grundvelli
— meiri hluta eins atkvæðis —
var nýja stjórnin bygð. Og hún
byrjaði starf sitt strax með rót-
tækri stefnuskrá og óendanleg-
um bráðabirgðalögum, og þeg-
ar þingið kom saman í október
voru fastar ályktanir þess fram-
hald loforðanna um umbætur og
byltingu. Það er líkast til bezt
að ég fari ekki að fella neina
sleggjudóma um íslenzk stjórn-
mál — þetta á ekki að vera póli-
tísk ræða. En það er auðséð, að
á Islandi1, í pólitík sem á götum
og brautum, er vikið til vinstri.
Norðurlöndin öll hafa lengi
haft meira af því, sem við köll-
um „socialism", heldur en mörg
önnur lönd. Það er fróðlegt að gá
að því, hvernig þessi hreyfing
hefir stöðugt verið að aukast á
íslandi. Fyrsta sýnishornið er ár-
ið 1906, þegar síminn kemur til
landsins. Síminn varð stjórnar-
fyrirtæki þá og hefir ávalt verið
það síðan.
... Útvarpinu fanst mér vera
ágætlega hagað í alla staði.
Framfarir voru vel mögulegar í
hljómlistinni, en tilraunir í þá átt
nú virðast hafa bætt úr ófullkom-
leikum á því sviði í skemtiskrám.
Otvarpsnefnd er kosin á hverju
ári; fimm menn skipa hana, full-
trúar ýmsra flokka í þjóðlífinu
— og það, sem er mest minnis-
vert, er, að í þessari nefnd er
útvarpsnotendum gefin viður-
kenning. Þeir kjósa einn nefndar-
meðlim, og þótt ég viti ekki mik-
ið um ástandið í Canada, þá veit
ég að í Bandaríkjunum myndu
útvarpsnotendur fegnir þiggja
leyfi að hafa eitthvað að segja
um ruslið, sem er ausið yfir þá
á hverjum degi í útvarpsskrám.
Fyrirlestrar, fróðlegir og skemti-
legir, eru oft íluttir í íslenzka
útvarpið. Þar er líka greinilega
sagt frá helztu fréttum, og sér-
staklega fanst mér vel farið með
erlendar fréttir. . . .
Landið hefir ekki nema 110
þúsundir íbi.a, en stjórnarfar þess
fanst mér fult eins flókið eins og
hjá okkur í Bandaríkjunum, og
þá er mikið sagt. Islendingar hafa
nýjar pólitískar áætlanir, nýjar
stofnanir, nýja skatta. . . .
Aftur á hinn bóginn er mikið í
skattafyrirkomulagi á Islandi, sem
við gætum vel notað sem for-
dæmi. Opinberar tekjur þarkoma
aðallega frá sköttum á fjáríekj-
um og erfðum. Fasteignir bera
ekki nærri því þá byrði, sem er
hlaðið á þær í þessu landi. Ég
var á mörgum stórjörðum úti í
sveit í fyrra, og þar var fast-
eignaskatturinn vanalega ekki
meir en 30 krónur — en í kaup-
stöðum og í Reykjavík vorufast-
eignaskattar margfalt hærri.
Tekjuskatturinn er aðalskatturinn
— og hann er þungur. Hann nam
frá 6 til 26 per cent. Þegar ég
kom til íslands í fyrra sumar, var
það eitt það fyrsta, sem nýja,
stjórnin gerði, að auka hann umj
40 per oent.
Eitt, sem mér fanst mest eftir-
tektarvert við skattafyrirkomulag-
ið á Islandi, var útsvarið. Hrepps-
nefndum og embættismönnum í
kaupstöðum er skipað að jafna
niður útsvarinu fyrir 30. nóvem-
V>er hvert haust. Sá skattur á
að leggja til alla þá peninga, sem
þarf fyrir áætluð gjöld eftir að
eignar- og tekju-skattar hafa ver-
ið teknir inn í reikninginn. Til a'ð
mynda, ef að 1000 krónur vantar
í einum hreppi þar sem 100 íbú-
ar dvelja, þá er ekki aðferðin sú,
að leggja 10 króna skatt á hvert
mannsbarn. Lögin segja rækilega
frá þvi, hvernig útsvarinu eigi að
vera niðurjafnað. . . .
