Ísland - 03.04.1897, Blaðsíða 2

54
ISLAND.
lfr*=T=)r=i=1=*=Tr=l=J=7=l^^ =T=l=T=J=T=*=I=*=T=*=7= íl
ÍSLAND. jj Ritstjóri: Þorsteinn Gíslason. I Skrifstofa: Þingholtsstræti 7. !j Prentað í: Fjelagsprentsmiðjunni !i „ÍSLAND“ kemur út hvern laugardag áþeesum |i ársfjórðungi (janúar—mars), 13 blöð alls. Áskrift n bindandi þrjá mánuði. Hyer ársfjðrðungurborgist S fyrirfram um leið og blaðið er pantað og kostar |j i Reykjavik 70au., útum land 79 au., erlendislkr. Póstafgreiðslumenn og brjefhirðingamenn taka Ij móti áskriftum og borgun fyrir blaðið og kyitta |j fyrir. Reykvikingar og þeir sem i nánd við Rvik jl búa geta pantað blaðið fi í bðkaverslun Sigfðsar Eymundssonar, í verslunarbúð Björns Kristjánssonar, : hjá kaupmanni Kr. Ó. Þorgrímssyni, ! hjá hr. Júlíus Jörgensen, Hðtel Island, ! hjá útgefanda biaðsins. I

ur mjög mikla áherslu á — af því hanu
sjálfur skoðar sig sem umboðsmann og
ekkert annað, og skilur stöðu sína betur
en ritstj. Dagskrár virðist gera — að fje-
lögin versli skuldlaust, enda fá fjelögin
flest peninga frá umboðsmanni í hver árs-
lok til að jafna reikningana.
(Meira).
Abdul Hamid Tyrkjasoldán.
Hin síðari árin hafa sjaldan borist hing-
að frjettir frá útlöndum svo, að eigi væri
þar Tyrkja getið að nokkru og grimmdar-
verka þeirra á kristnum mönnum. Þykir
eigi ólíkiegt, að marga muni fýsa að heyra
nokkru nánar sagt frá þeim manni, er af
öllum mönnum er mest um að kenna ó-
hæfaverk þau, en það er Soldáninn Abdul
Hamid, „morðinginní Miklagarði, erGIade-
stone nefnir svo.
Tyrkir nefna soldán sinn „drottinn rjett-
trúaðra manna", því að þeir halda því
fram, að hann sje í raun rjettri höfðingi
allra þeirra, er Múhamedstrú játa. Sú var
og tíðin, að heita mátti að Tyrkjasoldán
rjeði lögum og lofum um öll þau lönd, er
fylgdu kenningu spámannsins, eins og kalíf-
arnir höfðu gjört meðan ríki þeirra stóð í
blóma, en sú tíð er nú laungu liðin. Bíki
Tyrkja hefur um langan aldur farið sí-
hnignandi og mundi sjálfsagt alveg vera
komið um koll fyrir laungu síðan, ef
sundurþykki og sjerdrægni stórveldanna
treyndi ekki í þvi lífið. Þau geta ekki
komið sjer saman um að skifta reitunum
eftir „sjúka manninn" — svo kallaði Niku-
lás I. Rússakeisari Tyrkjann — og kjósa
því hitt, að reyna að láta hann tóra svo
leingi, sem nokkur kostur er, sjálfum
sjer og honum til skammar og skaða.
Tyrkir kunna líka vel að færa sjer
sundurlyndi og öfund stórveldanna í nyt.
Stjórn Soldáns í Miklagarði hefur leingi
verið við brugðið fyrir það, hve lægin hún
hefur verið á það, að vefja og flækja mál-
in fyrir stórveldunum, er þau hafa viljað
gjöra einhverjar lækningatilraunir við
„sjúka manninn", er henni hefur ekki
geðjast að, og sjaldan hefur henni orðið
ráðafátt að finna undanbrögð og komast
hjá að efna þau eudurbótarheit, er hún
hefur stundum verið neydd til að vinna. {
En einginn hefur verið lægnari á allt slíkt
en soldán sá, er nú situr að völdum, og
stjórn hans.
