Alþýðublaðið - 02.12.1926, Blaðsíða 2

ALÞ.ÝÐUBL AÐ IÐ
Íalþýðublaðið :
] kemur út á hverjum virkum degi. |
J Afgreiðsla í Alpýðuhúsinu við :
| Hverfisgötu 8 opin frá kl. 9 árd. ;
i til kl. 7 siðd. :
j Skrifstofa á sama stað opin ki. ;
5 9Í/2—ÍOÍ/a árd. °g kl. 8—9 siðd. :
j Simar: 988 (afgreiðslan) og 1294 *
] (skrifstofan). í
J Verðlag: Áskriftarverð kr. 1,50 á |
i mánuði. Auglýsingaverð kr. 0,15 í
} hver mm. eindálka. ►
i Prentsmiðja: Alpýðuprentsmiðjan |
| (í sama húsi, sömu simar). £
Af Vestfjðrðum*
Ferðapistlar eftir Björn Bl. Jónsson
III.
Daginn eftir, sem var sunnu-
dagur, lagði ég af stað til Dýra-
fjarðar ásamt fylgdarmanni mín-
um, Hálfdani Sveinssyni frá Hvilft.
Veður var gott, en snjór yfir alt.
Við komum að Gemlufalli kl. 3
um daginn, en f>á var ferjan ný-
farin vestur yíir fjörð. Hálfdan
snéri par aftur heimleiðis, en ég
beið þess að geta fengið flutning
yfir til Þingeyrar, sem ég og fékk
samstundis og báturinn kom úr
umgetinni ferð sinni. Næsta dag,
sem var miðvikudagur, boðaði ég
tii almenns verklýðsfundar, sem
halda skyldi kl. 7 pá um kvöldið.
Auk fundarboðanda tóku til máls
á fundinum þeir Sigurður Kr.
Einarsson fiskimatsmaður, og tal-
aði hann skörulega með félags-
stofnun, og því næst próíasiurinn,
séra Þórður Ólafsson, er hélt á-
gætis-hvatningaræðu og sýhdi
fram r, hversu nauðsynlegt það
væri fyrir verkafólk hér eins og
annars staðar að bindast santtök-
um til þess að fá bætt kjör sín.
, Ef þið gerið það ekki,- nú, þá
gerið þið það seinna, en því fyrr,
því betra, og verið ekki feimin að
byrja.“ Ræða séra Þórðar átti ekki
hvað minltan þátí í því, að svo
margir skriíuðu sig á þá um
kvcldið, Fundurinn stóð til kl. 12
um nótíina, og þá höfðu 53 skrif-
að sig á lista til félagsstofnunar.
Þrið/utíaginn 19. október boðaði
ég til stofníundar, og var félagið
þá stofnað með 70 félögum, körl-
um og konum. Sá fundur stóð
einnig tíl miðnættis.
Atburður gerðist á Þingeyri
nokkrum dögum áður en ég kom
þangað, sem er góður spegill af
einsíaklingsframtakinu, og má í
honum sjá, hvernig fer fyrir þeim,
sem treysta um of þessu marglof-
aða einstaklingsframtaki auð-
valdsblaðanna. Það, sem bar við,
var þá það', að „Bræðurnir
Proppé“ urðu gjaldþrota, og það
var að sögn með þeisn hætti, að
bæjarfógetinn á ísafirði gerði
kröfu til þess, að „Bræðurnir
Proppé“ greiddu 40 þúsund krón-
ur* sem þeir skulduðu í opinber-
urn gjöldum til ríkissjóðs, en þeir
gátu ek.ki greitt þessa upphæð,
svo að bæjarfógeti skipaði hrepp- i
stjóranum, Jóhannesi Ólafssyni, að
leggja hald á salt og kol, sem þar
væru á staðnum, en þegar til átti
að taka, þá voru þær vörur í um-
boðssölu. Þá var fiskurinn fast-
settur ásamt þeim vörum, sem til
voru, o. fl. og verzlunarhúsunum
lokað. Sagt var, að bankastjórar
Islandsbanka hefðu orðið afarreið-
ir við bæjarfógetann á ísafirÖi út
af þessu tiltæki hans.