Hér er auðséð ein hugsun gegn-
um allar lagagreinarnar — sú, að
haga byrðinni eftir mætti einstak-
iingsins að bera hana. Fyrirkomu-
lagið er réttmætt og ágætlega
skipaö. Það dugir kannske að
segja, að slík niðurjöfnun sé vel
möguleg; í litlu landi með svo fá-
um íbúum, en samt er það vel
hægt fyrir stærri þjóðir að læra
mikið af þessum dæmum.
Það er líkast til oft talað á
þjóðræknisþingum um að ung-
dómurinn ætti að læra íslenzkt
mál. Það er æfinlega létt fyrir
unglinga — og auk heldur út’end-
inga — að læra eitt á Isíandi, og
það er að blóta. Hefði það verið
nauðsynlegt fyrir mig að stunda
nám' í þeirri sérfræði, þá hafði ég
sannarlega eitt gott tækifæri í
fyrra sumar. Það va.r í samtölum
við kaupmenn, eða menn, sem
höfðu einhvern tíma á æfinni haft
verzlanir á hendi. Þeir bölvuðu
flestir stjórninni svo myndarlega,
að það gæti vel hafa vakið aðdá-
un sem list — og sérstaklega
veltu þeir sér yfir kaupfélögin
með velvöldum illyrðum.
Kaupfélögunum hefir fariðmik-
ið fram á íslandi þessi síðustu
árin — en þó má næstum því
segja að þau séu algerlega að
drepa prívatverzianir.
Eitt meðal annars, sem hreif
mig á Islandi, var mentalífið í
heild sinni — stofnanir og lög
vibvíkjandi fræðslumálum. Það er
ekkert nýtt að segja íslendingum
frá því, en það er eftirtektarvertl
fyrir aðkomumenn, vana við
margt, sem ólíkt er í þeirra eigin
löndum. Til dæmis er ekki ætlast
til þess á Islandi, að börnin læri
að lesa og skrifa í skólunum. Þau
eiga að læra það alt heima, og
engir eru skyldugir að ganga á
skóla nema frá því þeir eru tíu
ára að aldri þangað til þeir eru
fjórtán. Lögin viðvíkjandi fræðslu
barna flytja margt, sem er skemti-
legt og fróðlegt að athuga. Til
dæmis þessi grein: Hvert barn,
sem er fullra 14 ára, á ekki að-
eins að geta lesið móðurmálið
skýrt og áheyrilega og skrifað
það nokkurn veginn ritvillulaust
og mállýtalaust, en líka á það
að „kunna utanbókar nokkur ís-
lenzk kvæði, helzt ættjarðarljóð
og söngljóð, og geta skýrt rétt
frá efni þeirra með sínum eigin 1
orðum“.
íslendingar hafa of marga
lækna og lögmenn. Það, sem þeir
þurfa heTzt með, er að ungir
menn fái mentun í tekniskum
fræðum, svo að þeir verði betur
undirbúnir til þess að tryggja,
viðhald og framfarir fiskiútgerð-
arinnar og landbúnaðarins með
öllum nýtízku umbótum, til þess
að þeir geti notið mentunarinnar
toeir i gagnlegum störfum hvers-
dagslífsins. Leiðandi menn viður-
kenna þetta á íslandi, rétt eins
og leiðandi menn hér í þessu
landi vita það nú, að það dugir
ekki að undirbúa svo marga fyrir
lífsstörf þar sem fjöldinn allur í
þeim störium getur ekki, undir
þeim kringumstæðum, sem nú
ríkja, séð fyrir sér.
Margt annað festir sig í huga
manns, sem dvelur aðeins stutta
stund á Islandi.