Hann er nú 54 ára gamall. Hann er
tæplega meðalmaður á hæð og grannur;
hann er fremur langleitur í andliti og
hefur gríðarmikið kónganef, en annars er
hann fremur sviplítill; talsverðan þreytu-
blæ og þunglyndis má sjá á andliti hans,
endaerslíkt síst undravert, því að maður-
inn vinnur baki brotnu og sefur lítið og
hefur afarmiklar áhyggjur, bæði út af
stjórninni og eigi síður um líf sitt. Hann
er ákaflega tortrygginn og síhræddur um,
að menn sitji á svikráðum við sig og vilji
ná lífi sínu. Hann er nær því eins og
fangi í höll sinni; hún heitir Yildiz og er
fremur lítil; i þeirri höll bjó fyrirrennari
hans Abdul Aziz meðan heitast var á sumr-
inu, en aldrei undi hann sjer vel þar, því
að höllin var langt of lítil fyrir kvenna-
sæg h&ns, svo að hann gat ekki haft nema
nokkur hundruð af þeim þar hjá sjer. Ab-
dul Hamid er ekki svipað því eins kvenn-
samur og hann var. Að vísu er kvenna-
búr hans all-fjölskipað, því að þar eru um
3000 blómarósir, en hann dvelur þar frem-
ur sjaldan, og þá helst hjá eiginkonum
sínum, en þær eru ekki nema 7.
Abdul Hamid er árrisull, sem austur-
landabúum er títt; þá er hann hefur klæðst
biðst hann fyrir og tekur handlaugar, svo
sem boðið er í Kóraninum, því að hann er
trúrækinn mjög. Að því loknu drekkur
hann morgunkaffið sitt. Það er alveg eins
og orðtækið tyrkneska segir að það eigi
aðvera: „svart eins og helvíti, sterkt eins
og fjandinn og ljúft eins og mjúkar meyjar-
varir“. Síðan fær hann sjer smávindil
(cigaret), sem búinn er til úr tóbaki, sem
að eins er ræktað handa honum; má nærri
geta, að það er ekkert óhræsi, en ekki
er gestatóbaki soldáns hælt. Síðan tekur
hann á móti skýrslum frá ráðgjöfum sín-
um um öll þau mál, er fyrir hafa komið
daginn áður og tillögum þeirra um þau,
og síðan vinnur hann með skrifurum sín-
um þangað til klukkan er 1; þá borðar
hann morgunverð. Nálega ávallt borðar
hann einsamall; borðið, sem hann matast
við, stendur við bogaglugga í höllinni og
er fagurt útsýni þaðan yfir Sæviðarsund
(Bosporus). Maturinn handa honum er bú-
inn til í sjerstöku eldhúsi, og hefar em-
bættismaður einn, Osman Bey nokkur, eftir-
Iit með matargjörðinni, og býr hann um
rjettina í innsigluðum silfurskálum og er
innsiglið brotið í viðurvist soldáns. Er
þetta gjört til varnar því, að eitri verði
komið í matinn, og til frekari fullvissu er
embættismaður, sem það starf hefur, lát-
inn smakka alla rjettina að soldáni áhorf-
anda áður en hann bragðar á þeim. Eigi
er Abdul Hamid sælkeii til jafns viðfyrir-
rennara sína flesta, enda hefur mörgum
þeirra verið viðbrugðið fyrir ofát og kræs-
ingagræðgi. Aldrei drekkur hann annan
svaladrykk en vatn, og fer hann að því
sem öðru að boðum kóransins. — Þá er
soldán hefur lokið morgunverði, tekur hann
sjer hvíld stundarkorn. Um klukkan 3
tekur hann á móti öllum skýrslum frá
leynilögreglunni, og að því loknu lætur
hann ýmsa af hirðembættismönnunum koma
á sinn fund og gefur þeim þær fyrirskip-
anir, er honum þykir þurfa. Þegar klukk-
an er orðin 4 lætur hann stundum róa
með sig á Iystibát um tjörn, sem er í
hallargarðinum, en stundum ekur hann í
skrautvagni um garðinn; kemur hann þá
stundum við hjá einhverri af eiginkonum
sínum, er búa hver í sínu húsi til og frá
um garðinn, og hvílír sig hjá þeim um
hríð, en stundum bregður hann sjer inn í
eitthvert af smíðahúsum þeim, sem eru í
garðinum, og vinnur þar stundarkorn; það
er siður með Tyrkjum, að soldánar þeirra
verða að kunna einhverja iðn. Abdul Ha-
mid er trjesmiður góður og tjaldagjörðar-
maður. Einginn má koma inn í smíða-
húsin nema soldán og þeir embættismenn,
er það starf hafa, að sjá um að allt sje
þar í lagi. — Um það Ieyti, er sól renn-
ur til viðar, sest soldán að miðdegisverði,
og er allrar sömu v&rúðar gætt til þess
að forðast eitur og við morgunverðinn.
