Ísland - 13.08.1897, Blaðsíða 1

ISLAND.
Reykjavík, 13. ágúst 1897.
38. tölublað.
I. ár, 3. ársfj.
íSkriístofa „ÍSLAÍíDs1* er opin kl.
11—12 f.m. og 5—6 e.m. liyern yirk-
an dag.
Alþing.
Hjer koma nú fregnir af þinginu; og af
því að hlje hefur orðið á þeim um stund
verðum vjer að líta nokkuð aftur í tím-
ann. Par er þá fyrst að byrja á
Sjálfstjórnarmálinu.
Og var þess þá síðast getið, er nýtt frv.
var fram lagt í neðri deild ásamt nefndar-
áliti. Um það urðu langar og harðar um-
ræður og snerust þær eingaungu um 1. gr.
eða ákvæðið um setu ráðgjafans í ríkis-
ráðinu. Kom það fram, að sumir af
nefndarmönnum, sem ritað höfðu undir álit
meiri hlutans, fylgdu að öllu minni hlut-
anum, eða dr. Valtý, og vildu fá 1. gr.
numda burtu úr frumv. Það voru þeir
Guðlaugur Guðmuudsson og Skúli Thor-
oddsen. Auk þeirra mæltu fram með
breytingartiliögunni höf. hennar, dr. Val-
týr, og Jón Jensson. En móti henni og
með frumv. mæltu einkum framsögumaður
Klemens Jónsson, Benedikt Sveinsson og
sjera Sigurður Gunnarsson. Hjer er ekki
rúm til að skýra að nokkru gagni frá
umræðunum, en svo lauk, að breytingar-
tillaga Valtýs var felld með 12 atkv., en
frumv. meiri hlutans samþykkt með öll-
um þorra atkv. og gekk það svo til efri
deildar.
Dansk-íslenska nefndin
kom hjer einnig til umræðu og var það
Jónfrá Múla sem vakti hana. Hann beindi
þeirri spurning til landshöfðingja, hvað
hæft væri í þeirn sögum, aðstjórnin hefði
haft í hyggju að skipa nefnd manna, ís-
lendinga og Dani, til að ræða ágreiniugs-
atriðin í stjórnarskrármálinu, og ef svo
væri, hvernig þeirri uefnd hefði átt að
vera háttað.
Landshöfðingi kvaðst ekki geta gefið
hjer glögg svör, en þingm. Vestmanney-
inga mundi það mál kunnara en sjer. Sagði
þó með vissu, að komið hefði til tals að
stofna nefndina, en sjer væri ekki ljóst
hve langt málið hefði komist.
Dr. Valtýr skýrði frá því, að uppástung-
an hefði verið sú, að konungur skyldi
skipa menn í nefndina, en alþing skyldi
nefna annan helming en ríkisráðið hinn
og konungur vera bundinn við tilnefning-
ar þinganna. Svo átti Nellemann, fyrv.
íslands ráðgjafi að vera oddamaður með
tvígildu atkvæði. Dr. Valtýr kvaðst hafa
stungið upp á því við stjórnina, að fá
leyfi hennar til að bera þetta undir nokkra
þingmenn og hefðu sumir af þingmönnum,
sem í Rvík búa, verið með nefndinni, en
allir þingmenn annarstaðar, sem svöruðu,
á móti. En til þess sagði hann að aldrei
hefði komið, að undirtektir þeirra hefðu
nokkur áhrif, því málið hefði verið út
kljáð áður svör þcirra komu og hefði
strandað einkum á því, að maður, sem
hefði mikii áhrif hjá stjórninni, hefði ver-
ið því mótfallinn frá byrjun; svo hefði og
verið álitið, að fje það sem áætlað var að
til þessa þyrfti, 20 þús., mundi ekki verða
veitt.
Annars mælti Valtýr mjög á móti uppá-
stungunni um nefndina.