Þegar „milljónafélagið" lagði
upp laupana, þá keyptu „Bræð-
urnir Proppé" alt það, er félagið
hafði átt þarna á Þingeyri og
gerðust verndarar(!) og lífgjaf-
ar(!) kauptúnsbúa samkvæmt
kenningum „Mogga" og annara
auðvaldsblaða, og fólkið trúði, að
svo væri, en það, sem meira er,
var það, að hreppsnefndin virðist
hafa verið jafnauðtrúa, eins og
sýnt verður seinna. Miklar þjóðfé-
iagsstoðir(i) eru slikir menn, að
ég ekki tali nú um þau fádæma-
gæði, sem þeir hreppar og héruð
verða fyrir, er slíkir dugnaðar-
garpar setjast að í(!). Þingeyrar-
hreppur átti inni að sögn 14 þús-
und krónur, þegar gjaldþrotið
skall á. Gömul kona hafði átt þar
inni 1500 krónur, sem "hún hafðí
saínað sér saman til elliáranna og
geymt þar í þeirri góðu trú, að
öllu væri óhætt, — að það væri
sama og eiga það á banka. Önn-
ur gömul kona hafði átt þar inni
2000 krónur, sem hún hafði dregið
sér saman og geymt til þess að
geta notað sér það á elliárun-
um, þegar hún væri ekki lengur
vinnufær. Rosk'n hjón. kveða
hafa átt þar inni um 3000 krónur,
sem átti að verða þeirra athvarf
í ellinni. Bóndi nokkur hafði átt
inni um 8000 krónur. Verkafólk-
ið hafði átt inni meira og minna
af suinarvinnu sinni, sem kom
auðvitað til af því, að engar pen-
ingagreiðslur áttu sér stað til
verkafólksins, heldur gekk alt í
milliskrifíum. Hvítir pappírsmiðar
með áskri.uðum stærri og smærri
upphæðum eftir því, sem á stóð,
gengu í istað peninga milli manna
og verzlana í opinber gjöld til
hreppstjóra. Einnig greidduvst að-
göngumiðar að Bíóhúsinu með
slíkurn peningum, sama aðferð
og á Bíldudal og endalokin fyrir
verkaíólkið iíka þau sömu. Þjóð-
félagið feer líka skell af þessu,
þvi að það, sem á vantar, að fé-
lagið eigi fyrir skuldum fyrir ut-
an það, sem einstakir menn tapa,
lendir á bönkunum, og því tapi
verða bankarnir a.ftur að ná af
almenningi með hækkuðum út-
lánsvöxíum eða lækkuðum inn-
lánsren:um cða hvoru tveggja efí-
ir þvf, sem þeim þykir bezt henta.
Það skal tekið fram, að það,
sem hér að ofan er sagt um
„Bræðurna Proppé", er ekki sagt
til þess að svería þá bræður per-
sónulega, heldur er þetta dregið
hér fram til þess að sýna öli-
um almenningi, hve miklar firr-
ur og fjarstæða það er hjá auð-
valdsblcðunum, þegar þau eru að
halda fram ágæti einstaklings-
framtaksins á atvinnurekstri þjóð-
arinííar. Þetta og lega íslenzku
togaranna nú á 7. mánuð með
mörgu fleirá, sem oflangt yrði
app að telja, ætti að vera nóg
til þess, að almenningur gæti séð,
hve háskalegt það er fyrir þjóð-
félagið, að aðalatvinnutækin séu
á örfárra manna höndum.
Það þótti mönnum' þar vestra
einkennilegt, að togarinn „Cle-
mentina" skyldi vera orðinn eign
„H.f. Kakala", þegar gjaldþroþð
dundi á, því að menn höfðu aldrei
heyrt annað en að það félag hefði
alt af tapað frá því fyrsta, að
það var stofnað, og gátu ekki
skiiið, hvernig félagið hefði far-
ið að kaupa svo dýrt skip, þótt
hlutafé þess væri aukið um 100
þúsund á pappírnum, eins og þeir
orðuðu það.
Ég fór með e.s. „Nonna“ frá
Dýrafirði til Stykkishólms og kom
við á Bíldudal. Þar hefir ekki
orðið stöðvun á atvinnurekstrin-
um, þótt H. B. Stephenscn & Co.
steyptist á höfuðið eða einstak-
lingsframtakið, sem auðvaldsblöð-
in marglofa, dytti þar úr sögunni.
Verkafólkið hefir sjálft rekið
framleiðsluna og verzlunina i
sameiningu, síðan einstaklings-
framtakið gaíst þar upp. Verka-
fólkið tók upp þá reglu að borga
sjálfu sér út 30 krónur í pening-
um á mánuði og taka þær vörur
út í sinni eigin verzlun, sem það
þurfti með og verzlunin hafði til,
og þegar vinna var alment úti,
fékk hver sinn afgang greiddan í
peningum.