Framfarir voru alls staðar auð-
sjáanlegar á íslandi. Reykjavík
hefir .stöðugt verið að vaxa;
fólksfjöldinn hefir aukist um 1500
manns á hverju ári nú í nokkur
ár. I sumar, þegar ég var þar,
var verið að byggja 24 hús í
vesturhluta borgarinnar og 55 í-
búðir í aus.urhlutanum. Þýzkt
fyrirkomulag hefir áhrif á allar
byggingar nú — Fúnkis-stíllinn
svokallaði, stéinsteypuhús mað
flöt þök, og fremur ljót a’ð utan,
efíir mínum sniekk. Að innan eru
húsin afar-vel vönduð. Það er
kannske þjóðareinkenni hjá ís-
lendingum að lifa betra lífi en
þeir hafa eiginlega efni á. — Það
virðist oft vera svoleiðis í þessu
landi, og máske að það sé svipað
því heima. Að minsta kosti sá
ég í þessum nýju Reykjavíkur-
húsum alls staðar dýra og fallega
húsmuni, nýtízku þægindi fyrir
húsmæður, og alt myndarlega og
smekklega frá gengið. Málverk ,
eftir íslenzka listamenn voru á I
veggjunum í flestum heimilum
þar sem nokkur efni voru, og það
var auðséð að fólkið lifði góðu
lífi.
Notkun sláttuvéla er að færast
í vöxt; framfarir eru smátt og
smátt að breyta sveitalífinu.
Kvenfólkið í einum hreppi notar
sömu prjónavélina — hún gengur
hús úr húsi, og á fáeinum dögum
er hægt að prjóna alt, sem nauð-
synlegt er fyrir veturinn.
Heimilisfólkið safnast ekki sam-
an í baðstofunum að þæfa,
kempba, spinna, prjóna — og lesa
sögurnar upphátt — eins og það
gerði fyrir mannsaldri síðan.
Framfarirnar hafa verið margar
— en þær hafa borið með sér
glötun margs þess, sem fólk tap-
ar með söknuði.
Það er svo margt, sem ungur
Vestur-Islendingur getur lært af
því að heimsækja ættlandið sitt.
Það, sem mun dvelja lengst í
minni hvers þess manns, sem fer
þangað, er hin aukna þekking á
þjóðerni sínu. Þjóðræknin sjálf er
aflið, sem dregur okkur saman á
þessari stundu. Við erum rneira
eða minna í deilum um ýmsmál,
en ég held að við séum öll á
sömu skoðun í því, að gera hið
ítrasta til þess að varðveita þau
dýrmætu öfl 0g sérkenni, sem
föðurarfur okkar flytur með sér.
Það er margt í eðli íslendinga,
sem vel mætti gleymast. Ágrein-
ingur, oft æstur og óumburðar-
lyndur, skiftir voru litla þjóð-
broti í flokka tímum saman.
Heima á Islandi er æsingin og
rifrildið í pólitíkinni, eins og er
oft hjá okkur þessa megin hafs-
ins. Við Vestur-íslendingar höfum
enga pólitík okkar á milli, sem
hægt sé að rífast um, svo í stað
þess rífumst við um trúmál, um
persónuleika, og einu sinni á
hverjum þúsund árum um heim-
ferðir. Slíkum tilhneigingum —
ef þær eru í eðlisfari íslendinga
— væri gott að gleyma sem allra
fyrst.“
Guðspekifélagið.
Bók hr. Dahls, sem Hallgrímur
Jónsson segir frá í kvöld í Reykja-
vikurstúkunni heitir: Dauði, hvar
er þinn broddur?^Gestir velkontnir.
Úrval af alls konar vörum til
tæRifærisgjafa.
Haraldur Hagan,
Sími 3890. Austurstræti 3.
Takið e tir!
Harðfiskur,
íslenzkt smjör,
Egg,
Ostar.
Ávalt bezt í
Verzl BREKKU
Bergstaðastræti 35. Sími 2148.
Útgerðarmenn!
Úrvals rúllupylsur í heilum tunnum.
Hjðtbðð Rejrkjavíknr,
sími 4769.
Notið daginn vel!
líl
En það gerið þér með því að líf-
tryggja yður hjá S V E A
Aðalumb. fyrir ísland:
C. A. Broberg,
Lækjartorgi 1. Sími 3123.