í efri deild
er nú komið fram álit frá nefndinni og
var málið þar til umræðu á miðvikudag-
inn. Nefndin er klofin í tvennt og ræður
meiri hlutinn, Kr. Jónsson, Sig. Stefáns-
son og Hallgrímur Sveinsson, til að fella
1. gr. burt úr frumv. neðri deildar, en
minni hlutinn, Jón Hjaltalín og Guttorm-
ur Vigfússon vilja halda því. Nefndin
hefur og tekið upp tillögu dr. Valtýs um
breytinguna á 61. gr. stjórnarskrárinnar.
í nefndarálitinu er það tekið fram, að
frumv. neðri deildar sje að vísu fjarri því
að fullnægja þeim kröfum um endurbætur
á stjórnarhögum íslands, sem fram hafa
verið bornar af alþingi um undanfarandi
ár og sem telja verður æskilegar. Hins
vegar horfi sjálfstjórnarmálið nú svo við
hjá þinginu og víst miklum hluta þjóðar-
innar, að lítil líkindi sjeu til, að hinar
fyllst sjálfstjórnarkröfur íslendinga, eins
og þær hafa verið bornar fram á undan-
farandi þingum, geti feingið það fylgi
þings og þjóðar, sem þær þurfa að hafa,
eigi nokkur von að verða um góðan á-
rangur. Því telur nefndin rjett af neðri
deild að hafa valið samningaleiðina. Um
ágreiningsatriðið, ríkísráðssetu ráðgjafans,
fer nefndin þessum orðum:
„Þegar stjórnarskráin 5. jan; 1874 kom
út, töldu allir sjálfsagt, að sú venja legð-
ist niður, að bera hin sjerstöku málefni
íslands upp í hinu danska ríkisráði. Þau
orð í 1. grein þessarar stjórnarskrár, að
ísland hefði stjórn sína og löggjöf út af
fyrir sig í sjerraálum þess, voru svo skýr
og ákveðin, að það virtist ófæra ein fyrir
stjórnina, að fara í kring um þau. En
þrátt fyrir þetta hefur þessi venja haldist
allt til þessa dags. Eins og íslendingar
hafa aldrei verið í minnsta vafa um, að
þessi venja væri gagngert brot á 1. gr.
stjórnarskrárinnar, eins hefurstjórnin held-
ur aldrei dirfst að styðja þessi afskifti
ríkisráðsins af sjermálum vorum við ákvæði
stjórnarskrárinnar, og það mundi hún þó
hafa reynt, ef hún hefði getað fundið hina
rainnstu átyllu í stjórnarskránni fyrir þess-
ari venju sinni. Hjer er því að ræða um
stjórnarvenju, sem að vísu hefur átt sjer
stað um iangan aldur, en ekki hefur hinn
minnsta stuðning í stjórnarlögum íslands,
heldur er augljóst brot á skýrum orðum
þeirra og anda. Þessi venja byggist því
eingaungu ávaldboði hinnar erlendu stjórn-
ar. Að vilja kippa þessu í lag með því
að breyta þeim ákvæðum stjórnarskrár-
skrárinnar, sem öllum hefur hingað til
komið saman um að sjeu full-ljós og ákveð-
in, eða að skýra þau nákvæmar, virðist
vera í mesta máta tilgangslaust. Það
mætti enda skilja þá aðferð svo, að þing-
ið nú væri orðið í vafa um, hvort þessi
ákvæði stjórnarskrárinnar væru nógu ljós
og ákveðin, en þar með væri aftur dregið
úr ólögmæti þessarar stjórnarvenju. Á þess-
um annmarka verður eingin bót ráðin,
fyrr en stjórnin sjálf lætur af þessari ó-
lögmætu venju, annaðhvort af því að hún
kannast við ólögmæti hennar, eða þá af
öðrum ástæðum, og tekur þá að haga sjer
í stjórnarframkvæmdinni eftir gildandi iög-
um. En til þessa þarf einga breyting á
1. grein stjórnarskrárinnar, eins og Iands-
höfðingi hefur líka rjettilega tekið fram í
brjefi sínu til stjórnarinnar 20. des. 1895.