Þá kom ég á Paíreksfjörð. Það
er sama sleifarlagið þar á kaup-
greiðslunni og var á Þingeyri og
Bílduda!. Verkafólkið- á Patreks-
firði sá nauðsynina á því, að
stofnað yrði þar verklýðsfélag, en
það var ekki hægt að koma því
við sökum þess, að ekki er hægt
að fá þar hús til fundarhalda,
síðan skólaneínd aftók að lána
skólann, en það getur ekki liðið
á löngu, þar til hreppurinn eða
Góðtemplarastúkan þar koma sér
upp samkomuhúsi, og þá er verk-
lýðsfélag einnig komið þar sam-
hliða.
I Stykkishólmi var ég nokkra
daga og fór þaðan með m.b.
„Svan“ til Reykjavíkur.
Kjöt og klakio
Nú er liðið það fram á vetur,
að nýtt sauðakjöt fæst ekki nema
fryst. Við frystinguna safnast oft
þykk klakaskán utan á kjötið, en
ldaki er, eins og allir vita, þungur
í vikt'na. Nú hafa sumir kjöt-
kaupmenn bæjarins það fyrir sið
að vega kaupendum kjötið út án
þess að ná fyrst af klakanum,
og nafa sumir kaupmenn haft á
orði, er vandað var um við þá,
að þetta væri siður. Þetta er alveg !
satt, en það er illur siður og :
gengur. Fólk vill kaupa kjöt, ,i
ékki klaka. Og þó að hann værí
fv’erömætur í sjálfu sér, sem auð-
vitað ekki er, þá kæmi hann kaup-
endum að engu haldi, því að hann
er bráðnaður af, áður en þeir
koma heim. Kaupendur eiga að
heimta, að klaki sé allur skafinn
af kjöti, áður en þeim er vegið
það. Það eru ill viðskifti fyrir
fátæka fjölskyldukonu, að sjött-
ungur kjötsins, sem hún kaupir,
sé ís, en ekki matur.
Eosnimgarnar
í Danmðrkn.
Khöfn, 21. nóv.
Kosningaundirbúningurinn er
að ná hámarki sínu. Hersveitirnar
eru í óðaönn að búa sig til á-
hlaups og varnar í höfuðstaðnum.
Á miðvikudaginn (24. þ. m.) hefst
orrustan og verður háð í íþrótta-
húsinu. Stærri orrustuvöll innan-
húss var ekki hægt að finna,
Þeir, sem annaðhvort nenna ekki
eða geta ekki komið þar, eiga
kost á að fylgja orrustunni í víð-
varpi (þeir, sem þau tæki hafa).
Hér verður á skipað úrvalsliði
af öllum flokkum.
I bæjum og kaupstöðum, þorp-
um og sveitum landsins hefir ver-
ið barist undan farið. Það er
naumast nokkurn af forkólfum
flokkanna að hitta hér í bænum.
Þeir þjóta úr einum stað í annan í
járnbraut eða bifreið. Ég hefi þó
ekki séð þess getið, að nokkur
þeirra hafi tekið flugvél í sínar
þarfir enn þá. Og alls staðar eru
skæðar orðahríðir, en ekkert hefi
ég séð um Iimlestingar. ’ Ráð-
herrarnir hafa allir verið í eldin-
um og komið heim sigri hrós-
andi. Alt bendir til þess, að jafn-
aðarmenn komi liðmeiri inn í
þingið en þe'.r íóiu heim. Síaun ng;
'nefir í isamtali við sænskan blaða-
mann látið þau orð falla, að jafn-
aðarmenn myndu vinna 5—6 sæti
í þjóðþinginu. Það þari engum
blöðum um það að fletta, hverjir
missa þessi sæti; það yrðu að
sjálfsögðu vinstrimenn og ger-
bótamenn. Rætist þessi spádóm-
ur Staunings, hefðu jafnaðarmenn
60—61 þingmann í þjóðþinginu.
(Sjá um flokkaskiftinguna í síð-
asta bréfi.)
Eftir öllu að dæma verður þátt-
takan mikil við kosningarnar að.
þessu sinni, sennilega meiri en
nokkuru sinni fyrr, enda vita
verkamenn, hvað býður þeirra, ef
jafnaðarmenn fara halloka: lægri
laun, enginn atvinnuleysisstyrkur,
'minni ellistyrkur og hærri skattar!
Þorf. Kr..
G. Bernard Shaw
ætlar, eftir því sem erlend blöð
herma, sjálfur að fara til Stokk-
hólms til að taka við Nobelsverð-
laununum, sem hann að beiðni
Svía tók við, þó að hann í önd-.
verðu haínaði þeim.