Þá er soldán hefur lokið miðdegisverði,
veitir hann oft áheyrn þeim stórmennum,
er sækja fund hans, og síðan tekur hann
til starfa á ný; lætur hann lesa fyrir sjer
brjef þau, er snerta stjórnarmál, segir
hvernig þeim skuli svara og skrifar undir
þau stjórnarskjöi, sem fyrir hendi eru.
Tekur þetta afar mikinn tíma, og ott er
farið að elda aftur áður en soldán geing-
ur til rekkju.
Eins og áður befur verið minnst á og
sögð nokkur dæmi til, er soldán ákaflega
tortrygginn og hræddur um líf sitt. Er
sá ótti eingan veginn ástæðulaus; hinir
síðari soldánar Tyrkja hafa fæstir orðið
ellidauðir, og oftar en einu sinni hafa til-
raunir verið gjörðar til þess að ráða Ab-
dul Hamid at dögum. Hann fer aldrei
úr höll sinni, þeirri er áður er nefnd,
nema þegar hann ter að hlýða tíðum til
Sofíumusterisins; það gjörir hann á hverj-
um föstudegi; þann dag halda Múhameds-
trúarmenn helgan svo sem alkunnugt er.
Hermannasveitum er skipað beggja hliða
soldáni á leiðinni til musterisins svo þjett,
að maður stendur við mann. Þó er hann
aldrei óhræddur um, að einhver morðing-
inn kunni að rjúfa hermannagarðinn og
vega að sjer, og hefur því allt af hendina
á skammbyssu, er hann ber í belti sjer, til
þess að vera til taks að hleypa á þann
náunga, er svo gerðist nærgaungull. —
Efir 50 rúm á hann, sum í húsum eigin-
kvenna sinna og sum víðsvegar um höll-
ina, og veit einginn hvar hann ætlar að
sofa hverja nótt. Víðsvegar um höllina
eru varðmenn á stjái, og fyrir framan
dyrnar á því herbergi, sem soldán sefur í
í hvert skifti, liggja tveir stórir og falleg-
ir varðhundar, er stökkva upp og gelta
hvað lítill hávaðl sem heyrist. Utan hall-
ar er og fjöldi hermanna á varðbergi næt-
ur sem daga, til þess að gæta þess, að
einginn fari til hallarinnar án leyfis hlut-
aðeigandi embættismanna, og það leyfi er
torvelt að fá fyrir aðra en þá, sem þar
eiga störfum að gegna. Njósnarmenn hef-
ur soldán á hverju strái bæði utan hallar
og innan, bæði hjá sendiherrum stórveld-
anna í evrópska hverlinu Pera og hjá sín-
um vildarmönnum og embættismönnum.
Líki honum ekki eitthvað í fari einhvers
embættismanns eða gruni hann um holl-
ustu við sig, lætur hann óðara taka hann
af lífi eða setja í varðhald til æfiloka, og
það þótt grunurinn sje oft með öllu ástæðu-
laus. Geðríkur er soldán mjög og þolir
eingin mótmæli nje drátt á framkvæmd
skipana sinna. Það er föst sannfæring
hans, að bæði menn og málleysingjar sjeu
eingaungu skapaðir til þess að framkvæma
boð sín; það fyrsta og síðasta, sem hann
heimtar af sínum þjónum, er þrælsleg
undirgefni. Að lögum á hann líka ráð á
lífi og dauða allra sinna þegna, og fyrir
því þykist hann vinna það eitt, er hann
hafi skýlausa heimild til, er hann lætur
slátra hinum kristnu þegnum sínum í Ar-
meníu eða á Krít þúsundum saman. Ann-
ars er hann skynsamur vel og hygginn
og betur að sjer um margt en vænta mætti.