Alþingi hefur og í verkinu sýnt það, að
það teldi ónauðsynlegt að breyta stjórnar-
skránni til þess að fá ráðna bót á þessu
fyrirkomulagi, þar sem það 1891 sendi
stjórninni áskorun um, að hún ljeti ekki
bera sjermál íslands upp í ríkisráðinu.
Þessi áskorun hefði verið allsendis ólög-
mæt, ef slík breyting ekki hefði getað
komist á án stjórnarskrárbreytingar".
Minni hlutinn heldur því fram, að þar
sem ráðgjafinn í brjefi sínu til landshöfð-
ingja 29. maí þ.á. vilji lesa þann skilning
inn í stjórnarskrá vora, að sjermálin skuii
bera upp í ríkisráðinu, þá verði að iáta
það í ljósi með sem ríkustum ákvæðum,
að þetta sje gagnstætt skilningi þingsins
á stjórnnrskránni.
Við 1. umræðu í deildinni hjelt Sigurð-
ur Stefánsson langa tölu fyrir áliti meiri
hlutans. Aðrir tóku ekki til máls.
Svo stendur málið nú og er ágreining-
urinn milli flokkanna um það eitt, hvort
taka skuli upp í frumvarpið ákvæðið um
að ráðgjafinn skuli ekki eiga sæti í ríkis-
ráðinu, eða að sú krafa sje látin utan við
frumvarpið, en borin fram í ávarpi til
konungs.
Samgaungumálið.
Sendimaður sameinaða gufuskipafjelags-
ins, kommandör Garde, sá er semja skyldi
við þingið fyrir fjelagsins hönd, kom hing-
að eigi fyr en 28. f.m. Þó er nú samn-
ingunum lokið og tillögur nefndar þeirrar,
er skipuð var í málið, samþ. í neðri deild.
Frumv. er prentað hjer orðrjett:
Til gufuskipaferða, til kins Bameinaða gufuskipa-
fjelags fyrstu 2 ársborganir af 5 ára styrk, er þð
má eigi vera hærri þrjii síðari árin en 50,000 kr.
á ári, 55,000 kr. hvort árið. Yeitist með þeim
skilyrðum, að fjelagið haldi uppi stöðugum gufu-
skipaferðum milli landa og kring um landið þannig:
I.
1. Ferðir milli landa sjeu 16—18 hvert ár.
2. Hringferðir á millilandaskipum sje gerðar frá
1. mars til 31. október, og auk þess ein ferð
til Yestfjarða í jauftar eða febráar.
3. Hringferðir þær skulu vera að minnsta kosti
6 kring um landið fram og aftur (== 12 ferðir),
4. Aðalviðkomustaðir kring um landið skulu vera
4 í hverri ferð: Reykjavík, Isafjörður, Akur-
eyri og Seyðisfjörður. Auk þess má í hverri
ferð bæta við 3—6 aukaviðkomustöðum til
skiftis, helst sem fæstum í einu, en aldrei
fleiri en 6 i sömu ferð, og skulu það einkum
vera þessir staðir: Eskifjörður, Vopnafjörður,
Húsavik, Sauðárkrókur, Dýrafjörðurog Stykkis-
hólmur.
5. Fyrsta hringferð sje hafin 1. mars, og fjór-
um þeirra sje, ef mögulegt er, lokið fyrir miðj-
an júlí. Ein sje gerð um lok ágústmánaðar
og framan af seftember og hin síðasta eftir
miðjan október.
II.
1. Tveir strandbátar, yfirbyggðir, og nægilega
stórir, eftir því sem stjórnin samþykkir, með
farþegarúmi fyrir minnst 10—20 í 1. farrými
og 30—40 í öðru farrými, gangi stöðugt kring-
um landið frá 15. apríl til 15. október, annar
milli Reykjavíkur og Akureyrar austan um
land, og hinn milli sömu staða vestan um
land.
