Fróðskaparrit - 01.01.1985, Síða 8

12
FØROYSKA BÓKMENTAALMENNIÐ í 19. ØLD
nar — sum vóru teir donsku —, tí at valevnini
kundu vera limir í Føringafelag, men halda
seg aftur at hvør sínum donskum flokki.
Dømi um hetta er valið til fólkatingið í 1901,
tá ið Joen Poulsen og Jóannes Patursson
vóru uppstillaðir. Báðir vóru Føringafelags-
menn, men Joen Poulsen var »høgramaður«
og Jóannes Patursson »vinstramaður«. Før-
ingatíðindi róstu báðum: »Báðir eru evna-
góðir og hava góðan hug til at fremja okkara
viðurskifti — trúgva vit« (Føringatíðindi nr.
5, 1901). Hendan trupulleikan hevði Fugla-
frami ikki. Hann kundi frítt taka støðu, tí
blaðstjórin hevði ongar limir at hugsa um —
og hann var sjálvsagt fyri bróðurinum, Jó-
annesi Paturssyni.
Dømi um, at politiska almennið innan borg-
araliga almennið var sera væl grundfest í 1890-
árunum, er, at tað vísti skjótt og ósjálvrátt
óviðkomandi evnum frá sær. Soleiðis var,
tá ið kvinnur í 1898 royndu at fáa alment
kjak í lag millum sin í Fuglaframa um viður-
skifti, sum serliga kvinnur kendu til. Kjakið
varð av ongum, tí at menn løgdu uppí og
køvdu tað við at venda tí móti kvinnunum
sjálvum. Kvinnur vórðu lagdar undir at vera
»pyntisjúkar«, og tí kundu tær ikki ætlast
at hava nakað álvarsligt at bera upp á mál,
ið hvussu er ikki alment. Kvinnur og teirra
viðurskifti vóru knýtt at familjuni, og alt
teirra var tí so inniliga privat, at tað ongan
almennan áhuga kundi hava. Tað høvdu
bert felags áhugamál borgaranna, t.e. slíkt,
sum hevði við samfelagsmál sum vinnu at
gera (M. Simonsen 1985).
Skalđskapurin hevði týdningarmiklan lut
í tjóðskaparrørsluni. í yrkingum, sum var
ráðandi bókmentagreinin í Føroyum tá, bar
til at bera boðskapin hjá rørsluni fram á annan
hátt enn í greinum og prentaðum røðum,
sum so at siga talaðu til skil og skynsemi
lesaranna. Rørslan talaði gjøgnum skald-
skapin beinleiðis til kenslur og ynski hjá tí
einstaka, ella hann var amboð til at ala tjóð-
skaparligu kenslurnar fram. Til frama fyri
hesum endamáli var romantiski og kenslu-
borni yrkingarhátturin sera væl nýtiligur.
Samstundis var hesin máti at yrkja eisini end-
urnýggjan av yrkingarkynstrinum í Føroy-
um. Enn varð yrkt í gamla og reglufasta snið-
inum, men tað var lýriski formurin, sum var
í koming, júst tí at hann samsvaraði við ráð-
andi rákið annars. Harafturat vóru sjónleikir-
nir, sum høvdu sama boðskap sum tjóðskap-
aryrkingin. í leiki bar til at gera boðskapin
enn meira ítøkiligan við at spæla greið, fyri-
myndarlig dømi og á tann hátt læra fólk.
Bókmentir fyri seg
Gongdin frá politisku táttum Nólsoyar Páls
til politisku bløðini hevði við sær, at bók-
mentirnar vórðu sjálvstøðugar — ella tær
vóru í 1890-árunum væl á veg til at verða tað.
Sum greitt er frá, vóru hesi árini tíðar-
skeiðið, tá ið blaðheimurin øktist munandi.
Bløðini umboðaðu ymiskar hugsanir og yms-
ar bólkar í samfelagnum, og samstundis loyst-
ist blaðskrivingin frá bókmentaliga sniði-
num, og bókmentirnar sjálvar førkaðu seg
burtur frá beinleiðis sosiala bundinskapinum.
Hetta vóru eisini árini, tá ið fyrstu føroysku
yrkingasøvnini vórðu prentað og seld.
»Føriskar vysur« komu út í 1892 í Keyp-
mannahavn. í tí vóru mest sangir, sum vóru
sungnir í Føroyingafelag har. Fyrstu føði-
landssangirnir, nógvir skálsangir og ymsar
aðrar yrkingar av meira og minni kenslu-
bornum slag eru í hesi bókini.
í tann mun føðilandsyrkingin í samtíðini
varð hildin at vera politisk yrking, er hon í