Hann kann vel að blíðka fjaadmenn sína,
þá er hann ætlar að megi verða sjer hættu-
legir, hvort sem eru innanlands eða utan,
og gjöra þá sjer að vinum með blíðmælum
og fjegjöfum. En þeim mönnum, er dirf-
ast að sýna honum opinbera mótstöðu,
gleymir hann aldrei; yfir þá dynur hefnd
hans fyr eða síðar.
Abdul Hamid kom til ríkis 1876. Það
ár bar svo við einn góðan veðurdag í
júnímánuði, að Abdul Aziz soldán fannst
dauður í baðkeri sínu. Var sagt, að hann
hefði opnað sjer æðar með skærum og lát-
ið sjer blæða til ólífis í lauginni. Hitt
þykir þó líklegra, að dauði hans hafi orð-
ið af annara völdum en hans sjálfs. Þá
var sá gjörður soldán er Murad hjet, hinn
V. með því nafni, drykkjurútur hinn mesti
og aumingi talinn til líkama ogsálar. En
ekki stóð hans stjórn nema tæpa 3 mán-
uði. Þá Ijetu ráðgjafar hans taka hann
höndum og varpa í dýflissu og gjörðu Ab-
dul Hamid að soldáni í hans stað, og þyk-
ir víst, að ailt hafi þetta verið með hans
ráðum gjört. Þótti hann í ýmsu sýna
stjórnkænsku mikla og hyggindi hin fyrstu
ríkisstjórnarár sín, en þrátt fyrir það gat
hann eigi komið í veg fyrir það, að all-
mjög sneiddist um Tyrkjaveldi í Berlínar-
friðnum, er batt enda á ófrið þann milli
Rússa og Tyrkja, er hófst skömmu eftir
að hann kom til ríkis. Eftir því sem ald-
ur hefur færst yfir soldán, hefur grimmd
hans og tortryggni farið í vöxt, og því er
án efa mest um að kenna voðaviðburði
þá, er orðið hafa í löndum Tyrkja hin
síðari árin, er vel mega verða undirrót
þeirra stórtíðinda, sem ekki verður bráð-
lega sjeð fyrir endann á.
Hrœrelcur.
Eftir Björnstjerne Björnson.
VI.
Mú leið að þeim tíma að gæta þurfti
fjárins í skóginum og Árni vildi fá að
sitja hjá. Faðir hans lagði á móti; hann
hafði aldrei setið hjá enn og var þó kom-
inn á fimmtánda ár. En svo fast sótt-
hann sitt mál, að það varð úr sem hann
vildi, og allt það vor, sumarið og haustið
var hann ekki heima nema meðan hann
svaf, en hafðist við i skóginum frá morgni
til kvölds.
Hann hafði bækur með sjer þangað, las
og risti stafi í trjábörkinn. Hann gekk í
leiðslu aftur á bak og áfram um skóginn,
ýmist hugsandi eða syngjandi. En þegar
hann kom heim á kvöldin var faðir hans
oft ölvaður; þá barði hann móður hans,
formælti henni og allri sveitinni og sagði,
að einu sinni hefði sjer staðið til boða að
ferðast langt burtu. Þetta vakti ferða-
laungun hjá dreingnum. Honum fannst
leiðinlegt þar heima, bækurnar æstu laung-
unina, og stundum var jafnvel eins og loft-
ið vildi laða hann burtu, upp yfir hæstu
fjöllin.
Kvöld eitt vakti Árni leingi frameftir
og las. Þegar hann fjekk þunglyndis-
köstin, greip hann til bókanna; hann tók
ekki eftir, að það var sama, sem að hella
eitri í sárið. Faðir hans var í brúðkaups-
veislu, en hans var von heim um kvöldið;
Margrjet hafði verið þreytt, var líka hrædd
við að mæta Níelsi, og því hafði húnfar-
ið að sofa. Árni hrökk saman; hann
heyrði þungt fall íraman úr gaungunum,
svo skrölt og gauragang við hurðina. Það
var faðir hans, sem kom heim.
Árni lauk upp og leit á hann. „Ert það