2. Strandbátarnir sjeu settir í svo haganlegt
samband við millilandaskipin, sem unnt er,
helst svo, að þeir í hverri ferð mæti einbverju
í Reykjavik eða á einhverjum af hinum fjór-
um aðalviðkomustöðum.
3. Viðkomustaðir strandbátanna sjeu þeir, er al-
þingi nánar til tekur.
IH.
1. Landsstjórnin samþykkir ferðaáætlun allra
skipanna og sjer um að hún sje haldin.
2. Ferðunum sje hagað svo:
a. Að alþingismenn geti komist til Reykja-
víkur um lok júní, og þaðan aftur um
mánaðamótin ágúst—seftember.
b. Að skólapiltar komist heim úr skóla um
byrjun júlímánaðar og til Reykjavíkur aft-
ur um lok seftbr.
o. Að kaupafólk frá Suðurlaudi fái fljóta ferð
til Norðurlandsins í byrjun júlímán. og ferð
þaðan aftur kring um 20. seft.
d. Sjómenn fái fljóta ferð frá Reykjavík til
Austurlandsins um 20. maí, og þaðan aft-
ur til Reykjavíkur um 20. seftbr.
3. Millilandaskipin komi ekki við í Færeyjum í
4 ferðum fram og aftur, þar á meðal í apríl
og seinast í maí eða í byrjun júní á leið frá
Kaupmannahöfn, og seinast í ágúst eða í byrj-
seftembor og sömuleiðis í síðustu hringferð á
leið frá íslandi.
4. Farmeyrir og fargjald sje ekki hærra en nú
með skipi eimskipaútgerðarinnar, og milli
hafna með strandbátunum líkt og er þetta ár
með strandbátnum „Bremnæs“. Fargjald milli
Vestmaunaeyja og Reykjavíkur verði sama
og milli Stykkishólms og Reykjavíkur.
5. Farmeyrir og fargjald milli tveggja ákveðinna
staða verði hið sama, þðtt skifta verði um
skip, bæði aðþvi er snertir farm og farþega.—
Þó verðnr þá að nota það skip, er fyrst fer
til staðar þess, er ætlað er til.
6. Allt að 50 iðnaðar- og almúgamenn fái ár-
lega í þeim ferðum, er fjelagið og stjórnin
koma sjer saman um, ferðir milli landa í öðru
farrými fram og aftur fyrir sama verð og
annars er tekið fyrir aðra leið — gegn skýr-
teini frá sýslumanni eða bæjarfógeta í því
umdæmi, er þeir búa í.
Til Gufubátsferða á Faxafióa veitist allt að
7,600 kr., á Breiðaf. 2,500 og á ísafj.djúpi 2,500 kr.
Það er víst talið, að frumv. þetta verði
samþykkt af þinginu án verulegra breyt-
inga. Landssjóðsútgerðinni er þá lokið að
sinni og samgaungurnar aftur komnar að
öllu leyti í hendur „þess sameinaða“. Síst
er að sjá eftir því, þótt landssjóðsútgerð-
inni sje nú hætt. En aftur á móti er hitt
rjett, sem Skúli Thoroddsen tók fram í
umræðu um málið, og á það hefur verið
bent áður hjer í blaðinu, að það er stór-
pólitiskt axarskaft að láta danskt fjelag
hafa samgauugur hjer við land að gróða-
fyrirtæki. Það er axarskaft svo framar-
lega sem nokkur alvara væri í sjálfstjórnar-
baráttu íslendinga. Það er þakkaðlands-
sjóðsútgerðinni, að betri kjör bjóðast nú
frá fjelaginu en áður og er það rjett, að
af því að hreifing komst á málið og fje-
lagið sá, að svo gæti farið að það missti
af samgaungunum, þá hefur það gert þau
boð, sem nú eru komin frá því. En þar