Fróðskaparrit - 01.01.1985, Qupperneq 13

SKURRING í FØROYSKUM
17
Og í tí tíðarskeiði, tá ið baktungu-R rættiliga
rein við í Danmørk og so við og við vann
á framtungu-r, vóru fólk úr ávísum donskum,
norskum og týskum ættum, ið búsettust í
Føroyum (Debes 1977: 31-37, 55-63). Her
verður til dømis sipað til Djurhuusættina, ið
kom úr Jútlandi og Sælandi um 1740, Rønn-
ingættina úr Vesturnoregi um 1770 og Rei-
nertættina úr Týsklandi um 1800. Og hesi
fólk ferðaðust, sum vera man, dúgliga til
skyldfólkini á meginlandinum, har tey stund-
um dvaldust leingi. Eitt teirra var ein genta,
ið hevði tænt í Keypmannahavn, m.a. hjá
franska sendiharranum har, í sjey ár, tá ið
hon í 1785 kom heim aftur og giftist við
bóndanum á Oyrareingjum. Og tey orð, ið
hendan kona skal hava sagt, og sum livdu á
fólkamunni, tá ið H. M. Debes (f. 1888) festi
tey á blað, vóru á donskum.
Ein onnur genta av Djurhuusættini giftist
í 1805 við einum týskara (Degn 1945), sum
var og ferðaðist hjá skyldfólki í Føroyum.
Við Á í Kaldbak var tá ein 12 marka garður,
sum ongan festara hevði, og dømt varð, at
garðurin skuldi verða býttur í tveir seks-
markagarðar, og at nevndu hjún skuldu hava
annan. H. M. Debes (bls. 61) tekur skemtiliga
soleiðis til: »Hábærsligt hevði altíð verið í
Kaldbak; men nú bar av, nú fór alt at tosa
hálvdanskt.« — Kann hetta vera ein ábending
um, at einstøk fólk í Kaldbak skurraðu?
Skurringin úti í Koltri kom helst úr Kald-
bak, hagar ein havnargenta giftist um 1820.
Maðurin gekk burtur, men hon átti son, ið
giftist út í Koltur, og tað vóru júst fólk í
hesi ætt, ið skurraðu. Tey búðu í næstnorð-
asta húsinum, Uttar í Stovu, seinni báta-
smiðja hjá Niclasi í Koltri.9)
Enn er lítið vitað um skurringina í Oyndar-
firði. Men har var hesin r-framburður hildin
at vera »móti« og »fínt«. Við hvørt søgdu
oyndfirðingar eisini g í staðin fyri r. Ein heim-
ildarmaður sigur, at tey skurraðu bæði í Eldu-
vik og í Oyndarfirði til onkuntíð í 1920-ár-
unum, og at tá hevði hetta verið gjørt í umleið
100 ár.io)
Á Nesi í Suðuroy skurraðu tey eisini. Hagar
kom maður av Djurhuusættini í 1820-árunum,
og ein tann seinasti, ið skurraði í Suðuroy,
var Mortan Djurhuus við Hvanndalsá, í Vági,
ættaður av Nesi (1852-1938). Somuleiðis vóru
fólk í Porkeri og í Vági, sum skurraðu. Dømi
eru um, at summi teirra royndu at sleppa
undan at nýta orð, sum byrjaðu við r. Tey
søgdu t.d. »kýsakona« í staðin fyri »frúgv«
í talvi og »tað er vátt« í staðin fyri »tað regn-
ar«.u)
Líkt er til, at skurringin í Føroyum er
komin uttanífrá, helst úr Danmørk, um ta
tíðina, tá ið skiftið frá framtungu-r til bak-
tungu-R fór fram har, t.e. umleið 1800, og at
hesin framburður hevur hildið sær ymsastaðni
í landinum til umleið 1920-30. Men eingin ivi
er um, at kanningar viðvíkjandi fólkaflyting
og ættum kunnu geva eina gjølligari mynd
av fyribrigdinum. Men evnið hevur higar til
ikki verið serliga væl lýst ella viðgjørt —
hvørki í Norðurlondum ella í Føroyum. Og
heldur ikki er heilt greitt, hví, hvussu, hvar
og nær baktungu-R tók seg upp, og hvussu
tað breiddi seg í Europa.
Vónandi verður høvi til at koma aftur til
hetta áhugaverda evnið seinni, og heitt verður
á fólk, ið vita eitthvørt at siga frá skurring í
Føroyum, at venda sær til høvundin.
Viðmerkingar
1) Her verður ikki hugsað um møguligt talubrek.
2) Fyrsta, undirritaði hoyrdi um »skurring«, var frá
móður míni, Louisu Mohr, sálu, Fødd Vang í
Kaldbak í 1911. Men tað var Dr. J. M. Y. Simp-
son, lærari mín í ljóðfrøði á Glasgow University,